1. Văn hóa doanh nghiệp của Tập đoàn Toyota Nhật Bản
Với “đại gia” Toyota, một thương hiệu ô tô hàng đầu thế giới của Nhật Bản, văn hoá doanh nghiệp từ lâu đã trở thành những chuẩn mực mang tính nguyên tắc, rất chặt chẽ, được tuân thủ dựa trên lợi ích to lớn của nhân viên, của doanh nghiệp và của người tiêu dùng trên khắp thế giới. Thành công của Toyota bắt nguồn từ sự kết hợp giữa tài năng kinh doanh thiên bẩm cá nhân và những giá trị văn hóa truyền thống của người Nhật. Ông tổ của Tập đoàn Toyota là Sakichi Toyoda, một người Nhật tài hoa và đầy tự trọng. Với việc nhìn thấy những chiếc ô tô Mỹ trong khi đi tìm thị trường cho chiếcmáy dệt tự động của mình, lòng tự trọng của người Nhật đã khiến ông bỏ vốn đầu tư, mày mò nghiên cứu sản xuất ra chiếc ô tô, mang tên chính dòng họ Toyoda.
Văn hoá của Toyota hình thành ngay sau khi người con trai Kiichiro tiếp quản công ty Sakichi Toyoda từ bố mình. Ông đã đặt lại cái tên Toyota bằng cách thay chữ cái "d" bằng chữ cái "t" trong từ Toyoda. Cái tên "Toyota" phát âm không rõ như Toyoda, nhưng nó thích hợp hơn đối với tâm lý quảng cáo. Và theo quan niệm truyền thống của người Nhật chữ Toyota có 8 nét, con số 8 mang lại sự may mắn và tượng trưng cho sự lớn mạnh không ngừng, trong khi đó Toyoda lại có 10 nét - theo quan niệm của người Nhật số 10 là một số tròn trĩnh, không phát triển. Bản thân Kiichiro lại còn một ý thức khác cho việc chọn lựa biểu tượng này, đó là ông muốn tách cái tên Toyota ra khỏi phạm vi của một gia đình, dòng họ để vươn ra tầm quốc gia, thế giới. Tháng 4/1937, Toyota chinh thức được đãng ký bản quyền thương mại. Và kể từ đó, thương hiệu Toyota trở thành một trong những biểu tượng, là niềm tự hào của mọi người dân Nhật Bản và của thế giới.
Văn hoá Toyota thể hiện rất rõ từ logo, triết lý kinh doanh, phương châm hành động. Logo cùa Toyota bao gồm 3 hình eclipse lồng vào nhau (tượng trưng cho 3 trái tim) mang ý nghĩa: 1/Thể hiện sự quan tâm đối với khách hàng; 2/Tượng trưng cho chất lượng sản phẩm; 3/Những nỗ lực phát triển khoa học công nghệ không ngừng. “Cương lĩnh Toyota” đã được Toyoda Kiichiro viết thành văn bản, đó là: Trên dưới một lòng, trung thành phụng sự, tạo thành quả để lập công báo quốc. Dốc tâm vào việc nghiên cứu và chế tạo, luôn đi trước thời đại. Tránh xa những điều hoa mỹ, đạt đến mức vững chãi kiên cường. Phát huy tình thân ái đối với bạn bè bằng hữu, xây dựng thuần phong mỹ tục trong gia đình. Tôn trọng những điều răn của Thần Phật, sống một cuộc đời cảm tạ báo ân….
Cương lĩnh Toyota đã trở thành những phương châm hành động của những công ty con của Toyota, Tập quán tư duy của Sakichi vẫn đang tiếp tục chảy trong huyết mạch của những công ty thuộc hệ thống Toyota ngày nay.
Triết lý kinh doanh của Toyota là một hệ thống triết lý kinh doanh sâu sắc, được thực hiện nhất quán trong suốt quá trình phát triển. Đó là Hệ thống sản xuất Toyota (TPS) “Sản xuất tinh gọn; Bình chuẩn hóa; Sản xuất tức thời; Cải tiến liên tục”.
Ngoài ra, Toyota còn xây dựng các Nguyên lý kinh doanh bao gồm 12 nguyên lý; rồi các nguyên tắc kinh doanh của Toyota bao gồm 14 nguyên tắc, cũng được thực hiện nhất quán và chặt chẽ trên toàn cầu. Ngoài những giá trị cốt lõi trên, là một Công ty toàn cầu, Toyota đã đề ra những nguyên tắc dẫn đường hoạt động của Toyota, tại Tập đoàn cũng như toàn bộ hệ thống chi nhánh của mình trên khắp thế giới (được đưa ra lần đầu tiên vào năm 1990 sau đó được sửa đổi vào năm 1997) bao gồm những nguyên tắc cơ bản sau:
- Tôn vinh những quy định và tinh thần luật pháp mọi quốc gia, đồng thời tiến hành hợp tác đúng mực và cởi mở nhằm trở thành một công dân doanh nghiệp tốt trên thế giới.
- Tôn trọng văn hóa và tập quán của mọi quốc gia, đồng thời đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội thông qua các hoạt động kinh doanh tại các nước sở tại.
- Tận tụy hết mình để đưa ra những sản phẩm sạch và an toàn, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống tại mọi nơi thông qua tất cả các hoạt động của Toyota - Sáng tạo và phát triển các công nghệ hiện đại đồng thời cung cấp những sản phẩm và dịch vụ vượt trội có thể đáp ứng các nhu cầu của khách hàng trên khắp thế giới.
- Theo đuổi sự phát triển hài hòa với cộng đồng toàn cầu qua việc quản trị sáng tạo.
- Nuôi dưỡng một nền văn hóa doanh nghiệp có thể thúc đẩy sự sáng tạo cá nhân và các giá trị tập thể cùng với việc đề cao sự tin cậy lẫn nhau, bên cạnh sự tôn trọng giữa người lao động và Ban giám đốc.
- Hợp tác với các đối tác trong việc nghiên cứu và sáng chế nhằm đạt tới một sự phát triển lâu bền, ổn định và những lợi ích cho đôi bên, trong khi vẫn luôn rộng mở với những đối tác mới. Có thể đánh giá, với những chuẩn mực trong xây dựng chiến lược, tổ chức sản xuất kinh doanh và xây dựng văn hoá doanh nghiệp, Toyota đã được được từng thành viên, từng chi nhánh trên toàn cầu chấp nhận, tuân thủ, được khách hàng trên toàn thế giới tin cậy…
2. Văn hóa doanh nghiệp Công ty FPT
Ở Việt Nam, FPT là một trong số ít những công ty có ý thức xây dựng phong cách văn hóa riêng của mình ngay từ những ngày đầu thành lập. Thế hệ lãnh đạo đầu tiên của công ty đã ý thức được rằng, để đảm bảo sự phát triển bền vững của một công ty, ngoài lợi nhuận, công nghệ, con người thì môi trường văn hóa chính là nền móng vững chãi của doanh nghiệp. Toàn bộ văn hóa FPT được đúc kết trong một tư liệu có tên “Tài liệu gen FPT” của ông Trương Gia Bình - Chủ tịch Hội đồng quản trị FPT. Từ một ý tưởng rất đơn giản: “Một sinh vật sống quanh ta đều có gốc tồn tại từ hàng chục triệu năm trước đó và đều có cấu trúc gen. Tương tự như vậy, các tổ chức xã hội lâu bền đều có cấu trúc gen. Phải chăng gen là lời giải cho sự trường tồn? Nếu vậy, sao không xây dựng gen cho doanh nghiệp?” Từ đó, Ông Trương Gia Bình đã đề xuất ra công thức sau:
Doanh nghiệp = Các nhân viên + “Gen” của họ
Ở đây chúng ta hiểu “gen” như là hệ cấu trúc thông tin nội tại của doanh nghiệp, thỏa mãn các đặc tính sau: Là bản ngã của doanh nghiệp; Có tính đồng nhất đối với các thành viên; Có tính bảo thủ, bất biến và khả năng “di truyền”.
Tiền thân của FPT hôm nay là Công ty Công nghệ chế biến thực phẩm (Food Processing Technology - FPT), gọi tắt là công ty Công nghệ thực phẩm. Trong bối cảnh kinh tế, chính trị, xã hội nước ta những năm 80 của thế kỷ trước, cái tên đó được lý giải là “mục tiêu lâu dài của FPT là hoạt động trong lĩnh vực tin học ứng dụng, song bước đầu nên chọn công ty sao cho dễ được chấp nhận của xã hội khi đó và thu hút sự chú ý của nước ngoài với mục tiêu nhân đạo”. Ngày 27/10/1990, Công ty đã đổi tên thành Công ty Phát triển Đầu tư Công nghệ FPT với tên giao dịch quốc tế là The Corporation for Financing and Promoting Technology.
Có lẽ, vì khởi nguồn từ một công ty công nghệ non trẻ ở một đất nước còn kém phát triển, vào thời kỳ đó rất cần khẳng định những cái “tôi”, để từng thành viên tin tưởng vào tương lai, để học tập, để nghiên cứu, để làm việc…do vậy trong văn hoá FPT, cái tôi cá nhân được đề cao, trở thành một hiện tượng văn hoá của người FPT, rất riêng, tự do, phóng khoáng.
Lễ hội là một phần không thể thiếu được của văn hoá FPT. Ngày 13/09 hàng năm là lễ hội quan trọng nhất của Tập đoàn, được tổ chức để kỷ niệm ngày thành lập Tập đoàn (13/09/1988). Nội dung bao gồm: Olympic thể thao FPT, hội diễn văn nghệ STCo (sáng tác Công ty).
Ở FPT có những lễ hội như: Hội làng, lễ sắc phong Trạng nguyên, lễ tổng kết năm kinh doanh Hoạt động văn hoá thể thao: Các giải bóng đá, bao gồm giải Vô địch FPT (tháng 5, tháng 6), Cúp Liên đoàn FFF (tháng 10, tháng 11). Các giải bóng đá luôn là những sự kiện thể thao hàng đầu đối với người FPT.
Các hoạt động khác: Các hội diễn văn nghệ, hội quán, gặp gỡ giao lưu với các nghệ sĩ, các câu lạc bộ thể thao như bơi lội, khiêu vũ...và hàng ngàn hoạt động khác diễn ra thường xuyên hàng tuần, hàng tháng tại các công ty/chi nhánh.
Ấn phẩm: Các ấn phẩm là kết tinh của những giá trị FPT, là nguồn thông tin, tư liệu phong phú về FPT, về con người và lịch sử phát triển, là tình cảm của mỗi thành viên FPT gửi gắm vào đó. Các ấn phẩm gồm:
Các cuốn sử ký ( Sử ký 10 năm FPT, sử ký 13 năm, sử ký 15 năm bao gồm các bài viết của người FPT). Các bộ phận FPT cũng có sử ký riêng của mình. Các Tuyển tập nhân vật: Đỗ Cao Bảo tuyển tập, Hùng Râu, Hoàng tuyển, .. bao gồm các bài viết của các nhân vật hoặc viết về các nhân vật nổi tiếng trong FPT. Sách Đồng đội, Báo Chúng ta cũng là những ấn phẩm được duy trì và phát hành vào thứ 5 hàng tuần tới tất cả các thành viên của FPT. Các bản tin nội bộ khác của các đơn vị cũng truyền tải những nội dung và hoạt động của các đơn vị, là món ăn tinh thần cho các thành viên của đơn vị đó.
Có thể nói, văn hoá doanh nghiệp tại FPT là những giá trị riêng biệt, chỉ riêng có ở FPT, mang nặng dấu ấn của những lãnh đạo Công ty, đề cao giá trị của cái tôi cá nhân, tạo nên những bản sắc hơi khác lạ so với văn hoá doanh nghiệp nói chung ở Việt Nam.
Tuy nhiên, cũng có những điểm hạn chế nhất định trong xây dựng và phát triển văn hoá FPT, đó là sự tự do có phần thái quá. Điển hình là phong trào Sáng tác công ty (STC - người FPT thường nói là phong trào Sờ - ti - cô), là phong trào sáng tác quần chúng của nhân viên FPT, chủ yếu là đặt lời trên các giai điệu của các bài hát nổi tiếng, một thứ “nhạc chế” hơi nhuốm màu dung tục đã bị xã hội phản ứng. Cái tôi cá nhân được đề cao quá mức, theo kiểu “lãnh đạo đang nói cũng có thể bị nhân viên giành micro phản biện”. Đặc biệt “sự cố Arena” là một “cú sốc” trong văn hoá FPT mà báo chí đã tốn khá nhiều giấy mực.
3. Bài học rút ra cho các doanh nghiệp
Xây dựng Văn hoá doanh nghiệp là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của một doanh nghiệp. “Chữ TIỀN chỉ có thể tạo ra những nhân viên làm hết việc; chữ TÌNH mới tạo ta những nhân viên làm việc hết mình”. Và phải đặt con người làm yếu tố trung tâm trong xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có một nền văn hoá riêng sẽ tạo nên một sự khác biệt đối với các doanh nghiệp khác, và nó trở thành một yếu tố quyết định sự cạnh tranh, chất lượng sản phẩm và sự hài lòng của khách hàng. Đồng thời, văn hoá doanh nghiệp sẽ là sợi dây neo bám vững chắc, giúp từng thành viên và doanh nghiệp đi qua những khó khăn; tạo ra sự cố kết, tính thống nhất cao, hướng tới những mục tiêu mà doanh nghiệp đã vạch ra bằng những hành động tự nguyện, phối hợp nhịp nhàng. Thực tiễn cho thấy hệ thống thể chế, đặc biệt là thể chế chính trị, thể chế kinh tế, thể chế hành chính, thể chế văn hóa…tác động rất sâu sắc đến việc hình thành và hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp. Vì vậy, qua những kinh nghiệm của các doanh nghiệp trên ta rút ra được những bài học:
+ Phát triển văn hóa Công ty TM&XNK Viettel trên nền tảng lấy con người làm gốc.
+ Phát triển văn hóa Công ty thông qua việc xây dựng môi trường làm việc lành mạnh + Phát triển văn hóa hướng tới lợi ích khách hàng.
+ Nâng cao công tác đào tạo về văn hóa doanh nghiệp trong Công ty.
+ Tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao vai trò của văn hóa doanh nghiệp.
Thực tiễn cũng cho thấy, những mặt trái của văn hóa doanh nghiệp đã bộc lộ, một khi văn hóa doanh nghiệp quá khác biệt, không nhận được sự đồng cảm từ cộng đồng bên ngoài, thậm chí đi ngược lại với những chuẩn mực chung, thì lúc đó, doanh nghiệp sẽ bị cô lập. Điều này không mang lại lợi ích gì cho xã hội, và sẽ mang lại bất lợi cho chính các cá nhân trong doanh nghiệp.
ThS. ĐINH VIẾT PHƯƠNG
Học viện Ngân hàng
