1. Thực trạng phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên tỉnh Long An
Hằng năm, Ủy ban nhân dân tỉnh Long An đều ban hành các kế hoạch liên quan đến công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở và chuẩn tiếp cận pháp luật. Trên cơ sở đó, Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật tỉnh Long An đã xây dựng các văn bản chỉ đạo nhằm bảo đảm tổ chức thực hiện thống nhất trên toàn địa bàn tỉnh. Thông qua việc triển khai các kế hoạch này, hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật đối với thanh niên được thực hiện một cách hiệu quả, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật của thanh niên trên địa bàn.
Thứ nhất, thanh niên tỉnh Long An đã thể hiện sự tham gia tích cực trong các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Chẳng hạn, đối với nhóm thanh niên đang trong độ tuổi đi học, các cuộc tuyên truyền pháp luật do ngành Giáo dục và Đào tạo của tỉnh tổ chức ngày càng gia tăng về số lượng. Trong năm 2022, “7.455 cuộc tuyên truyền với tổng số lượt người tham dự là 1.206.119 người (trong đó,… học sinh là 3.609 cuộc tuyên truyền với 1.062.069 lượt người tham dự)”, và con số này đã được tăng lên trong năm 2024 với “8.400 cuộc tuyên truyền với tổng số lượt người tham dự là 1.142.358 người, trong đó… học sinh là 4.259 cuộc tuyên truyền với 1.012.480 lượt người tham dự”. Sự gia tăng này cho thấy mức độ quan tâm ngày càng cao đối với việc nâng cao nhận thức pháp luật trong thanh thiếu niên lứa tuổi học đường, đồng thời phản ánh hiệu quả trong công tác phối hợp giữa các ngành chức năng.
Thứ hai, ở cấp tỉnh, huyện và xã, hoạt động tuyên truyền các văn bản pháp luật mới đã ghi nhận lượng người tham dự ổn định và có chiều hướng tăng, cho thấy người dân nói chung, thanh niên tỉnh Long An nói riêng không chỉ tiếp cận kiến thức trong nhà trường mà còn tích cực tham gia các hoạt động do các sở, ngành, đoàn thể tổ chức. Sự chủ động này góp phần hình thành ý thức chấp hành pháp luật vững chắc đối với thanh niên. Cụ thể, trong năm 2022 thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật được tổ chức với 11.792 cuộc, với 388.313 lượt người tham dự. Đến năm 2024, các sở, ngành đoàn thể tỉnh tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật 341 cuộc, với 36.496 lượt người tham dự; cấp huyện tuyên truyền 2.090 cuộc với 125.055 lượt người tham dự; cấp xã tuyên truyền 5.836 cuộc với 206.986 lượt người tham dự.
Thứ ba, sự quan tâm của thanh niên đối với các nội dung liên quan đến công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đã có dấu hiệu tích cực. Chẳng hạn như sự tương tác của thanh niên đối với các nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua các nền tảng mạng xã hội như fanpage “Góc nhìn thanh niên Long An” của Tỉnh Đoàn Long An đã có sự tăng dần qua từng nằm, cụ thể: trong năm 2022 đã có hơn 2.200 người thích trang; đăng tải hơn 70 bài viết định hướng dư luận trong thanh niên và đấu tranh phản bác các luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch với hơn 60.000 lượt người tương tác và lượt người tiếp cận; đến năm 2023, đã tăng lên với hơn 2.400 người thích trang; đăng tải hơn 80 bài viết định hướng dư luận trong thanh niên và đấu tranh phản bác các luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch với hơn 70.000 lượt người tương tác và lượt người tiếp cận.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên tỉnh Long An vẫn còn một số tồn tại, khó khăn:
Một là, việc triển khai các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật còn mang nặng tính hình thức, phong trào. Thay vì xuất phát từ nhu cầu thực tế, bức thiết của thanh niên, nhiều hoạt động được tổ chức nhằm hoàn thành chỉ tiêu hoặc đáp ứng yêu cầu bề mặt, thiếu chiều sâu và sự đầu tư cần thiết. Điều này làm cho nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật không thực sự gắn bó với những vấn đề thanh niên đang gặp phải trong cuộc sống hằng ngày, khiến tính thuyết phục và sức lan tỏa bị giảm sút. Chính vì vậy, hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn tỉnh thời gian qua “có nơi vẫn chưa thực sự hiệu quả”. Bên cạnh đó, các buổi phổ biến, giáo dục pháp luật hiện nay chủ yếu tập trung vào việc giới thiệu các bộ luật, luật và pháp lệnh, trong khi đó lại bỏ qua hoặc xem nhẹ hệ thống văn bản dưới luật như nghị định, thông tư, hướng dẫn thi hành, chính vì vậy, “tỷ lệ thanh niên vi phạm pháp luật vẫn còn cao”. Đây là một thiếu sót lớn, bởi các văn bản dưới luật mới chính là công cụ cụ thể hóa, đưa các quy định pháp luật đến gần với thực tiễn đời sống hơn. Ngoài ra, nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật còn quá nặng về lý thuyết, đơn điệu và thiếu tính thực tiễn. Từ đó, dẫn đến tâm lý nhàm chán ở người nghe, đặc biệt đối với đối tượng thanh niên - những người có nhu cầu tiếp cận kiến thức pháp luật qua hình thức sinh động, dễ hiểu.
Hai là, hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật các cấp chưa thực sự tạo được bước đột phá, chưa có cơ chế hiệu quả để các cấp, các ngành xây dựng chương trình hoạt động cụ thể, giúp chuyển biến nhận thức về tầm quan trọng của công tác này thành những hành động thực tế. Từ đó dẫn tới tình trạng “Một số địa phương ban hành kế hoạch còn chậm; việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác phổ biến, giáo dục pháp luật chưa được chú trọng”. Mặt khác, “công tác phối hợp của một số thành viên Hội đồng vẫn còn hạn chế”, từ đó phản ánh rõ sự thiếu đồng bộ, thiếu liên kết trong quá trình triển khai các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Mỗi thành viên trong Hội đồng đều giữ vai trò, chức năng riêng, nhưng nếu không có sự phối hợp chặt chẽ sẽ dẫn đến tình trạng hoạt động manh mún, thiếu hiệu quả và trùng lặp nội dung.
Ba là, “việc sơ, tổng kết, nhân rộng các mô hình hay, cách làm hiệu quả trong phong trào thanh niên có lúc, có nơi chưa được duy trì thực hiện thường xuyên”. Mặc dù ở nhiều địa phương đã từng triển khai những mô hình phổ biến, giáo dục pháp luật hiệu quả, như “phiên tòa giả định”, “cuộc thi tìm hiểu pháp luật qua mạng”…,song việc duy trì và phát triển những mô hình này chưa được quan tâm đúng mức. Nhiều mô hình chỉ xuất hiện một lần rồi bị bỏ quên, không được nhân rộng sang các khu vực khác. Điều này khiến việc lan tỏa hiệu quả, tạo động lực thúc đẩy các đơn vị học tập lẫn nhau trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật còn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, lực lượng hiện nay tham gia phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên chủ yếu là cán bộ Đoàn, cán bộ Hội hoặc cán bộ kiêm nhiệm từ các phòng, ban liên quan. Đặc biệt, đối với cán bộ kiêm nhiệm thường phải đảm đương nhiều nhiệm vụ khác nhau, nên khó có thể dành đủ thời gian, tâm huyết để đầu tư chuyên sâu vào công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.
Bốn là, cơ sở vật chất phục vụ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn tỉnh Long An vẫn còn nhiều hạn chế. Theo đánh giá của Bộ Thông tin và Truyền thông, cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo đảm cho hoạt động tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cấp huyện, cấp xã, hoặc ngay cả cấp tỉnh thành ở nhiều nơi còn chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ được giao. Như vậy, theo nhận định này không chỉ phản ánh tình hình chung tại nhiều địa phương, mà còn cho thấy thực tiễn tại tỉnh Long An, nơi công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên nói riêng cũng đang gặp khó khăn do thiếu hụt về thiết bị, tài liệu, không gian tổ chức hoạt động và hạ tầng kỹ thuật, nhất là ở cấp xã và các khu vực nông thôn.
2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên tỉnh Long An
Nâng cao nhận thức của thanh niên về trách nhiệm thi hành pháp luật thông qua phổ biến, giáo dục pháp luật.
Một trong những giải pháp cốt lõi nhằm góp phần hạn chế tình trạng vi phạm pháp luật của thanh niên tỉnh Long An là phải nâng cao nhận thức của thanh niên về trách nhiệm thi hành pháp luật bằng nhiều biện pháp khác nhau, trong đó, cần chú trọng tới công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Thông qua phổ biến, giáo dục pháp luật sẽ giúp thanh niên hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình đối với xã hội.
Theo đó, phải xác định rõ việc phổ biến, giáo dục pháp luật không chỉ dừng lại ở việc truyền tải thông tin mà cần hướng tới việc thay đổi nhận thức và hành vi của thanh niên tỉnh Long An một cách bền vững. Muốn làm được điều này, phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật phải đa dạng, linh hoạt và phù hợp với tâm lý, đặc điểm của thanh niên. Chẳng hạn như đối với thanh niên là cán bộ, công chức, viên chức thì cần được thực hiện bằng những phương pháp chuyên sâu, thiết thực và phù hợp với đặc thù công việc, ví dụ như tổ chức các hội nghị, hội thảo chuyên đề là một phương pháp hiệu quả, trong đó nội dung tập trung vào các lĩnh vực pháp luật liên quan trực tiếp đến hoạt động công vụ như Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức, Luật Phòng chống tham nhũng…; tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng định kỳ với phương pháp tiếp cận tình huống, thảo luận nhóm, giải đáp vướng mắc cụ thể để tăng tính thực hành; đối với với thanh niên là học sinh, sinh viên, cần cần sử dụng những phương pháp gần gũi, sinh động, phù hợp với tâm lý lứa tuổi và môi trường học đường, ví dụ như lồng ghép nội dung pháp luật vào các môn học chính khóa hoặc tổ chức các hoạt động ngoại khóa…
Bên cạnh đó, để nâng cao nhận thức của thanh niên về trách nhiệm thi hành pháp luật thì phải tạo điều kiện để thanh niên trải nghiệm thực tế. Các chương trình tập huấn, hội thảo, mô hình phiên tòa giả định hay những buổi đối thoại giữa thanh niên với các chuyên gia pháp lý có thể giúp các bạn trẻ hiểu rõ hơn về tác động của pháp luật trong đời sống. Khi chứng kiến hoặc tham gia vào những tình huống thực tế, thanh niên sẽ thấy được ý nghĩa thiết thực của pháp luật trong việc bảo vệ quyền lợi của cá nhân và cộng đồng. Điều này không chỉ giúp họ tiếp thu pháp luật một cách chủ động mà còn hình thành thói quen suy nghĩ và hành động theo khuôn khổ pháp luật.
Phát huy vai trò của các chủ thể thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên.
Trước hết, Tỉnh ủy tỉnh Long An luôn giữ vai trò lãnh đạo, định hướng toàn bộ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho nhân dân nói chung, thanh niên của tỉnh nói riêng thông qua việc thi hành các nghị quyết, quyết định của Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Long An, Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng và Ban Chấp hành Trung ương liên quan đến hoạt động này.
Tiếp đến, Ủy ban nhân dân tỉnh Long An phải giữ vai trò chủ đạo trong việc chỉ đạo Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật tỉnh Long An xây dựng các kế hoạch và tổ chức, thực hiện các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật cho nhân dân nói chung, cho từng đối tượng thanh niên tỉnh Long An nói riêng. Bên cạnh đó, các sở, ban, ngành của tỉnh cần đầu tư mạnh mẽ vào việc hiện đại hóa phương thức tuyên truyền, ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng các cổng thông tin điện tử, diễn đàn pháp lý trực tuyến để giúp thanh niên tiếp cận pháp luật một cách thuận tiện hơn.
Cùng với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An, Tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Long An phải giữ vai trò là cầu nối giữa chính quyền và thanh niên; là nòng cốt trong việc thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên. Là tổ chức chính trị - xã hội gần gũi nhất với thanh niên, Đoàn có điều kiện thuận lợi để tiếp cận, tuyên truyền pháp luật thông qua các phong trào, hoạt động của tổ chức Đoàn, chính vì vậy, cần tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền để đưa pháp luật đến gần hơn với đời sống thanh niên.
Ngoài ra, các tổ chức chính trị - xã hội khác của tỉnh Long An cũng giữ vai trò quan trọng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên. Các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh,... đều có phạm vi hoạt động rộng, gắn bó mật thiết với các tầng lớp nhân dân, trong đó có thanh niên. Chính vì vậy, thông qua các tổ chức chính trị - xã hội có thể tổ chức các chương trình phổ biến pháp luật theo từng lĩnh vực phù hợp với nhóm thanh niên mà họ quản lý.
Bảo đảm cơ sở vật chất - kỹ thuật để tổ chức thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên.
Trước hết, cần chủ động xây dựng nguồn quỹ. Chẳng hạn như: Tỉnh ủy Long An cùng các cấp chính quyền thuộc tỉnh có thể phối hợp với các doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ để kêu gọi tài trợ, hỗ trợ trang thiết bị, kinh phí cho các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Các khu công nghiệp, doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh có thể đóng góp bằng cách cung cấp địa điểm tổ chức hội thảo pháp luật, tài trợ các khóa học nâng cao nhận thức pháp lý cho thanh niên công nhân. Việc xã hội hóa nguồn lực không chỉ giúp giảm áp lực tài chính cho ngân sách nhà nước mà còn tạo sự gắn kết giữa doanh nghiệp và cộng đồng, góp phần nâng cao trách nhiệm xã hội của các tổ chức, cá nhân trong việc xây dựng một xã hội pháp quyền.
Tiếp theo, cần có sự phân bổ ngân sách một cách hợp lý và có trọng tâm. Thay vì chỉ đầu tư dàn trải cho các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật theo hình thức truyền thống, cần ưu tiên nguồn lực cho việc xây dựng, ứng dụng và nhân rộng các mô hình đã chứng minh được hiệu quả thực tiễn tại một số đơn vị hành chính trong tỉnh. Chẳng hạn, mô hình “Niềm tin trợ giúp” tại huyện Cần Đước hay mô hình “Cà phê doanh nhân” tại huyện Bến Lức là những sáng kiến có tính sáng tạo, mang lại hiệu quả thiết thực trong việc nâng cao nhận thức và thực hành pháp luật cho người dân, đặc biệt là thanh niên và cộng đồng doanh nghiệp địa phương.
Tại các khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện tiếp cận thông tin pháp luật còn hạn chế cần có sự quan tâm từ Tỉnh ủy Long An đối với việc phân bổ nguồn quỹ phù hợp để nâng cấp hệ thống cơ sở vật chất phục vụ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật và Tỉnh ủy cũng cần bố trí kinh phí để hỗ trợ tổ chức các kế hoạch, chương trình, mua sắm trang thiết bị, xây dựng kịch bản và tài liệu một cách hợp lý nhằm bảo đảm sự phù hợp với từng đối tượng thanh niên khác nhau, đồng thời, huy động nguồn lực từ xã hội nhằm cải thiện điều kiện cơ sở vật chất - kỹ thuật.
Cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá chất lượng của hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên.
Trước hết, Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật với vai trò là cơ quan tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh cần chủ động xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá phù hợp với đặc điểm của thanh niên. Các tiêu chí đánh giá không chỉ dừng lại ở số lượng các buổi tuyên truyền, tài liệu được phát hành mà phải tập trung vào mức độ hiểu biết, nhận thức và khả năng vận dụng pháp luật của thanh niên trong đời sống thực tế. Việc tổ chức các khảo sát định kỳ, bài kiểm tra trắc nghiệm hoặc các cuộc thi tìm hiểu pháp luật có thể giúp đo lường mức độ tiếp nhận thông tin. Đồng thời, Hội đồng cũng cần phối hợp với các cơ quan chuyên môn để đánh giá hành vi tuân thủ pháp luật của thanh niên trong cộng đồng, từ đó có những điều chỉnh phù hợp trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.
Ủy ban nhân dân tỉnh Long An, với vai trò quản lý nhà nước, cần bảo đảm nguồn lực và cơ chế giám sát chặt chẽ đối với công tác kiểm tra, đánh giá chất lượng phổ biến, giáo dục pháp luật. Một trong những giải pháp hiệu quả là ứng dụng công nghệ thông tin và thông qua các chương trình, hoạt động thực tiễn của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật để khảo sát, thu thập phản hồi, đóng góp ý kiến của thanh niên, từ đó, phân tích dữ liệu về mức độ hữu ích của các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật. Cùng với đó là kết hợp với các báo cáo tổ chức thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật của từng đơn vị trên địa bàn tỉnh, Ủy ban nhân dân tỉnh Long An sẽ có cơ sở để chỉ đạo xây dựng các chương trình, kế hoạch, chiến lược phổ biến, giáo dục pháp luật phù hợp hơn cho nhân dân nói chung, thanh niên nói riêng.
Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật, các sở, ban ngành, đoàn thể, đặc biệt là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Long An và các cơ sở giáo dục cần phải được đẩy mạnh để tạo ra cơ chế ra kiểm tra, đánh giá mang tính đồng bộ. Ủy ban nhân dân tỉnh cần có những chính sách hỗ trợ, khuyến khích các mô hình giáo dục pháp luật sáng tạo, đồng thời đảm bảo cơ chế giám sát độc lập để tránh sự chồng chéo, hình thức trong quá trình đánh giá. Việc mời các chuyên gia pháp luật, nhà nghiên cứu, luật sư tham gia vào công tác kiểm tra, đánh giá sẽ giúp đảm bảo tính khách quan, khoa học và thực tiễn, từ đó nâng cao chất lượng của hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật.
Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên tỉnh Long An trong thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực, thể hiện qua sự tham gia ngày càng chủ động của thanh niên trong các hoạt động tìm hiểu pháp luật, sự quan tâm chỉ đạo của chính quyền địa phương cũng như sự vào cuộc của các tổ chức đoàn thể, ngành chức năng. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, vẫn còn những hạn chế, khó khăn nhất định để bảo đảm thực hiện tốt công tác này đối với thanh niên. Để nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên tỉnh Long An trong giai đoạn tới, cần có sự đổi mới đồng bộ cả về nội dung, phương thức và cơ chế phối hợp giữa các chủ thể có liên quan. Đặc biệt, việc nhân rộng các mô hình hiệu quả, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh xã hội hóa nguồn lực và bảo đảm phân bổ ngân sách hợp lý sẽ là những yếu tố then chốt. Chỉ khi công tác phổ biến, giáo dục pháp luật được triển khai một cách toàn diện, thực chất và phù hợp với nhu cầu của thanh niên, thì mới có thể góp phần xây dựng một thế hệ công dân trẻ hiểu biết pháp luật, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của địa phương và đất nước trong bối cảnh hội nhập hiện nay.
