Chính phủ điện tử không còn là khái niệm xa lạ trong tiến trình hiện đại hóa nền hành chính nhà nước trên toàn cầu. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, nhiều quốc gia đã và đang tận dụng thành tựu khoa học - công nghệ để tái cấu trúc bộ máy chính quyền, nâng cao hiệu quả hoạt động và chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp. Trong bối cảnh đó, việc tham khảo, học hỏi kinh nghiệm quốc tế là một trong những phương thức quan trọng giúp Việt Nam đẩy nhanh quá trình xây dựng CPĐT, tiến tới Chính phủ số.
1. Kinh nghiệm xây dựng Chính phủ điện tử ở một số quốc gia tiêu biểu
1.1. Estonia - hình mẫu của một Chính phủ điện tử toàn diện
Estonia được coi là quốc gia đi đầu và thành công bậc nhất trong việc xây dựng CPĐT toàn diện. Từ sau khi giành lại độc lập đầu những năm 1990, Estonia đã xác định rõ hướng đi chiến lược là phát triển quốc gia số. Năm 2000, hệ thống hạ tầng số quốc gia X-Road được thiết lập, đóng vai trò là nền tảng trung gian cho phép hơn 1.000 tổ chức công và tư có thể kết nối, chia sẻ dữ liệu một cách an toàn và hiệu quả. Cơ chế bảo mật và kiểm soát minh bạch đã giúp Estonia ngăn chặn việc lạm dụng thông tin cá nhân, đồng thời tạo điều kiện cho công dân tiếp cận gần như toàn bộ dịch vụ công trực tuyến.
Người dân Estonia sở hữu thẻ căn cước điện tử (e-ID) có thể sử dụng để khai thuế, đăng ký cư trú, ký hợp đồng điện tử, tham gia bầu cử từ xa... Khoảng 99% dịch vụ công tại Estonia có thể truy cập trực tuyến, trong đó hơn 95% công dân sử dụng Internet thường xuyên để tương tác với chính quyền. Estonia cũng là quốc gia đầu tiên triển khai hình thức công dân kỹ thuật số (e-Residency), mở rộng phạm vi cung cấp dịch vụ công xuyên biên giới. Chính phủ nước này ước tính mỗi năm tiết kiệm được khoảng 2% GDP nhờ số hóa quy trình hành chính.
1.2. Singapore - chiến lược phát triển CPĐT gắn với tầm nhìn quốc gia
Singapore nổi bật bởi cách tiếp cận CPĐT bài bản, chiến lược và tích hợp chặt chẽ vào các chương trình phát triển quốc gia. Từ đầu những năm 2000, Singapore đã xây dựng kế hoạch tổng thể e-Government Masterplan, tập trung vào ba mục tiêu: nâng cao chất lượng phục vụ công; tăng cường hiệu quả quản trị nhà nước; và khuyến khích người dân, doanh nghiệp tương tác tích cực với chính phủ.
Năm 2014, Sáng kiến Quốc gia Thông minh (Smart Nation Initiative) được khởi động, nhằm đưa Singapore trở thành quốc gia tiên phong toàn cầu về chuyển đổi số. Dưới định hướng này, Chính phủ Singapore triển khai hàng loạt ứng dụng công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo, cảm biến IoT, dữ liệu lớn... vào quy trình quản lý đô thị, y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Thông qua cổng OneService và hệ thống MyInfo, người dân có thể truy cập dễ dàng vào nhiều dịch vụ như đăng ký nhà ở, cấp phép xây dựng, thanh toán thuế, và khai sinh, kết hôn, đăng ký phương tiện giao thông...
Một điểm nhấn quan trọng là Chính phủ Singapore rất chú trọng bảo mật và quyền riêng tư cá nhân. Dữ liệu cá nhân của công dân được mã hóa và kiểm soát chặt chẽ trong khi vẫn bảo đảm khả năng chia sẻ liên thông giữa các cơ quan chức năng. Từ năm 2020, Singapore triển khai chiến lược Digital Government Blueprint với mục tiêu toàn bộ dịch vụ công đều phải trực tuyến vào năm 2023, đồng thời 70% nhân sự công vụ cần được đào tạo kỹ năng số ở mức cao.
1.3. Hàn Quốc - nền tảng công nghệ vững chắc hỗ trợ CPĐT
Hàn Quốc là một trong những quốc gia đầu tiên triển khai CPĐT ở châu Á. Ngay từ cuối thập niên 1990, Chính phủ Hàn Quốc đã xây dựng chương trình quốc gia về tin học hóa, với ngân sách lớn đầu tư cho hạ tầng công nghệ và nâng cao năng lực cán bộ. Tới đầu thập niên 2000, nước này đã đưa vào vận hành hệ thống e-Government Service (hệ thống chính phủ điện tử toàn quốc), phục vụ hơn 100 dịch vụ công phổ biến.
Một số nền tảng tiêu biểu bao gồm: hệ thống đấu thầu điện tử quốc gia (KONEPS), hệ thống tiếp nhận phản ánh của công dân (e-People), nền tảng thông tin địa lý (NGIS), hệ thống hành chính điện tử trong giáo dục, y tế và phúc lợi xã hội. Đặc biệt, chương trình National Informatization Plan cho phép xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia tích hợp, qua đó sử dụng phân tích dữ liệu lớn để hỗ trợ ra quyết định chính sách.
Chính phủ Hàn Quốc cũng chú trọng tới việc cung cấp dịch vụ cá nhân hóa, thông minh hóa giao diện tương tác giữa chính quyền và người dân. Nhờ vậy, chỉ số phát triển CPĐT của Hàn Quốc luôn đứng trong nhóm đầu bảng xếp hạng của Liên Hợp Quốc. Chính quyền địa phương cũng có quyền chủ động số hóa dịch vụ tùy theo đặc thù từng vùng, tạo nên sự linh hoạt trong triển khai mà vẫn đảm bảo tính nhất quán toàn quốc.
1.4. Đan Mạch - sự phối hợp hiệu quả giữa Nhà nước và người dân
Đan Mạch là quốc gia thành viên Liên minh châu Âu được đánh giá rất cao về mức độ tương tác giữa chính phủ và công dân trong môi trường số. Từ năm 2012, nước này đã thực hiện chính sách bắt buộc sử dụng hộp thư công điện tử (Digital Post) đối với toàn bộ công dân và doanh nghiệp, qua đó thiết lập kênh thông tin chính thức và duy nhất giữa người dân với các cơ quan hành chính.
Chính phủ Đan Mạch triển khai cổng thông tin Borger.dk - nền tảng tích hợp toàn bộ dịch vụ công, từ việc nộp thuế, đăng ký khám chữa bệnh, xin cấp lại giấy tờ, cho tới hỗ trợ thất nghiệp, lương hưu... Điểm đáng chú ý là hệ thống được thiết kế thân thiện, dễ sử dụng, kể cả với người cao tuổi hoặc người có năng lực số hạn chế. Hơn 90% dân số Đan Mạch thường xuyên sử dụng dịch vụ công trực tuyến, tỷ lệ hoàn thành dịch vụ ở mức rất cao (OECD, 2020).
Một thành tố quan trọng khác là chính phủ luôn khuyến khích đối thoại hai chiều. Thông qua công cụ phản hồi, thăm dò ý kiến trực tuyến và các hội đồng tư vấn điện tử, người dân có thể góp ý, giám sát hoạt động quản lý nhà nước một cách thuận tiện và minh bạch. Mô hình “công dân số chủ động” trở thành nét đặc trưng trong văn hóa quản trị của Đan Mạch.
2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Việt Nam đang từng bước triển khai Chính phủ điện tử và hướng tới xây dựng Chính phủ số toàn diện, hiện đại. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn nhiều rào cản về thể chế, công nghệ, nguồn nhân lực và sự tham gia của người dân. Từ kinh nghiệm thành công của Estonia, Singapore, Hàn Quốc và Đan Mạch, có thể rút ra một số bài học lớn mang tính định hướng chiến lược như sau:
Thiết lập tầm nhìn dài hạn, nhất quán và có lộ trình rõ ràng
Một điểm chung ở các quốc gia thành công là việc xây dựng CPĐT không chỉ là chương trình hành chính đơn lẻ, mà là một thành phần hữu cơ trong chiến lược phát triển quốc gia. Singapore, Estonia hay Hàn Quốc đều có các kế hoạch dài hạn với mục tiêu rõ ràng, có thể đo lường, gắn với cải cách thể chế và đổi mới mô hình quản trị. Bài học cho Việt Nam là cần đảm bảo sự nhất quán từ trung ương đến địa phương trong việc triển khai CPĐT, tránh tư duy nhiệm kỳ hay đầu tư dàn trải thiếu trọng tâm. Việc thực hiện Chiến lược chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 cần được cụ thể hóa hơn nữa trong từng ngành, lĩnh vực, địa phương.
Ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng số đồng bộ, hiện đại
Estonia, Hàn Quốc và Singapore đều chú trọng đến hạ tầng công nghệ như xương sống cho CPĐT: từ nền tảng định danh số, cơ sở dữ liệu quốc gia đến hệ thống kết nối liên thông và điện toán đám mây. Tại Việt Nam, tuy đã bước đầu xây dựng các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, bảo hiểm... nhưng mức độ liên thông và khả năng chia sẻ thông tin giữa các bộ, ngành còn hạn chế. Cần đẩy mạnh triển khai nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu quốc gia (NDXP), bảo đảm dữ liệu có thể “đi theo” công dân, thay vì công dân phải đi lại nhiều lần. Đồng thời, phát triển các trung tâm dữ liệu vùng, hạ tầng mạng tốc độ cao và bảo đảm an toàn thông tin mạng là điều kiện tiên quyết.
Lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ
Tư duy hành chính truyền thống cần được thay thế bằng mô hình quản trị phục vụ, như Đan Mạch đã làm. CPĐT không chỉ là số hóa dịch vụ, mà phải hướng tới việc cải thiện trải nghiệm người dùng, giảm chi phí, tiết kiệm thời gian và nâng cao sự hài lòng. Điều này đòi hỏi thiết kế lại quy trình hành chính theo hướng tinh gọn, minh bạch và tiện ích. Dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 cần được triển khai thực chất chứ không hình thức. Các kênh tương tác đa chiều như cổng phản ánh kiến nghị, chatbot, trợ lý ảo cần được phổ biến để người dân có thể tham gia giám sát, phản hồi và đồng hành cùng chính quyền.
Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao năng lực số toàn dân
Cả bốn quốc gia nêu trên đều đầu tư mạnh cho đào tạo cán bộ công chức, đặc biệt là về kỹ năng số, quản trị dữ liệu và phân tích chính sách. Hàn Quốc thậm chí có học viện chính phủ chuyên đào tạo về CPĐT. Việt Nam cần đổi mới mạnh mẽ công tác tuyển dụng, đào tạo, đánh giá cán bộ theo hướng chuyển từ “cán bộ văn thư” sang “cán bộ số”, có thể vận hành hệ thống, khai thác dữ liệu và tư duy đổi mới. Song song đó, cần đẩy mạnh phổ cập kỹ năng số cho người dân - nhất là vùng sâu, vùng xa để không ai bị bỏ lại phía sau trong tiến trình số hóa.
Bảo đảm an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân và nâng cao niềm tin số
Niềm tin của người dân là nền tảng của mọi cải cách hành chính. Nếu thông tin cá nhân bị rò rỉ, lạm dụng, sẽ làm suy giảm lòng tin vào hệ thống CPĐT. Estonia và Singapore đều có hệ thống pháp lý chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu, giám sát truy cập và truy vết hoạt động. Việt Nam cần hoàn thiện nhanh các đạo luật liên quan như Luật Dữ liệu cá nhân, Luật An ninh mạng (sửa đổi)... Đồng thời, triển khai giải pháp công nghệ bảo mật tiên tiến, quy trình kiểm thử và ứng cứu sự cố rõ ràng để kịp thời phản ứng trước các nguy cơ tấn công mạng.
Thúc đẩy hợp tác công - tư và đổi mới sáng tạo trong dịch vụ công
Tại Singapore, rất nhiều sáng kiến CPĐT là kết quả của hợp tác giữa nhà nước và doanh nghiệp công nghệ. Estonia cũng cho phép các công ty công nghệ tham gia phát triển dịch vụ công thông qua hình thức đấu thầu công khai, minh bạch. Việt Nam nên mở rộng hợp tác với khu vực tư nhân, khởi nghiệp sáng tạo và cộng đồng công nghệ trong phát triển ứng dụng, nền tảng và dịch vụ số, qua đó tận dụng được nguồn lực xã hội hóa và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong cung ứng dịch vụ công.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
-
Cameron, C. & Tüür-Fröhlich, T. (2021). Digital Government in Estonia: From Paperless State to Digital Society. Springer.
-
GovTech Singapore. (2022). Digital Government Blueprint. https://www.tech.gov.sg/files/media/corporate-publications/Digital-Government-Blueprint.pdf
-
OECD. (2020). Digital Government Review of Denmark: Boosting the Digital Transformation of the Public Sector. OECD Publishing. https://www.oecd.org/governance/digital-government-review-of-denmark-4ir-9789264307636-en.htm
-
United Nations. (2022). E-Government Survey 2022: The Future of Digital Government. https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-Government-Survey-2022
-
Bộ Thông tin và Truyền thông. (2023). Báo cáo hiện trạng Chính phủ điện tử Việt Nam năm 2022. Hà Nội.
-
Văn phòng Chính phủ. (2023). Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Hà Nội.
