Một là, nhóm giải pháp nâng cao chất lượng công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch, chiến lược xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị.
Theo Chỉ thị số 44-CT/TW, đây là nhiệm vụ cần quan tâm đầu tiên nhằm đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị. Trong thời gian qua, công tác xây dựng kế hoạch, chiến lược xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị mặc dù đã được quan tâm, nhưng kết quả thực hiện vẫn chưa đáp ứng yêu cầu. Không phải kế hoạch, chiến lược nào cũng được hoàn thành đầy đủ, đúng tiến độ đề ra. Tình trạng chung của rất nhiều đơn vị xuất bản, phát hành sách là ban hành kế hoạch năm rất chậm, vừa do công tác tham mưu, xây dựng kế hoạch chưa tốt,
vừa do phải chờ đợi sự phê duyệt của các cấp lãnh đạo và cơ quan quản lý. Không ít đơn vị hoạt động trong trạng thái “no dồn, đói góp”, với nhiều tháng đầu năm không có nhiều việc để triển khai, trong khi vài tháng cuối năm phải xử lý dồn dập các công việc của cả năm. Điều này gây ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng và hiệu quả công việc nói chung, đồng thời cũng tạo áp lực lớn cả về sức khỏe và tâm lý cho đội ngũ cán bộ trực tiếp giải quyết công việc.
Để giải quyết vấn đề này, rất cần một sự đổi mới mạnh mẽ từ trên xuống dưới. Một mặt, các cơ quan, đơn vị xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị, đặc biệt là đội ngũ cán bộ tham mưu về công tác kế hoạch cần tích cực, chủ động hơn trong việc dự thảo kế hoạch. Với đặc thù của việc xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị luôn gắn với các sự kiện chính trị - xã hội lớn của đất nước, việc xây dựng kế hoạch, chiến lược này cần bám sát các văn bản chỉ đạo thực hiện các hoạt động tuyên truyền của Ban Tuyên giáo Trung ương, bám sát các chỉ đạo về tầm nhìn chiến lược của Đảng trong xây dựng và phát triển đất nước, đặc biệt là trong lĩnh vực chính trị, văn hoá, tư tưởng. Cũng có thể thành lập các tổ công tác chuyên biệt để thực hiện các nghiên cứu đánh giá nhu cầu dài hạn và ngắn hạn về sách lý luận, chính trị để gia tăng chất lượng công tác tham mưu xây dựng kế hoạch. Mặt khác, các cấp quản lý, bao gồm cả các cơ quan phê duyệt nội dung và kinh phí cần đẩy nhanh tiến độ phê duyệt văn bản của các đơn vị xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị. Cần xây dựng quy trình và tuân thủ tiến độ thực hiện quy trình xử lý công việc một cách khoa học và phù hợp với điều kiện thực tế của cả các cơ quan quản lý lẫn cơ quan trực tiếp triển khai, để bảo đảm công tác xây dựng và phê duyệt kế hoạch, chiến lược xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị được kịp thời, hiệu quả.
Hai là, nhóm giải pháp nâng cao chất lượng nội dung và hình thức, đa dạng hoá loại hình xuất bản và phát hành, tăng tính hấp dẫn của sách lý luận, chính trị.
Việc nâng cao chất lượng nội dung và hình thức, đa dạng hoá loại hình xuất bản và phát hành, tăng tính hấp dẫn của sách lý luận, chính trị là một trong những nội dung cốt lõi và cũng là đòi hỏi bức thiết nhằm đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị. Nhiệm vụ này không thể được hoàn thành nếu thiếu sự đầu tư về nội dung chuyên sâu của các nhà nghiên cứu, của giới chuyên môn, bởi chất lượng bản thảo sách lý luận, chính trị không phụ thuộc nhiều vào đội ngũ cán bộ của các nhà xuất bản và các đơn vị phát hành. Trong bối cảnh đời sống xã hội còn nhiều yếu tố chi phối, sự đầu tư, tâm huyết nghiên cứu nội dung lý luận, chính trị của các nhà nghiên cứu, của các chuyên gia có thể bị ảnh hưởng. Do vậy, rất cần một sự chỉ đạo quyết liệt và đầu tư thỏa đáng của các nhà trường, các cơ quan nghiên cứu chuyên sâu để có các bản thảo đảm bảo chất lượng.
Chất lượng các bản thảo và sự cải thiện về hình thức, phong phú về thể loại sách lý luận, chính trị cũng có thể được gia tăng đáng kể với sự đầu tư trong công tác biên tập, trình bày và sự năng động, tích cực của đội ngũ biên tập viên trong khai thác bản thảo. Vì vậy, vấn đề đẩy mạnh xây dựng, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác biên soạn, biên tập, xuất bản, phát hành, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý xuất bản sách lý luận, chính trị có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn cao rất cần được chú trọng. Các nhiệm vụ được nêu trong Chỉ thị số 44-CT/TW như “đặc biệt chú trọng đào tạo kỹ năng, nghiệp vụ biên tập, xuất bản; có chính sách tuyển chọn, đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ làm công tác biên tập, xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới” rất cần có sự vào cuộc mạnh mẽ của các cấp lãnh đạo, đặc biệt là sự quan tâm của các cơ quan như Ban Tổ chức Trung ương, Văn phòng Trung ương Đảng, Bộ Nội vụ... trong việc phân bổ chỉ tiêu, kinh phí đào tạo lại cho các cơ quan xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị.
Việc nâng cao chất lượng nội dung, hình thức, tăng tính hấp dẫn của sách lý luận, chính trị cũng có thể được thực hiện thông qua sự chủ động triển khai các biện pháp đổi mới công tác biên soạn, biên tập, hoạt động xuất bản, in, phát hành sách lý luận, chính trị phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế của các đơn vị xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị. Đặc biệt, với yêu cầu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay, cần tăng cường thu hút bằng các chính sách ưu tiên, ưu đãi phù hợp để gia tăng đội ngũ cộng tác viên là các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý có kinh nghiệm... tham gia viết, biên soạn, biên dịch sách lý luận, chính trị. Các khoản đầu tư cho việc tham gia triển lãm, hội chợ sách quốc tế ở trong và ngoài nước, đầu tư cho việc dịch những cuốn sách, bộ sách có giá trị ra tiếng nước ngoài và từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt cần được quan tâm nhiều hơn để phục vụ công tác thông tin đối ngoại, đồng thời gia tăng sức hấp dẫn của mảng sách lý luận, chính trị đối với độc giả trong nước.
Đối với nhiệm vụ đa dạng hoá loại hình sách lý luận, chính trị nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, các nhà xuất bản và đơn vị phát hành cần tăng cường các biện pháp triển khai thực hiện khai thác, sử dụng sách lý luận, chính trị trong Chương trình mục tiêu quốc gia về xuất bản sách phục vụ nhiệm vụ chính trị, an ninh - quốc phòng, thông tin đối ngoại; sách nghiên cứu, tuyên truyền về biển, đảo; sách cho người Việt Nam ở nước ngoài; sách phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo... Để làm được điều đó, các nhà xuất bản và đơn vị phát hành có thể tiến hành khảo sát để đánh giá sát hơn nhu cầu của từng loại đối tượng bạn đọc, từ đó điều chỉnh đề tài, nội dung và hình thức sách lý luận, chính trị tương ứng, cũng như có các hình thức phát hành sách phù hợp hơn. Cũng cần đẩy mạnh đa dạng hóa các thể loại sách và phương thức xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị, đặc biệt là xuất bản sách điện tử và phát hành sách trên mạng internet, nhất là qua các kênh mạng xã hội. Tăng cường công tác tuyên truyền, giới thiệu sách lý luận, chính trị trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng internet và đội ngũ tuyên truyền các cấp. Mở rộng giao lưu hợp tác, trao đổi xuất bản phẩm, kinh nghiệm với các nhà xuất bản nước ngoài. Kinh nghiệm của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trong lĩnh vực xuất bản điện tử, truyền thông giới thiệu sách qua các kênh khác nhau, trao tặng tài khoản sử dụng sách điện tử đến các nhóm độc giả đặc thù của một số cơ quan, địa phương thời gian qua có thể là hữu ích, cần được chia sẻ, nhân rộng trong toàn mạng lưới các cơ quan xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị.
Ba là, nhóm giải pháp đổi mới công tác quản lý, cơ chế hoạt động, hoàn thiện khung khổ pháp lý trong lĩnh vực xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị.
Trong bối cảnh cả nước đang chuyển đổi mạnh mẽ, thực hiện cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, ngành xuất bản, in và phát hành không thể đứng ngoài xu thế bắt buộc phải đổi mới về cơ chế quản lý, phương thức và công cụ điều hành. Đối với lĩnh vực xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị, việc đổi mới này là vô cùng quan trọng, nhưng cũng không dễ dàng.
Về việc đổi mới cơ chế hoạt động, nhiều nhà xuất bản, đơn vị phát hành sách lý luận, chính trị đều đã rất tích cực chuyển đổi loại hình hoạt động, cũng như cách thức quản lý, vận hành. Tuy nhiên, để bảo đảm thực hiện việc đổi mới cơ chế đúng với chỉ đạo của Đảng, Chính phủ và quy định pháp luật theo tinh thần Chỉ thị số 44-CT/TW, các nhà xuất bản và các đơn vị phát hành cũng cần có những sự điều chỉnh linh hoạt, sáng tạo và phù hợp với thực tế hơn. Việc tham khảo, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau trong đổi mới cơ chế hoạt động của các nhà xuất bản và các đơn vị phát hành sách lý luận, chính trị là cần thiết, song không phải kinh nghiệm nào cũng có thể dễ dàng nhân rộng. Vì vậy, ban lãnh đạo các đơn vị cần có sự chủ động, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các đơn vị bạn để áp dụng phù hợp tại đơn vị mình.
Bên cạnh đó, cũng cần quan tâm thực hiện công tác quản lý, ngăn ngừa và xử lý nghiêm các sai phạm trong hoạt động xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị. Đối với nội dung Chương trình Sách quốc gia giai đoạn 2022 - 2026 (ban hành kèm theo Quyết định số 2219/QĐ-TTg ngày 29/12/2021 của Thủ tướng Chính phủ), cần có những biện pháp quản lý nhà nước phù hợp nhằm tăng cường quản lý, kiểm tra việc khai thác (bao gồm cả việc quy định trách nhiệm của các thư viện trong việc mua sách lý luận, chính trị), sử dụng sách lý luận, chính trị, nhất là các sách phục vụ nhiệm vụ chính trị, an ninh - quốc phòng, thông tin đối ngoại; sách nghiên cứu, tuyên truyền về biển, đảo; sách cho người Việt Nam ở nước ngoài; sách phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo...
Về khung khổ pháp lý, cần tăng cường nghiên cứu xây dựng và bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật; có cơ chế, chính sách đặc thù, khuyến khích, ưu tiên và bảo đảm các điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị. Đối với nhiệm vụ tăng cường đưa sách lý luận, chính trị về cơ sở, cần thực hiện nghiêm việc duy trì chính sách đặt hàng xuất bản phẩm, hỗ trợ giá bán sách lý luận, chính trị, cấp phát sách lý luận, chính trị thiết yếu cho cơ sở theo đúng chỉ đạo tại Chỉ thị số 44-CT/TW. Trong bối cảnh thực tế thay đổi nhanh chóng, có thể tổ chức các cuộc tọa đàm, hội thảo chuyên sâu nhằm hoàn thiện khung khổ pháp luật về hoạt động xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế để kịp thời hoàn thiện khung chính sách, đề xuất các giải pháp thực tế nhằm nhanh chóng giải quyết các vướng mắc nảy sinh về mặt cơ chế, chính sách.
Bốn là, nhóm giải pháp tăng cường quản lý hệ thống, xây dựng trọng điểm trong mạng lưới các cơ quan xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị.
Về công tác quản lý hệ thống, các cơ quan quản lý Trung ương cần quan tâm, kiên quyết hơn trong việc rà soát, sắp xếp hợp lý các nhà xuất bản có chức năng và đủ điều kiện xuất bản sách lý luận, chính trị, khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo và kém hiệu quả, như yêu cầu của Ban Bí thư tại Chỉ thị số 44-CT/TW. Hoạt động này cần được thực hiện với vai trò điều tiết tổng thể của một cơ quan Trung ương, để tránh tình trạng cát cứ, “lợi ích nhóm” chi phối mục tiêu kiện toàn và đổi mới hệ thống vì mục đích chung. Trong quá trình điều tiết này, cần hết sức chú ý đến việc phân công, phối hợp chặt chẽ giữa các nhà xuất bản và các cơ sở phát hành, kết nối các khâu của chu trình xuất bản và đưa sách lý luận, chính trị lan tỏa rộng rãi trong các đối tượng bạn đọc. Ngoài ra, cũng cần kịp thời ban hành các văn bản quản lý để thúc đẩy và kiểm soát việc liên kết giữa các nhà xuất bản với các tổ chức liên quan cả trong và ngoài nước, trong thực hiện hoạt động in và phát hành sách lý luận, chính trị theo đúng quy định của pháp luật.
Để có được mạng lưới các cơ quan xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị vững mạnh, Chỉ thị số 44-CT/TW cũng nêu rõ cần “Xây dựng Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trở thành trung tâm xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị; giữ vai trò nòng cốt, phối hợp với các cơ quan liên quan về xuất bản sách lý luận, chính trị”. Đây là một nhiệm vụ lớn không chỉ đối với Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật mà còn cả đối với các cơ quan quản lý. Trong cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã rất nỗ lực phát huy nội lực, vươn lên đối mặt và vượt qua những thách thức mới, khẳng định bản thân trong sự hoà nhập lành mạnh với thị trường, đồng thời vẫn phải bảo đảm thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích và nhiệm vụ chính trị cốt lõi của mình.
Tuy nhiên, việc phát huy vai trò trung tâm, nòng cốt của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trong phối hợp với các cơ quan liên quan về xuất bản sách lý luận, chính trị cũng phụ thuộc khá nhiều vào việc tạo điều kiện về chủ trương, về cơ chế, chính sách và đầu tư nhiều mặt của Trung ương Đảng và các cơ quan quản lý.
Năm là, nhóm giải pháp tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng nền tảng hỗ trợ cho công tác xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị.
Với yêu cầu đẩy mạnh đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới hiện nay, việc đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin cho các nhà xuất bản, cơ sở phát hành sách lý luận, chính trị là vô cùng quan trọng. Trong thực tế, cơ sở vật chất, máy móc và hạ tầng công nghệ thông tin của nhiều nhà xuất bản, nhất là của các nhà xuất bản chịu trách nhiệm chính đối với mảng sách lý luận, chính trị còn tương đối hạn chế. Trụ sở làm việc của nhiều nhà xuất bản hiện nay khá chật hẹp, ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện các ý tưởng lớn về đổi mới hoạt động của nhà xuất bản. Hệ thống máy móc, trang thiết bị tương đối lạc hậu, xuống cấp; việc ứng dụng công nghệ thông tin bị hạn chế cả về hệ thống trang thiết bị phần cứng, phần mềm và trình độ của đội ngũ cán bộ, nhân viên. Để giải quyết được những khó khăn, hạn chế đó, cần có sự vào cuộc và chỉ đạo kiên quyết của các cơ quan quản lý ở Trung ương và sự đồng lòng, nhất trí của các nhà xuất bản, các cơ quan phát hành sách lý luận, chính trị.
Các chương trình, dự án tăng cường cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ thông tin cần được phân chia đầu tư theo quy mô và mức độ ưu tiên, phù hợp với khung khổ thời gian và điều kiện đáp ứng. Trong số các nhiệm vụ nêu trong Chỉ thị số 44-CT/TW về lĩnh vực này, cần ưu tiên các hoạt động “triển khai cơ sở dữ liệu quốc gia về sách lý luận, chính trị thống nhất trong cả nước; cung cấp dịch vụ khai thác nội dung thông tin sách lý luận, chính trị trên internet”. Trong khi chờ đợi các khoản đầu tư lớn, Văn phòng Trung ương Đảng và các cơ quan hữu quan, các nhà xuất bản và cơ quan phát hành sách lý luận, chính trị cần chỉ đạo khai thác tối đa các nguồn lực hiện có và tập trung giải quyết những vướng mắc trước mắt bằng các giải pháp tình thế, bằng những dự án đầu tư vừa và nhỏ.
Có thể nói, Chỉ thị số 44-CT/TW ngày 16/4/2020 của Ban Bí thư về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị là một văn kiện quan trọng, có vai trò thúc đẩy và tạo nền tảng pháp lý, chính trị cho sự phát triển của ngành xuất bản, in và phát hành nói chung. Để tiếp tục đẩy mạnh đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản và phát hành sách lý luận, chính trị, trong thời gian tới cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó nhóm giải pháp căn bản, trọng tâm là tập trung nâng cao chất lượng nội dung và hình thức, đa dạng hoá loại hình xuất bản và phát hành, tăng tính hấp dẫn của sách lý luận, chính trị. Việc thực hiện nhóm giải pháp này cũng chính là quán triệt thực hiện yêu cầu phát huy nội lực, tự đổi mới mạnh mẽ của các nhà xuất bản và cơ quan phát hành sách lý luận, chính trị trong bối cảnh mới.
TS. VŨ THỊ DUYÊN
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
