Vận dụng tư tưởng “cần, kiệm, liêm, chính” của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên

Cách đây hơn 70 năm, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta đang trong giai đoạn khó khăn, quyết liệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết tác phẩm Cần, kiệm, liêm, chính gồm 4 bài báo với bút danh Lê Quyết Thắng đăng trên Báo Cứu quốc các số ra ngày 30/5, 31/5, 1/6 và 2/6 năm 1949 nhằm giải thích rõ nội dung của bốn đức tính này, trong đó quán triệt cán bộ, đảng viên tu dưỡng, rèn luyện, trau dồi đạo đức cách mạng, tích cực tham gia phong trào “Thi đua ái quốc”, góp phần đưa sự nghiệp “kháng chiến kiến quốc” đi đến thắng lợi.

Không chỉ kế thừa những nghĩa vốn có của những khái niệm này, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn đưa vào trong bốn khái niệm đó những nội dung có tính đổi mới và cách mạng về những đức tính cần có của một con người trong một xã hội giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, một xã hội văn minh, tiến bộ. Cần, kiêm, liêm, chính theo tư tưởng Hồ Chí Minh là sự kế thừa tinh hoa tư tưởng đạo đức của dân tộc ta và Nho giáo, đồng thời được đổi mới phát triển trên lập trường cách mạng, trở thành những đức tính căn bản của dân tộc Việt Nam.

Mở đầu tác phẩm, Người khẳng định: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính là nền tảng của Đời sống mới, nền tảng của Thi đua ái quốc”² và luận giải “tứ đức” trong tổng thể của trời, đất, con người:

“Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông.

Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc.

Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính”³.

Theo Hồ Chí Minh, cần tức là siêng năng, chăm chỉ, cố gắng dẻo dai, “Cần thì việc gì, dù khó khăn đến mấy, cũng làm được”, bởi “Chữ Cần chẳng những có nghĩa hẹp, như: Tay siêng làm thì hàm siêng nhai”, mà còn “có nghĩa rộng là mọi người đều phải Cần, cả nước đều phải Cần”⁴. Theo Người: “Người siêng năng thì mau tiến bộ. Cả nhà siêng năng thì chắc ấm no. Cả làng siêng năng thì làng phồn thịnh. Cả nước siêng năng thì nước mạnh giàu”⁵. “Muốn cho chữ Cần có nhiều kết quả hơn, thì phải có kế hoạch cho mọi công việc. Nghĩa là phải tính toán cẩn thận, sắp đặt gọn gàng”⁶. Người yêu cầu: “Cần và chuyên phải đi đôi với nhau”⁷. Cần phải gắn liền với chuyên tâm, sự dẻo dai, bền bỉ mới mang lại hiệu quả công việc. Cần cũng có nghĩa là phải luôn cố gắng, chăm chỉ, nuôi dưỡng tinh thần và lực lượng của mình để làm việc cho lâu dài.

Kiệm là tiết kiệm, không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi. Trong đó, “CẦN với kiệm KIỆM, phải đi đôi với nhau, như hai chân của con người”⁸, “KIỆM mà không CẦN, thì không tăng thêm, không phát triển được”⁹. “Kết quả CẦN cộng với kết quả KIỆM là: Bộ đội sẽ đầy đủ, nhân dân sẽ ấm no, kháng chiến sẽ mau thắng lợi, kiến quốc sẽ mau thành công, nước ta sẽ mau giàu mạnh ngang hàng với các nước tiên tiến trên thế giới. Kết quả chữ CẦN chữ KIỆM to lớn như vậy đó. Cho nên, người yêu nước thì phải thi đua thực hành tiết kiệm"¹⁰.

Liêm là trong sạch, không tham lam. “Cán bộ phải thực hành chữ LIÊM trước, để làm kiểu mẫu cho dân”¹¹. “Chữ LIÊM phải đi đôi với chữ KIỆM… Có KIỆM mới LIÊM được”¹². Người chỉ rõ: “Tham tiền của, tham địa vị, tham danh tiếng, tham ăn ngon, sống yên đều là BẤT LIÊM”¹³. Để thực hiện liêm, trước hết, cán bộ phải gương mẫu, thực hành trước, làm kiểu mẫu cho dân. Để thực hành liêm có kết quả thì “dân phải biết quyền hạn của mình, phải biết kiểm soát cán bộ, để giúp cán bộ thực hiện chữ LIÊM”¹⁴. Mặt khác, “Pháp luật phải thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp g씹⁵. Người kết luận: “Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm, là một dân tộc giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh tiến bộ”¹⁶.

Chính nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn. Ðiều gì không đứng đắn, thẳng thắn, tức là tà. “CẦN, KIỆM, LIÊM, là gốc rễ của CHÍNH. Nhưng một cây cần có gốc rễ, lại cần có ngành, lá, hoa, quả mới là hoàn toàn. Một người phải Cần, Kiệm, Liêm, nhưng còn phải CHÍNH mới là người hoàn hảo”¹⁷. Người nhấn mạnh: “Trên quả đất, có hàng muôn triệu người. Song số người ấy có thể chia làm hai hạng: người THIỆN và người ÁC. Trong xã hội, có trăm công, nghìn việc. Song những công việc ấy có thể chia làm 2 thứ: việc CHÍNH và việc TÀ. Làm việc CHÍNH, là người THIỆN. Làm việc TÀ, là người ÁC. Siêng năng (cần), tần tiện (kiệm), trong sạch (liêm), CHÍNH là THIỆN. Lười biếng, xa xỉ, tham lam là tà, là ác”¹⁸. Theo Người, để là CHÍNH, mỗi người, đối với mình, phải “chớ tự kiêu, tự đại… Luôn luôn cầu tiến bộ… Luôn luôn tự kiểm điểm, tự phê bình, những lời mình đã nói, những việc mình đã làm, để phát triển điều hay của mình, sửa đổi khuyết điểm của mình. Đồng thời phải hoan nghênh người khác phê bình mình”¹⁹. Đối với người, “phải yêu quý, kính trọng, giúp đỡ. Chớ nịnh hót người trên. Chớ xem khinh người dưới. Thái độ phải chân thành, khiêm tốn, phải thật thà đoàn kết. Phải học người và giúp người tiến tới. Phải thực hành chữ Bác - Ái”²⁰. Đối với việc, “phải để công việc nước lên trên, trước việc tư, việc nhà. Đã phụ trách việc gì, thì quyết làm cho kỳ được, cho đến nơi đến chốn, không sợ khó nhọc, không sợ nguy hiểm”²¹. “Việc thiện thì dù nhỏ mấy cũng làm. Việc ác thì dù nhỏ mấy cũng tránh. Việc gì dù lợi cho mình, phải xét nó có lợi cho nước không? Nếu không có lợi, mà có hại cho nước thì quyết không làm”²².

Hơn 70 năm đã trôi qua, song tác phẩm Cần, kiêm, liêm, chính của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn giữ nguyên tính thời sự, có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc. Tác phẩm đã đi vào thực tiễn đời sống xã hội, chứng minh giá trị to lớn và sức sống trường tồn, trở thành tư tưởng chỉ đạo trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân, là phương châm hành động, chỉ dẫn quý báu đối với mỗi cán bộ, đảng viên trong rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng.

Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều nghị quyết, quy định nhằm thực hiện cần, kiệm, liêm, chính. Từ đầu nhiệm kỳ khóa XIII đến nay, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị, quy định, kết luận về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, nhất là các quy định về chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; phát hiện, xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng; bảo vệ người phát hiện tố giác, đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.Các công cụ, chế tài thực thi cần, kiệm, liêm, chính được ban hành bước đầu đạt được những kết quả tích cực.

Bên cạnh đó, cấp ủy các cấp tích cực triển khai sâu rộng trong toàn hệ thống chính trị Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XIII về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Gắn xây dựng, chỉnh đốn Đảng với xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh là điều kiện, là cơ sở để nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước, liên quan trực tiếp đến sự tồn vong của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa. “Bước vào giai đoạn phát triển mới, đất nước ta tiếp tục phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, bốn nguy cơ mà Đảng đã chỉ ra vẫn đang hiện hữu, có mặt còn gay gắt hơn; tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” vẫn còn diễn biến phức tạp. Vì vậy, đòi hỏi phải đặc biệt coi trọng và đưa công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng lên tầm cao mới, gắn liền với xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Đây là nhiệm vụ có ý nghĩa sống còn đối với sự tồn vong của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta”²³.

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hành cần, kiệm, liêm, chính theo tư tưởng Hồ Chí Minh còn nhiều hạn chế, bất cập. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo cấp cao suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện phai nhạt lý tưởng, thiếu tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, sa vào chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, lợi ích nhóm… dẫn đến không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng và Nhân dân. Tình trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân chủ yếu là do thể chế, tổ chức và con người. Chưa xây dựng đồng bộ thể chế bảo đảm hiệu lực thực thi về cần, kiệm, liêm, chính. Tiến độ điều tra, truy tố, xét xử các vụ án, xác minh vụ việc còn chậm. Công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực ở địa phương, cơ sở còn hạn chế. Ý thức và trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng trong việc chỉ đạo, lãnh đạo thực hiện cần, kiệm, liêm, chính chưa cao, còn hiện tượng hô khẩu hiệu, làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh một cách hình thức, chưa gắn với nhiệm vụ chính trị của cấp ủy, tổ chức đảng²⁴. Nhiều quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước được tổ chức triển khai kém hiệu quả, thiếu kịp thời, chưa gắn với kiểm tra, giám sát đầy đủ, chưa có chế tài xử lý nghiêm minh.

Để thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về cần, kiệm, liêm, chính, rèn luyện đạo đức cách mạng trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, cần thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm sau:

Một là, không ngừng học tập lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, học tập và quán triệt nghiêm túc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, đưa chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước vào thực tiễn cuộc sống. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục ý thức thực hành đạo đức cách mạng trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt. Quá trình rèn luyện đạo đức cách mạng phải được thực hiện trong mọi hoạt động thực tiễn, mọi mối quan hệ với tổ chức và cá nhân dưới giám sát của cấp ủy và nhân dân.

Hai là, xây dựng và hoàn thiện thể chế về thực hành cần, kiệm, liêm, chính. Trong đó, chú trọng xây dựng, hoàn thiện các thể chế về quản lý kinh tế - xã hội, nhất là những nội dung liên quan tới công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XIII.

Ba là, tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo hướng cụ thể hóa, “thời sự hóa” các chuẩn mực cần, kiệm, liêm, chính. Mỗi cán bộ, đảng viên phải siêng năng làm việc, chú trọng nâng cao năng suất và chất lượng công việc. Kiên quyết chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, có thái độ rõ ràng trước cái thiện và cái ác, có đủ dũng khí để bảo vệ cái tốt, bài trừ cái xấu.

Bốn là, phát huy tính tiền phong, gương mẫu trong cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt theo nguyên tắc “trên trước, dưới sau”, chức vụ càng cao càng phải gương mẫu rèn luyện đạo đức cách mạng, thực hành “cần kiệm liêm chính, chí công vô tư” cả trong công việc và đời tư, tại nơi công tác cũng như địa bàn cư trú. Đồng thời, thực hiện nghiêm kỷ luật của Đảng, Điều lệ Đảng, quy định về những điều đảng viên không được làm và các quy định về nêu gương… Qua đó, nâng cao tinh thần, ý thức chấp hành chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trong mỗi cán bộ, đảng viên; kiên quyết đưa ra khỏi Đảng, miễn nhiệm, thay thế, buộc từ chức đối với những cán bộ, đảng viên suy thoái, bất liêm, bất chính, tham ô, tham nhũng, mất uy tín trong Đảng và Nhân dân.

Năm là, phát huy vai trò của nhân dân đối trong giám sát các cơ quan, tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên. Tạo cơ sở pháp lý để nhân dân giám sát cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ, đảng viên có chức, có quyền thực hiện Điều lệ Đảng, kỷ luật của Đảng, các quy định về nêu gương trong rèn luyện đạo đức cách mạng.

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 292.