1. Thực trạng thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Thành phố Hồ Chí Minh thời gian qua
1.1. Một số kết quả đạt được trong thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài
Trên cơ sở quán triệt nguyên tắc chỉ đạo của Trung ương như: Quyết định số 667/QĐ-TTg, ngày 03/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược hợp tác đầu tư nước ngoài giai đoạn 2021 - 2030; Nghị quyết số 98/2023/QH15, ngày 24/6/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Hồ Chí Minh; Quyết định số 711/QĐ-TTg, ngày 31/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch Thành phố Hồ Chí Minh thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050…, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định số 5878/QĐ-UBND, ngày 22/12/2023 về Đề án nâng cao hiệu quả thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2023 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030.
Bám sát Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025 với mục tiêu: “huy động hiệu quả mọi nguồn lực và tận dụng thời cơ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh; không ngừng đổi mới, sáng tạo, nàng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh: xây dựng thành phố thông minh, phát triển nhanh, bền vững, giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước”1..., Thành ủy, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã có nhiều đổi mới trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan, đơn vị liên quan đẩy mạnh thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Thời gian qua, Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương thu hút vốn đầu tư FDI dẫn đầu cả nước với những thuận lợi về yếu tố địa lý mang tính kết nối giao thông vùng, miền, cảng…, nhiều dự án đầu tư nước ngoài trọng điểm, dựa trên nền tảng về hạ tầng, chuyển đổi số, phát triển xanh, thông minh và bền vững. Dòng vốn đầu tư nước ngoài tập trung vào thành phố đã làm thay đổi cục diện đời sống kinh tế - xã hội, nhiều khu công nghiệp ra đời với hàng nghìn doanh nghiệp mới được thành lập. Tính đến hết năm 2024, tổng vốn FDI vào Thành phố đạt 2.281,3 triệu USD. Trong đó, ngành bán buôn và bán lẻ, sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy với 695 dự án, vốn đăng ký là 261,5 triệu USD, chiếm 55% vốn đăng ký cấp mới; tiếp đến là ngành chuyên môn, khoa học - công nghệ với 256 dự án, vốn đăng ký 78,9 triệu USD, chiếm 16,6%2...
Sau khi Luật Doanh nghiệp (năm 2015), Luật Đầu tư (năm 2020) được ban hành và chuyển đổi công tác cấp Giấy chứng nhận đầu tư các doanh nghiệp FDI đồng bộ vào hệ thống quốc gia về đăng ký doanh nghiệp đã tạo thành một cơ chế thống nhất về đăng ký doanh nghiệp. Các cấp chính quyền Thành phố luôn chú trọng lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đơn giản hóa thủ tục hành chính, chủ động giải quyết các vướng mắc, khó khăn cho các nhà đầu tư trong việc đăng ký thành lập và triển khai dự án sản xuất, kinh doanh. Chỉ tính riêng năm 2024, trên địa bàn Thành phố đã cấp mới cho 1.285 dự án, tăng 14,7% so với cùng kỳ năm trước, vốn đăng ký đạt 475,2 triệu USD3.
Bên cạnh đó, Thành phố Hồ Chí Minh luôn làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến thông qua các cơ quan thông tấn báo chí, các kênh thông tin chính thống, cổng thông tin điện tử… để các cơ quan, đơn vị và quần chúng nhân dân nắm rõ chủ trương của Đảng, của chính quyền về công tác thu hút vốn đầu tư nước ngoài, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Qua đó, cải thiện môi trường đầu tư, tạo niềm tin cho nhà đầu tư nước ngoài đến đầu tư, mở rộng hoạt động sản xuất, kinh doanh. Theo số liệu thống kê, Singapore là quốc gia dẫn đầu về vốn đăng ký dự án cấp phép mới với 179 dự án, vốn đăng ký đạt 119,4 triệu USD, chiếm 25,1% tổng vốn cấp phép mới; tiếp đến là Nhật Bản với 119 dự án, vốn đăng ký đạt 117,1 triệu USD, chiếm 24,6%; Hàn Quốc với 129 dự án, vốn đăng ký đạt 65,6 triệu USD, chiếm 13,8%4. Đồng thời, môi trường đầu tư tại Thành phố đã được cải thiện mạnh mẽ, một loạt “ông lớn” công nghệ, như NVIDIA, Marvell, Hyosung, Tập đoàn Evolution Data Centers5.
Với những cải cách, điều chỉnh về thể chế, môi trường đầu tư lý tưởng… Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo sức hút đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Trên cơ sở đó, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, tăng nguồn thu cho ngân sách địa phương, hỗ trợ cán cân thanh toán và góp phần ổn định kinh tế vĩ mô… Thu hút FDI cũng tạo cơ sở thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mở rộng thị trường xuất khẩu; thực hiện chuyển giao công nghệ và nghiên cứu, phát triển trong một số ngành, lĩnh vực. Đồng thời, phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng suất lao động, tăng nguồn thu cho ngân sách địa phương, hỗ trợ cán cân thanh toán và góp phần ổn định kinh tế vĩ mô…
1.2. Một số khó khăn, thách thức trong thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài
Thứ nhất, tỷ lệ lấp đầy cao tại các khu công nghiệp và khu chế xuất. Hiện nay, quỹ đất công nghiệp dành cho thu hút đầu tư nước ngoài đang ngày càng thu hẹp, khiến dư địa thu hút các doanh nghiệp lớn bị hạn chế. Theo thống kê, hiện nay, tổng nguồn cung đất công nghiệp của Thành phố ở mức khoảng 5.000 ha. Trong đó, một số dự án mới như Khu công nghiệp Hiệp Phước giai đoạn 3 (393 ha), khu công nghiệp Phạm Văn Hai I (379 ha) và II (289 ha) đang được Thành phố tích cực mời gọi đầu tư. Các khu công nghiệp hiện hữu tại Thành phố trong quý I/2025 duy trì mức hoạt động ổn định, với tỷ lệ lấp đầy đạt khoảng 90%, giá thuê đất trung bình ở mức khá cao, đạt 243 USD/m2/kỳ hạn6. Điều này ảnh hưởng lớn đến khả năng thu hút các tập đoàn đa quốc gia có nhu cầu sử dụng quỹ đất lớn, hạ tầng kỹ thuật hiện đại và vị trí chiến lược gần cảng biển hoặc trung tâm đô thị.
Việc mở rộng hoặc thành lập các khu công nghiệp mới trên địa bàn Thành phố đang gặp nhiều trở ngại về thủ tục pháp lý, quy hoạch và chi phí giải phóng mặt bằng cao. Bên cạnh đó, áp lực lên hệ thống giao thông, năng lượng, môi trường và nhà ở cho người lao động ngày càng gia tăng, ảnh hưởng đến chất lượng môi trường đầu tư. Nếu không có giải pháp quy hoạch chiến lược và đầu tư hạ tầng đồng bộ, Thành phố Hồ Chí Minh sẽ đứng trước nguy cơ mất dần lợi thế cạnh tranh so với các địa phương lân cận như Long An, Bình Phước, Đồng Nai - những nơi hiện đang thu hút mạnh dòng vốn FDI nhờ quỹ đất công nghiệp dồi dào và chi phí thuê hợp lý.
Thứ hai, việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (Global Minimum Tax - GMT) đã tác động trực tiếp tới khả năng thu hút FDI của Thành phố. Nghị quyết số 107/2023/QH15, ngày 29/11/2023 của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu quy định: “Đơn vị hợp thành của tập đoàn đa quốc gia có doanh thu trong báo cáo tài chính hợp nhất của công ty mẹ tối cao ít nhất 2 năm trong 4 năm liền kề trước năm tài chính tương đương 750 triệu euro (EUR) trở lên”7 sẽ thuộc diện áp dụng GMT. Khi GMT được triển khai với mức thuế tối thiểu cho các doanh nghiệp có doanh thu toàn cầu từ 750 triệu euro trở lên, các chính sách ưu đãi thuế thấp hơn mức này sẽ không còn nhiều ý nghĩa thực tiễn. Điều này làm giảm sức hấp dẫn của Thành phố Hồ Chí Minh trong mắt các nhà đầu tư quốc tế, đặc biệt là những tập đoàn lớn vốn chú trọng đến lợi ích thuế. Ngoài ra, nếu không có các chính sách bù đắp phù hợp như hỗ trợ hạ tầng công nghiệp và logistics hiện đại, cải cách thủ tục hành chính hay phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, Thành phố Hồ Chí Minh có nguy cơ bị suy giảm lợi thế cạnh tranh, khiến dòng vốn FDI có thể chuyển hướng sang các quốc gia hoặc khu vực có môi trường đầu tư hấp dẫn hơn.
Thứ ba, hạn chế về hành lang pháp lý, môi trường đầu tư và hạ tầng kinh tế - kỹ thuật. Mặc dù hệ thống pháp luật hiện nay đang từng bước được hoàn thiện, song vẫn còn chồng chéo, thiếu nhất quán và thường xuyên thay đổi, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tiếp cận và thực hiện các thủ tục đầu tư. Môi trường đầu tư vẫn còn nhiều rào cản như thủ tục hành chính phức tạp, tình trạng nhũng nhiễu, thiếu minh bạch trong một số lĩnh vực, làm giảm niềm tin và cơ hội của nhà đầu tư. Bên cạnh đó, hạ tầng kinh tế - kỹ thuật chưa theo kịp tốc độ phát triển, đặc biệt là giao thông đô thị, logistics và năng lượng, làm giảm sức cạnh tranh của thành phố so với các trung tâm kinh tế khác trong khu vực.
Thứ tư, khó khăn về kết nối hạ tầng với cảng hàng không quốc tế trong thu hút FDI ngành điện tử, công nghệ cao. Mặc dù sân bay Tân Sơn Nhất ở Thành phố Hồ Chí Minh là cảng hàng không lớn nhất miền Nam, song hệ thống hạ tầng giao thông kết nối với sân bay này hiện nay còn nhiều hạn chế. Tình trạng quá tải, kẹt xe thường xuyên tại các tuyến đường trọng điểm xung quanh sân bay làm gia tăng chi phí vận chuyển, kéo dài thời gian giao, nhận hàng, ảnh hưởng đến hiệu quả chuỗi cung ứng - yếu tố then chốt trong ngành công nghệ cao vốn đòi hỏi tính chính xác và tốc độ. Mặc dù trong thời gian qua, Thành phố đã đẩy mạnh đầu tư nâng cấp hạ tầng và quy hoạch sân bay Long Thành để giảm tải cho Tân Sơn Nhất trong tương lai, nhưng khoảng cách thời gian hiện tại đang là rào cản lớn khiến Thành phố chưa thể phát huy tối đa tiềm năng trong thu hút FDI ngành công nghệ cao.
2. Giải pháp đẩy mạnh thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới
Thứ nhất, nâng cao nhận thức của Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy Hồ Chí Minh và các cơ quan, đơn vị liên quan về tầm quan trọng trong thu hút FDI.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc thu hút FDI đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của cả nước nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Do đó, việc nâng cao nhận thức của Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy và các cơ quan, đơn vị liên quan về tầm quan trọng của FDI là nhiệm vụ cấp thiết. FDI không chỉ là nguồn lực tài chính quan trọng để phát triển hạ tầng, công nghiệp, dịch vụ, mà còn góp phần chuyển giao công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy quá trình hiện đại hóa nền kinh tế. Tăng cường thông tin để cán bộ, lãnh đạo của các cơ quan, đơn vị liên quan hiểu rõ yêu cầu và xu hướng chuyển dịch FDI hiện nay đó là hướng đến xanh, sạch, công nghệ cao và quản trị tiên tiến.
Thực tế cho thấy, thu hút FDI hiệu quả sẽ giúp Thành phố tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước. Để làm được điều này, các cấp lãnh đạo cần có cái nhìn toàn diện, chủ động nắm bắt xu thế dịch chuyển dòng vốn đầu tư quốc tế, từ đó đề ra chiến lược phù hợp với điều kiện thực tiễn. Nhận thức đúng đắn và hành động kịp thời sẽ là nền tảng để Thành phố phát huy tối đa lợi thế, thu hút nguồn FDI chất lượng cao, phục vụ cho mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong thời gian tới.
Thứ hai, tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi, minh bạch và bình đẳng.
Để tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi, minh bạch và bình đẳng trong thu hút FDI ở Thành phố Hồ Chí Minh, cần tập trung vào cải cách hành chính mạnh mẽ và nâng cao hiệu quả điều hành. Việc đơn giản hóa thủ tục đầu tư, rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ, ứng dụng công nghệ thông tin vào quy trình xử lý giúp giảm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách đầu tư theo hướng minh bạch, ổn định và phù hợp với các cam kết quốc tế. Cơ chế ưu đãi đầu tư phải được công khai, rõ ràng, không phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế. Cùng với đó là việc tăng cường năng lực thực thi pháp luật và nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, công chức trong quá trình hỗ trợ doanh nghiệp.
Ngoài ra, Thành phố cần tập trung đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật, giao thông và logistics để tạo nền tảng vững chắc cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Việc nâng cao chất lượng dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, từ tư vấn pháp lý, tài chính đến nguồn nhân lực cũng là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh. Đồng thời, các cơ quan, đơn vị tham mưu cho Thành ủy, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh trong xây dựng, ban hành kế hoạch thu hút FDI cần chủ động hơn trong xúc tiến đầu tư, lựa chọn các lĩnh vực ưu tiên có giá trị gia tăng cao và phù hợp với định hướng phát triển bền vững. Bám sát quan điểm chỉ đạo của Đảng tại Đại hội XIII, đó là: “Chuyển trọng điểm chính sách thu hút, hợp tác đầu tư nước ngoài từ số lượng sang chất lượng, ưu tiên các dự án có công nghệ cao, giá trị gia tăng cao, có mô hình quản trị hiện đại, có chuỗi cung ứng toàn cầu, có tác động lan toả và kết nối chặt chẽ với khu vực kinh tế trong nước”8.
Thứ ba, tập trung nguồn lực phát triển hệ thống giao thông trọng điểm thu hút FDI.
Để làm tốt công tác này, các cấp chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh cần bám sát Nghị quyết số 24-NQ/TW, ngày 07/10/2023 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Đông Nam Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Nghị quyết số 154/NQ-CP, ngày 23/11/2022 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW, ngày 07/10/2022 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Đông Nam Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045…
Để nâng cao năng lực cạnh tranh và hấp dẫn đối với nhà đầu tư, việc tập trung nguồn lực phát triển hệ thống giao thông trọng điểm là yêu cầu cấp thiết. Thực tế cho thấy, hệ thống hạ tầng giao thông hiện đại, đồng bộ không chỉ giúp cải thiện môi trường đầu tư, mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất, lưu thông hàng hóa và kết nối vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Trong đó, Thành phố cần ưu tiên đầu tư các tuyến giao thông chiến lược như đường vành đai 2, vành đai 3, cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh - Mộc Bài, mở rộng cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây và các tuyến quốc lộ huyết mạch. Trong năm 2025, Thành phố cần quyết liệt khởi công 4 dự án trọng điểm: Đường Vành đai 2, cầu đường Nguyễn Khoái, cải tạo rạch Xuyên Tâm và cải tạo bờ Bắc kênh Đôi. Các dự án sau khi hoàn thành sẽ góp phần phát triển kinh tế - xã hội của thành phố, tạo cơ sở để thu hút FDI từ các nhà đầu tư tiềm năng trên thế giới9.
Thứ tư, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chú trọng xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao.
Tại Đại hội XIII, Đảng ta đã chỉ rõ: "Thực hiện đồng bộ các cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội"10. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực không chỉ là yêu cầu phát triển nội tại, mà còn là chiến lược dài hạn để Thành phố Hồ Chí Minh trở thành điểm đến hấp dẫn trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài. Vì vậy, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành yếu tố then chốt để thu hút FDI.
Trong thời gian tới, Thành phố cần tập trung vào công tác đào tạo, gắn kết giữa mục tiêu giáo dục với nhu cầu của doanh nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật cao, tài chính - ngân hàng, logistics… Ngoài ra, các cấp chính quyền Thành phố cần xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển nhân lực như học bổng, đào tạo lại, nâng cao kỹ năng, khuyến khích khởi nghiệp và học tập suốt đời. Bên cạnh đó, cần thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ các địa phương khác và người Việt Nam ở nước ngoài thông qua các cơ chế đãi ngộ phù hợp, chuyên gia trong những dự án FDI trọng điểm.
Trong bối cảnh hiện nay, khi cả nước đang “ra sức, đồng lòng” thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả…, Thành phố Hồ Chí Minh cần bám sát thực hiện Đề án số 3021/ĐA-UBND, ngày 29/4/2025 của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh về sắp xếp tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, tỉnh Bình Dương và Thành phố Hồ Chí Minh. Trong đó, bám sát quan điểm chỉ đạo: “Sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh đối với tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, tỉnh Bình Dương, Thành phố Hồ Chí Minh để mở rộng không gian phát triển của 3 tỉnh, thành; sau khi sắp xếp, Thành phố Hồ Chí Minh mới sẽ thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm theo mục tiêu phát triển nhanh, bền vững, tạo bước đột phá, lan tỏa trong phát triển kinh tế vùng, liên vùng11.
1. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025.
2, 3, 4. Báo cáo số 02/BC-CTK, ngày 02/01/2025 của Cục Thống kê Thành phố Hồ Chí Minh về tình hình kinh tế - xã hội quý IV và năm 2024.
5. "Thu hút đầu tư vào TP.HCM khởi sắc trở lại", Báo Đầu tư, ngày 17/4/2025, https://baodautu.vn/thu-hut-dau-tu-vao-tphcm-khoi-sac-tro-lai-d268400.html.
6. "Thực trạng lấp đầy các khu công nghiệp tại TP. HCM, Hà Nội", Tạp chí điện tử Doanh nhân Việt Nam, ngày 13/4/2025, https://doanhnhanvn.vn/thuc-trang-lap-day-cac-khu-cong-nghiep-tai-tp-hcm-ha-noi.html.
7. Nghị quyết số 107/2023/QH15, ngày 29/11/2023 của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu.
8, 10. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. II, tr. 162, 128.
9. "Khởi công 4 dự án trọng điểm, đưa TP. HCM vào kỷ nguyên phát triển", Báo Công an Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 05/02/2025, https://congan.com.vn/doi-song/tphcm-hien-dai-van-minh-nghia-tinh/khoi-cong-4-du-an-trong-diem-dua-thanh-pho-vao-ky-nguyen-phat-trien_173637.html.
11. Đề án số 3021/ĐA-UBND, ngày 29/4/2025 của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh về sắp xếp tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, tỉnh Bình Dương và Thành phố Hồ Chí Minh.
