1. Ngay từ những ngày đầu đất nước giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Nếu nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì”1. Trước lúc “đi xa”, trong bản Di chúc thiêng liêng, Người bày tỏ “điều mong muốn cuối cùng” của Người là “Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”2. Đó chính là yêu cầu tất yếu, khách quan của lịch sử, đòi hỏi đất nước ta phải không ngừng nỗ lực vươn lên, vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Kỷ nguyên vươn mình “là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu... Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, xã hội xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao”3. Đảng ta xác định, trong quá trình tiến hành đại hội đảng bộ các cấp và trong Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV, với chiến lược phát triển trong kỷ nguyên mới nhằm tạo ra những chuyển biến căn bản có tính đột phá thống nhất về nhận thức, ý chí và hành động của toàn Đảng, toàn xã hội trong việc giữ gìn, nuôi dưỡng, sử dụng hiệu quả các nguồn lực của đất nước. Đặc biệt, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đưa ra thông điệp “sắp xếp lại giang sơn”. Điều này mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc và thiêng liêng, kế thừa, kết hợp toàn diện sức mạnh hàng nghìn năm của dân tộc để tạo nên sức mạnh tổng hợp trong kỷ nguyên mới.
2. Theo Từ điển tiếng Việt, “giang sơn” theo nghĩa đen là “sông, núi”, theo nghĩa bóng là để chỉ sông nước, núi non, đất đai, rừng biển... thuộc chủ quyền của một quốc gia. Ông cha ta thường nói “giang sơn gấm vóc” chính là để thể hiện sự quý trọng đất nước, non sông được đánh đổi bằng xương máu của biết bao thế hệ mới có được. Từ cội nguồn lịch sử, “giang sơn” không chỉ mang ý nghĩa về địa lý, mà còn hàm chứa nhiều giá trị chính trị, lịch sử, văn hóa, tinh thần vô cùng sâu sắc, thiêng liêng. Sau khi cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên - Mông (1258 - 1288) giành thắng lợi, vua Trần Nhân Tông cùng quần thần đã hành lễ bái yết tại Lăng vua Trần Thái Tông. Khi nhìn thấy con ngựa đá lấm lem bùn đất, nhà Vua sáng tác câu thơ: “Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã/ Sơn hà thiên cổ điện kim âu” (nghĩa là: “Xã tắc hai phen chồn ngựa đá/ Non sông nghìn thuở vững âu vàng”). Trong Bình Ngô đại cáo, Nguyễn Trãi cũng đã nói về “giang sơn”:
“Xã tắc từ đây vững bền,
Giang sơn từ đây đổi mới.
Càn khôn bĩ rồi lại thái,
Nhật nguyệt hối rồi lại minh.
Ngàn năm vết nhục nhã sạch làu
Muôn thuở nền thái bình vững chắc.
Âu cũng nhờ trời đất tổ tông linh thiêng đã lặng thầm”.
Trong Hán - Việt Từ điển, Đào Duy Anh giải thích về cụm từ “xã tắc” như sau: “Thuở xưa dựng nước tức quý trọng nhân dân. Dân cần có đất ở nên lập nền xã để tế thần Hậu - thổ, dân cần có lúa ăn, nên lập nền Tắc để tế Thần - nông. Mất nước thì mất xã - tắc, nên xã tắc cũng có nghĩa là quốc - gia”4.
Trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, xã tắc luôn gắn bó mật thiết với giang sơn; làng - xã luôn gắn bó mật thiết với nước; nước mất thì nhà tan, làng xã cũng bị đô hộ. Trải qua quá trình lịch sử với những thay đổi nhất định, nhưng làng bao giờ cũng gắn liền với đơn vị hành chính cụ thể là xã. Trong thời kỳ phong kiến Việt Nam, trải qua nhiều triều đại, các đơn vị hành chính cũng được đổi mới và mang những tên gọi khác nhau như: lộ, phủ, huyện, châu, hương, tổng, xã. Đặc biệt, trong tâm niệm, ý thức của người dân Việt Nam, “giang sơn” đồng nghĩa với các từ “đất nước”, “non sông”, “tổ quốc”... Trong văn học và ngôn ngữ giao tiếp, “giang sơn” thường được sử dụng để nhấn mạnh sự thiêng liêng, bền vững của đất nước, đồng thời thể hiện lòng yêu nước, ý thức tự tôn, tự hào dân tộc.
Trong thời kỳ hiện đại, đã có rất nhiều nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ... lấy hình ảnh “đất nước”, “tổ quốc”... làm cái tứ, cảm hứng để sáng tạo nên những tác phẩm bất hủ. Chẳng hạn như bài thơ Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm: “Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi/Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể/Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn/Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”.../Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ/Đất là nơi Chim về/Nước là nơi Rồng ở/Lạc Long Quân và Âu Cơ/Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”. Cách đây 80 năm, trong “Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa”, ngày 15/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”5. Ngày 14/9/1959, trong bài nói chuyện tại Hội nghị thủy lợi toàn miền Bắc (họp tại xã Hiên Vân, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh), Bác nhấn mạnh: “Các chú đều biết Việt Nam ta có hai tiếng Tổ quốc, ta cũng gọi Tổ quốc là đất nước; có đất và có nước, thì mới thành Tổ quốc. Có đất lại có nước thì dân giàu, nước mạnh”6. Mong ước này của Bác vẫn luôn thôi thúc các thế hệ người Việt Nam vươn xa hơn nữa để sánh vai với các cường quốc năm châu.
Từ lời căn dặn và mong muốn của Người, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đất nước ta đã lập nên những chiến thắng vẻ vang. Với sự chung sức, đồng lòng của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta, trải qua nhiều thăng trầm, đất nước đã có nhiều đổi mới, đạt được những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử. Đây là điều kiện để Đảng ta đề ra chủ trương “sắp xếp lại giang sơn”. “Sắp xếp lại giang hơn” hiện nay không chỉ là sắp xếp những yếu tố vật chất, tổ chức, bộ máy hành chính, con người, mà đó còn là sự sắp xếp lại các giá trị tinh thần, chính trị, lịch sử, văn hóa, xã hội, giá trị con người Việt Nam, nhằm giải phóng tối đa sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực cho phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nội hàm của khái niệm “sắp xếp lại giang sơn” không chỉ là kiểm định, sắp xếp lại sao cho tinh gọn, bảo đảm sự bứt phá trong kỷ nguyên mới, mà còn là sắp xếp lại cơ sở vật chất, kỹ thuật; xây dựng cơ sở hạ tầng, lấy đó làm hành trang để dân tộc ta bước sang kỷ nguyên mới, đúng như Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Quyết định của Đảng về “sắp xếp lại giang sơn” là bước đi lịch sử có ý nghĩa chiến lược, đánh dấu một giai đoạn phát triển mới của sự nghiệp hoàn thiện bộ máy hành chính nhà nước, hoàn thiện thể chế và tổ chức của hệ thống chính trị đồng bộ, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, hướng tới hoàn thiện một nền hành chính quản trị hiện đại, kiến tạo, gần dân, sát dân, vì nhân dân phục vụ, để mọi lợi ích thuộc về nhân dân”7. Trong quá trình “sắp xếp lại giang sơn” cần quán triệt thực hành quan điểm: tranh thủ tối đa thời cơ, thuận lợi, đẩy lùi nguy cơ, thách thức, đưa đất nước phát triển toàn diện, mạnh mẽ, bứt phá và cất cánh.
3. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, công cuộc “sắp xếp lại giang sơn” không chỉ mang ý nghĩa là chỉnh đốn, củng cố hệ thống chính trị, tổ chức lại bộ máy quản lý và huy động hiệu quả các nguồn lực quốc gia, mà còn là quá trình tái cấu trúc toàn diện nhằm đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững. Đây là nhiệm vụ lịch sử mang tầm chiến lược, đòi hỏi sự quyết tâm cao, tầm nhìn dài hạn và sự đồng thuận xã hội rộng rãi. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, cạnh tranh gay gắt và biến động toàn cầu phức tạp, yêu cầu đặt ra cho Đảng và Nhà nước là phải vừa kiên định mục tiêu, vừa linh hoạt trong phương thức lãnh đạo, quản trị quốc gia. Để thực hiện tốt công cuộc “sắp xếp lại giang sơn” trong giai đoạn mới, cần chú ý một số vấn đề cốt yếu sau đây:
Thứ nhất, về nhận thức và phương pháp luận, “sắp xếp lại giang sơn” ở nước ta từ cổ chí kim đã diễn ra nhiều lần, tùy theo hoàn cảnh, điều kiện lịch sử cụ thể và có kế thừa, phát huy những bài học kinh nghiệm quý của ông cha, trong đó đặc biệt cẩn trọng khi sắp xếp lại địa giới hành chính, tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu quả, nhất là sắp xếp lại các xã, thôn, làng, ấp, bản... - vốn là “thành trì” vững chắc chống giặc ngoại xâm, là đơn vị hành chính cuối cùng và là “cái nôi” gìn giữ, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, con người Việt Nam. “Sắp xếp lại giang sơn” cần tuân thủ nguyên tắc kế thừa, tiếp thu, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, bảo đảm phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh mới của đất nước cũng như của thời đại.
Thứ hai, trong thời đại ngày nay, trước sự phát triển vượt bậc, bùng nổ của khoa học, công nghệ, chuyển đổi số, không gian mạng..., không gian chật hẹp về mặt địa lý cũng như việc quản lý xã hội của chính quyền theo mô hình cũ không còn phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội cũng như sự giao lưu và hội nhập quốc tế. Do đó, trước hết chúng ta đã sắp xếp lại không gian địa giới hành chính cấp tỉnh, cấp xã, bỏ cấp huyện, thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, đẩy mạnh tinh gọn tổ chức, bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức... Đó là điều kiện tiên quyết để có không gian, cơ sở hạ tầng cho công tác quy hoạch, phát huy nguồn lực, tạo điều kiện liên thông giữa các khu vực, thu hút đầu tư, bảo đảm phát triển bền vững, bảo đảm hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả của bộ máy hành chính, hệ thống chính trị. Mở rộng không gian phát triển thể hiện sự đổi mới tư duy, kiến tạo không gian mới dựa trên cơ sở tầm nhìn dài hạn, hướng đến sự phát triển khoa học đồng bộ, liên thông, bền vững. Mở rộng không gian gắn với vấn đề đổi mới mô hình tổ chức chính quyền để phục vụ người dân và doanh nghiệp hiệu quả hơn. Đây là bước đi tiên phong, mang tính đột phá trong cải cách tổ chức bộ máy chính quyền đô thị, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhanh, mạnh, hiệu quả của vùng đô thị hóa cao nhất cả nước. Mô hình này sẽ giúp tăng cường quyền tự chủ, linh hoạt trong điều hành, đồng thời tạo khuôn khổ thể chế rõ ràng để các đô thị vệ tinh, các khu công nghiệp, logistics, dịch vụ cảng biển phát huy hết tiềm năng. Quan trọng hơn, Nhà nước, chính quyền phục vụ không còn là khẩu hiệu mà sẽ trở thành hành động cụ thể, thực chất.
Thứ ba, “sắp xếp lại giang sơn” phải đặc biệt chú trọng phát huy vai trò của văn hóa trong kỷ nguyên mới. Rà soát, đánh giá, bổ sung, phát triển yếu tố mới trong các hệ giá trị, các giá trị văn hóa vật chất, tinh thần, giá trị con người Việt Nam... trong thời đại này nay. Trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, để văn hóa thực sự trở thành “nền tảng tinh thần”, “động lực phát triển”, đồng hành trong quá trình “sắp xếp lại giang sơn”, thể hiện trong tất cả các mặt chính trị, kinh tế, xã hội, xây dựng Đảng, trong toàn bộ hệ thống chính trị...
Thứ tư, “sắp xếp lại giang sơn” trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chuyển đổi số đòi hỏi chúng ta phải đổi mới tư duy lãnh đạo, đổi mới phương thức quản lý nhà nước, ứng dụng mạnh mẽ khoa học, công nghệ, nâng cao chất lượng quản trị quốc gia và tăng cường hiệu quả phục vụ nhân dân. Công nghệ thông tin, nền tảng số, công nghệ số, không gian mạng, dịch vụ công trực tuyến, định danh cá nhân... là những phương tiện tất yếu, nếu được trải rộng, thông suốt đến tất cả các xã, phường, đặc khu sẽ đáp ứng mọi nhu cầu chính đáng cũng như nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, tham gia quản lý nhà nước, thực hiện hiệu quả quyền và nghĩa vụ công dân.
Thứ năm, trong bối cảnh hiện nay, cán bộ luôn “là cái gốc của mọi công việc”. Mỗi vị trí việc làm đều không chỉ yêu cầu cao về phẩm chất đạo đức, mà còn yêu cầu năng lực công tác, tổ chức, quản lý công việc, nhất là trình độ về quản lý, thực hành công nghệ thông tin, kỹ thuật số, xử lý công việc một cách chuyên nghiệp, thành thạo, gần dân, sát dân. Hai cấp chính quyền địa phương hiện nay, nhất là cấp xã, không chỉ là “chính quyền cơ sở” (theo nghĩa hành chính), mà phải là một “chính quyền phục vụ”, cán bộ, công chức, viên chức vừa là người lãnh đạo, vừa là người “đày tớ thật trung thành của nhân dân”. Đồng thời, với cơ chế liên thông giữa cán bộ cấp tỉnh, cán bộ các bộ, ban, ngành, đoàn thể ở Trung ương với cán bộ cấp xã hiện nay không có sự chênh lệch nhiều về trình độ. Đây là điều kiện để cán bộ phấn đấu trên cơ sở vị trí công việc, tạo dựng sự tín nhiệm của tổ chức và sự hài lòng của người dân. “Sắp xếp lại giang sơn” chính là môi trường rèn luyện, sàng lọc, thu hút, đãi ngộ, mà một trong những tiêu chí quan trọng là thái độ và hiệu quả phục vụ người dân, doanh nghiệp.
Thứ sáu, trong quá trình “sắp xếp lại giang sơn” các cấp, các ngành cần chú ý:
- Khắc phục tình trạng các quy định, chính sách, pháp luật, nghị định, thông tư, hướng dẫn... có “độ trễ”, chưa đồng bộ, thậm chí mâu thuẫn nhau, trong khi chính quyền hai cấp đã vận hành.
- Việc sáp nhập các tỉnh, xã, phường, đặc khu đã hoàn thành, tổ chức, bộ máy, công chức, cán bộ, nhân viên của hai cấp chính quyền địa phương cũng như của hệ thống chính trị đã đi vào hoạt động. Tuy nhiên, trong thực tế, cuộc sống của người dân, doanh nghiệp vẫn còn không ít “điểm nghẽn”.
- Bảo đảm cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, không gian số, không gian mạng đồng bộ, hoạt động thông suốt, hiệu quả.
- Đất nước ta có cả một không gian văn hóa rộng lớn, một nền văn hóa vô cùng phong phú, đa dạng. Do đó, để không xảy ra tình trạng “đứt gãy văn hóa trong quá trình “sắp xếp lại giang sơn””, phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Sắp xếp lại tổ chức, bộ máy chính quyền địa phương, hệ thống chính trị khiến nhiều cán bộ, công chức, viên chức, người lao động mất việc làm do không đáp ứng được yêu cầu. Yêu cầu đặt ra là phải có giải pháp hỗ trợ, giải quyết việc làm, bảo đảm an sinh xã hội, học hành, chữa bệnh, không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân. Trong quá trình “sắp xếp lại giang sơn”, phải luôn bảo đảm an sinh, tiến bộ và công bằng xã hội, “không để ai bị bỏ lại phía sau”.
Có thể khẳng định rằng, công cuộc “sắp xếp lại giang sơn” dưới sự lãnh đạo của Đảng là một nhiệm vụ mang tầm vóc lịch sử, có ý nghĩa chiến lược lâu dài, vừa kế thừa truyền thống dựng nước và giữ nước của cha ông, vừa đáp ứng yêu cầu của thời đại mới. Đây không chỉ là sự sắp xếp về tổ chức bộ máy, không gian hành chính, nguồn lực kinh tế, mà còn là sự sắp xếp lại các giá trị văn hóa, tinh thần, chính trị, nhằm tạo ra một nền tảng vững chắc để dân tộc vươn lên mạnh mẽ. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và những thách thức toàn cầu ngày càng phức tạp, công cuộc này càng đòi hỏi sự kiên định, sáng tạo và đồng thuận cao trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Tin tưởng rằng, với bản lĩnh và trí tuệ của Đảng, với sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc, công cuộc “sắp xếp lại giang sơn” sẽ thành công, đưa đất nước ta tiến nhanh, tiến vững chắc trên con đường phát triển, thực hiện trọn vẹn khát vọng xây dựng một nước Việt Nam hùng cường, thịnh trị, sánh vai cùng các cường quốc năm châu.
1, 5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. 4, tr. 64, 35.
2. Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, tr. 28.
3. GS.TS. Tô Lâm: “Cơ sở định vị mục tiêu phát triển và định hướng chiến lược đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới”, Báo Nhân Dân, số 25193, ngày 01/11//2024.
4. Đào Duy Anh: Hán - Việt Từ điển, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000, tr. 573.
6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 283.
7. Lễ công bố các nghị quyết, quyết định của Trung ương và địa phương về sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, kết thúc hoạt động đơn vị hành chính cấp huyện, thành lập tổ chức đảng, chỉ định cấp ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, xã, phường, đặc khu tại Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30/6/2025.
