1. Đặt vấn đề
Đại hội XIII của Đảng đặc biệt chú trọng gắn xây dựng, chỉnh đốn Đảng với xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh: “Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh”1. Tuy nhiên, thực tiễn đang đặt ra nhiều vấn đề. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, khuyết điểm của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị: Việc tổ chức thực hiện một số nghị quyết của Đảng vẫn là khâu yếu. Công tác tư tưởng còn có mặt hạn chế, thiếu kịp thời, tính thuyết phục chưa cao. Một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa tiên phong, thiếu gương mẫu. Tự phê bình và phê bình ở nhiều nơi còn hình thức. Thực hiện trách nhiệm nêu gương, nhất là của người đứng đầu chưa tạo được sự lan tỏa sâu rộng. Việc hoàn thiện mô hình tổ chức tổng thể của hệ thống chính trị cho phù hợp với tình hình thực tiễn còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu. Tình trạng tham nhũng, tiêu cực trong cơ quan, đơn vị hành chính vẫn chưa được đẩy lùi; công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí vẫn chưa có chuyển biến rõ rệt. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên ở nước ta hiện nay đã làm tổn thương tình cảm và suy giảm niềm tin của nhân dân đối với Đảng, nếu không ngăn chặn, đẩy lùi kịp thời thì đây sẽ là “một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”2. Nguyên nhân sâu xa, chủ yếu của tình trạng suy thoái ở một bộ phận cán bộ, đảng viên, trong đó có cả người đứng đầu, trước hết là do bản thân những cán bộ, đảng viên đó thiếu tu dưỡng, rèn luyện, sa vào chủ nghĩa cá nhân, không đủ bản lĩnh để vượt qua những cám dỗ. Do vậy, muốn ngăn chặn, đẩy lùi các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, phải bắt đầu từ việc cán bộ, đảng viên “tự soi, tự sửa”, cái gì tốt thì phát huy, cái gì khiếm khuyết thì tự điều chỉnh, cái gì xấu thì tự gột rửa, tự sửa chữa.
Cuốn sách Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có ý nghĩa rất sâu sắc về chính trị, tư tưởng, lý luận và thực tiễn trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực từ sớm, từ xa, cả gốc đến ngọn, là “vũ khí” sắc bén góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch, phản động về công tác phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước ta. Đồng thời là tài liệu gối đầu giường của cán bộ, đảng viên trong việc nêu gương, “tự soi, tự sửa”.
2. Một số quan điểm chỉ đạo của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về vấn đề “tự soi, tự sửa” trong cán bộ, đảng viên
Cuốn sách thể hiện tư tưởng xuyên suốt, nhất quán của người đứng đầu Đảng ta về công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, rèn luyện đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Nội dung những chỉ đạo này được đúc rút từ kinh nghiệm thực tiễn phong phú, sinh động, thể hiện sự chỉ đạo sâu sát, quyết liệt, toàn diện, đầy sức thuyết phục của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Trong cuốn sách, “Phần B. Rèn luyện suốt đời, thường xuyên tự soi, tự sửa”3 tổng hợp các bài viết thể hiện quan điểm về trách nhiệm của mỗi cán bộ, đảng viên phải kiên trì, cầu thị, dũng cảm, quyết tâm rèn luyện, tự soi, tự sửa, tự “phòng bệnh” và tự “chữa bệnh” do chủ nghĩa cá nhân gây ra, giữ gìn uy tín của cá nhân, uy tín của Đảng.
Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã kế thừa, luận giải làm rõ thêm tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta về vai trò của nêu gương, tự soi, tự sửa của cán bộ, đảng viên trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Theo đó, nêu gương có vai trò đặc biệt quan trọng giúp cán bộ, đảng viên vượt qua được sự suy thoái, biến chất, sự tác động của chủ nghĩa cá nhân, rèn luyện phẩm chất của người cộng sản chân chính theo tiêu chí: Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, bởi “Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”4.
Thực chất của “tự soi, tự sửa” là thường xuyên tự phê bình, tự điều chỉnh mình sao cho phù hợp với vai trò, trách nhiệm của người cán bộ, đảng viên, tu dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, góp phần xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Tuy nhiên, “tự soi, tự sửa” có phạm vi rộng hơn tự phê bình, bởi “tự soi, tự sửa” là việc mỗi cán bộ, đảng viên không chỉ tự nhìn lại, tự đánh giá, tự nhận xét bản thân trong nhận thức và hành động đã thực hiện đúng tinh thần trách nhiệm, tính tiên phong, gương mẫu theo quy định của Đảng và Nhà nước hay chưa, mà đó còn là tự phát hiện sai phạm, yếu kém của bản thân, tìm nguyên nhân, xác định nhiệm vụ, giải pháp để ngăn ngừa, khắc phục, sửa chữa. Hay nói cách khác, cán bộ, đảng viên tự soi, tự sửa để tự “chẩn đoán bệnh”, lựa chọn “thuốc” phù hợp để tự “điều trị”, tự cứu mình để sống có tự trọng, có liêm sỉ.
Với 8 bài viết, Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra các biểu hiện, hành vi tiêu cực của cán bộ, đảng viên: sợ trách nhiệm, móc ngoặc, tham ô, làm xiếc, một sự thật nhức nhối...; giá trị đích thực của người cán bộ, đảng viên: uy tín, mối quan hệ giữa chức vụ và uy tín, cái làm nên uy tín của đảng viên; và khẳng định chân lý: “Suy cho cùng mọi thành bại đều do con người… sự nghiệp cách mạng thành bại cũng chủ yếu do cán bộ, đảng viên”5. Cố Tổng Bí thư gọi đó là những “căn bệnh” làm hư hỏng cán bộ, đảng viên, làm giảm uy tín, danh dự của Đảng. Đồng thời, đưa ra những chỉ dẫn, nhắc nhở, yêu cầu cán bộ, đảng viên phải thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống, nâng cao năng lực, trình độ, tiếp tục nêu gương, rèn luyện chính mình, tự soi, tự sửa mới chữa trị được. Cụ thể:
“Bệnh sợ trách nhiệm”: Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhắc lại lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Ai sợ phụ trách và không có sáng kiến thì không phải người lãnh đạo”6, “Thái độ sợ trách nhiệm của một số cán bộ, đảng viên đang là một trở ngại cho công tác của Đảng và Nhà nước”7. Việc sợ trách nhiệm là một khuyết điểm lớn trong ý thức tư tưởng, phẩm chất cách mạng của người cán bộ, đảng viên bởi họ muốn né tránh khó khăn, muốn yên thân. Đó là biểu hiện của việc thiếu tính chiến đấu, thiếu dũng khí cách mạng, trái với tinh thần dám xả thân vì nước, vì dân mà mỗi cán bộ, đảng viên cần phải có. Để khắc phục căn bệnh trên đòi hỏi sự phấn đấu, rèn luyện suốt đời của mỗi cán bộ, đảng viên; đồng thời đòi hỏi các tổ chức đảng và Nhà nước cải tiến công tác, phân rõ chức trách, nhiệm vụ của tập thể, cá nhân, biểu dương người làm tốt, phê phán người làm không tốt, và hơn hết là cần có thái độ đúng trong việc nhận xét và đánh giá cán bộ.
“Của công, của riêng”: Cố Tổng Bí thư đã chỉ ra thực trạng hiện nay, đó là đội ngũ cán bộ, đảng viên dù đang giữ cương vị phụ trách trong các cơ quan của Đảng và Nhà nước nhưng vẫn chưa nêu cao ý thức tôn trọng, giữ gìn và bảo vệ của công, thậm chí còn có những hành vi tham ô, chiếm dụng của công. Sở dĩ có những cán bộ, đảng viên mắc sai lầm, khuyết điểm đó là do nhận thức mơ hồ, chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, có chút quyền hành trong tay nên sinh ra kiêu ngạo, xa xỉ, tham ô, lãng phí8. Với lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Mọi người đều có trách nhiệm giữ gìn của công, không được phung phí hoặc chiếm làm của riêng”9, Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhắc nhở mỗi cán bộ, đảng viên phải tiếp tục rèn luyện giữ vững phẩm chất cao quý của mình, nêu gương tốt trước quần chúng10 để bảo vệ uy tín của Đảng, củng cố mối liên hệ tốt đẹp giữa Đảng và quần chúng nhân dân.
“Móc ngoặc”: Cố Tổng Bí thư chỉ rõ, một số người đã vin vào tinh thần thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau, tăng cường tương trợ, hợp tác với nhau để bào chữa cho hành vi móc ngoặc xấu xa của mình, cho rằng việc làm của mình là “nghĩa tình”, là “hợp tác”11, dẫn đến tình trạng ““há miệng mắc quai”, “rút dây sợ động rừng” đã trói buộc một số người, làm cho việc chấp hành kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước không nghiêm, không triệt để”12. Do đó, Cố Tổng Bí thư gọi những kẻ móc ngoặc là: “những con “sâu mọt” muốn đục khoét tài sản của Nhà nước, những “con sâu bỏ rầu nồi canh” làm ảnh hưởng đến danh dự, uy tín của đội ngũ chúng ta”13. Cố Tổng Bí thư yêu cầu mọi cấp, ngành, cán bộ, đảng viên, trước hết là những người lãnh đạo cần thực hiện nghiêm chỉnh, triệt để, không có chữ “nhưng” nào đi kèm thì sẽ sớm chặn đứng được hiện tượng móc ngoặc.
“Tình đồng chí”: Cố Tổng Bí thư luận giải: “Tình đồng chí của những người cộng sản là tình thương yêu trong sáng, chân thành, tôn trọng, quan tâm, thông cảm lẫn nhau, khiêm tốn, nhường nhịn nhau”14 nhưng “không có nghĩa là bao che, tha thứ lỗi lầm, khuyết điểm của đồng chí mình”15, càng không phải “thấy đồng chí mình được giao những trách nhiệm cao hơn thì ăn không ngon, ngủ không yên, tìm mọi cách đả kích, hạ uy tín của đồng chí mình”16... là nguyên nhân chủ yếu gây nên những tình trạng mất đoàn kết nơi này, nơi kia trong Đảng. Cố Tổng Bí thư mong muốn mỗi cán bộ, đảng viên cần nghiêm khắc phê phán và kiên quyết đấu tranh chống những hiện tượng không lành mạnh trên để phát huy truyền thống đoàn kết quý báu của dân tộc, tình đồng chí của những người cộng sản kiên trung.
“Chức vụ và uy tín”: Theo Cố Tổng Bí thư, chức vụ và uy tín tuy có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nương tựa vào nhau nhưng không phải là một. Không phải cứ có chức vụ là đã có uy tín, càng không phải đã có uy tín đầy đủ. Thực tế, uy tín không phải bao giờ cũng tỷ lệ thuận với chức vụ. Uy tín không phải tự nhiên mà có, mà đó là kết quả của sự tín nhiệm người lãnh đạo có được bằng chính phẩm chất và tài năng của họ. “Vậy cái gì quyết định uy tín? Uy tín hình thành và phát triển theo con đường nào?”17. Đây là bài toán để mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ lãnh đạo cần phải nỗ lực tu dưỡng, rèn luyện suốt đời để nâng cao vị thế, uy tín, tầm quan trọng của bản thân. Sự gương mẫu, nhãn quan chính trị, trình độ nhận thức, vốn sống, tinh thần trách nhiệm là những yếu tố quan trọng để hình thành phẩm chất và năng lực cho mỗi cán bộ, đảng viên.
“Làm xiếc”: Cố Tổng Bí thư lý giải và khẳng định, “từ “làm xiếc” được dùng để ám chỉ và phê phán những việc làm có tính xảo thuật và mánh khóe vì lợi ích cá nhân, lợi ích cục bộ của một số người, một số cơ quan, đơn vị”18. Hiện tượng “làm xiếc” đang ngày một diễn ra phổ biến, gây ra nhiều hệ lụy cho đời sống kinh tế - xã hội, ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục của dân tộc, nền văn hóa mới của nước ta. Thậm chí, những hiện tượng này đang lan nhanh sang cả những ngành vốn là mô phạm và nhân hậu được xã hội rất tin cậy như ngành y, ngành giáo dục. Đây là “căn bệnh” làm hư hỏng không ít cán bộ, đảng viên của Đảng ta. Từ thực trạng trên, Cố Tổng Bí thư đặt ra yêu cầu cần phải kiên quyết đấu tranh, làm mọi thứ có thể “để hạn chế và từng bước xóa bỏ những hiện tượng “làm xiếc”, những kiểu làm ăn dối trá trong đời sống kinh tế, xã hội ta”19.
“Một sự thật nhức nhối”: Cố Tổng Bí thư chỉ ra căn bệnh sĩ diện, ăn sang, tiêu sang, chơi sang đang là một của không ít người, dù là kẻ lắm tiền hay người ít của đều cố đua đòi, “học làm sang”. “Cái bệnh sĩ diện, thích chơi sang lây lan vào cả một số cơ quan nhà nước, một số đơn vị kinh tế”20, “Hiện tượng dùng tiền của của công để quà cáp biếu xén cho nhau, liên hoan chè chén, chiêu đãi, thù tiếp lẫn nhau, xảy ra khá phổ biến”21, “Điều đáng nói là có những cán bộ cấp cao cũng phạm vào xa hoa, lãng phí. Có những vị ăn ở, đi lại quá cầu kỳ, kiểu cách và tốn kém”22… Cố Tổng Bí thư đã nêu ra những con số đáng kể của thực trạng trên để chỉ rõ những khuyết điểm, yếu kém cần khắc phục của đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay. Làm thế nào để kiên quyết lên án những hành vi lợi dụng chức quyền tham ô, ăn cắp của công, làm lãng phí nghiêm trọng tài sản của Nhà nước, để chỉnh đốn, xây dựng Đảng, để Đảng ta là đạo đức, là văn minh.
“Cái làm nên uy tín đảng viên”: Cố Tổng Bí thư chỉ rõ thực trạng “Có những người mang danh cộng sản hoặc nhân danh cộng sản, lợi dụng uy tín của Đảng, lợi dụng lòng tin của nhân dân đối với Đảng để làm những điều xấu xa, trái với đạo lý, làm hại uy tín của Đảng”23. Có những người vốn dĩ là đảng viên cộng sản từng xông pha chiến đấu, được dân nuôi, dân che chở nhưng nay vì chức quyền nên đã bị đồng tiền, danh lợi cám dỗ dần trở thành những người “quan cách mạng”, sống xa dân, vô trách nhiệm với dân. Họ dần đã không còn giữ được vai trò tiên phong, gương mẫu mà tự thủ tiêu vai trò của mình, suy thoái, mất tư chất đảng viên. Chính những người này đã làm hại thanh danh, uy tín của Đảng, làm mất lòng tin của nhân dân đối với Đảng. Vâỵ, “cái gì thể hiện vai trò tiên phong của người cộng sản, cái gì tạo nên uy tín đảng viên?”24. Cố Tổng Bí thư khẳng định, điều quan trọng nhất thể hiện vai trò tiên phong, gương mẫu, làm nên uy tín đảng viên trong điều kiện mới hiện nay chính là đảng viên phải có thái độ đúng đắn, tích cực đối với công cuộc đổi mới, kiên định lập trường cách mạng, không dao động trước bất kỳ khó khăn, thử thách nào; phải có tri thức, năng lực, nắm vững quy luật, biết vận dụng quy luật và có năng lực tổ chức thực tiễn; phải nỗ lực phấn đấu làm hết mình, bằng lao động sáng tạo và có chất lượng cao; phải “gương mẫu, có tinh thần hy sinh, tinh thần “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ””25; phải có mối quan hệ tốt với quần chúng và hơn hết phải có ý thức tổ chức kỷ luật, giữ gìn sự đoàn kết thống nhất của Đảng trên cơ sở thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng26.
3. Trách nhiệm của cán bộ, đảng viên đối với việc “tự soi, tự sửa”, góp phần phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong giai đoạn hiện nay
Vấn đề căn cơ trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là phòng ngừa từ xa, từ sớm, trọng tâm là xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đặc biệt là phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên để trị tận gốc tham nhũng, tiêu cực. Việc “tự soi, tự sửa” phải được tiến hành một cách chủ động, ngăn chặn từ xa, đẩy lùi từ sớm, ngay từ khi nó bắt đầu xuất hiện trong suy nghĩ, trong hành động và điều quan trọng là phải thực hiện thường xuyên như “ngày nào cũng phải ăn cho khỏi đói, rửa mặt cho khỏi bẩn”27.
Đại hội XIII nhấn mạnh các nhiệm vụ: “Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”28, “Nâng cao bản lĩnh chính trị, trí tuệ, sự gương mẫu, tinh thần vì nhân dân phục vụ của cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo chủ chốt và người đứng đầu các cấp. Coi trọng đánh giá chất lượng, hiệu quả thực tế theo chức trách, nhiệm vụ được giao và đề cao trách nhiệm người đứng đầu"29.
Để đáp ứng được sự gửi gắm niềm tin của nhân dân, Đảng phải thường xuyên tự chỉnh đốn, tự khắc phục sai lầm, hạn chế, khuyết điểm, phải thật sự là đảng chân chính, cách mạng, “là đạo đức, là văn minh”. Mỗi cán bộ, đảng viên cần nâng cao nhận thức, ý nghĩa, tầm quan trọng của việc kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong Đảng và Nhà nước, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh; phải xem đây là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, đưa nội dung “tự soi, tự sửa” vào sinh hoạt chuyên đề trong các đợt sinh hoạt chi bộ định kỳ, quán triệt đội ngũ cán bộ, đảng viên thực hiện nghiêm túc việc tự soi, tự sửa để sớm nhận diện được những biểu hiện suy thoái và kịp thời sửa chữa, khắc phục, góp phần đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực trong cơ quan, đơn vị; mạnh dạn thực hiện tự phê bình và phê bình, thành tâm học hỏi quần chúng nhân dân, dựa vào nhân dân để cùng xây dựng, chỉnh đốn, bảo vệ, phát triển Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh, đưa đất nước ta phát triển nhanh, bền vững, sớm đạt mục tiêu trở thành nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI.
1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 40, 93.
3, 7, 9, 11, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2023, tr. 465-522, 468, 472, 481, 489-490, 493, 498, 503, 505, 506, 507, 512, 513, 519, 521.
4, 27. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. 1, tr. 284; t. 7, tr. 82.
5, 6. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Sdđ, tr. 465.
8, 10. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Sdđ, tr. 476.
12, 13. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Sdđ, tr. 482.
14, 15. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Sdđ, tr. 488.
28, 29. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t. II, tr. 230, 242-243.
ThS. LÊ VŨ XUÂN UYÊN
Học viện Chính trị khu vực II, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
