1. Vai trò của dư luận xã hội trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Tùy theo cách tiếp cận khác nhau, mà có nhiều quan niệm khác nhau về dư luận xã hội. Song theo nghĩa chung nhất, dư luận xã hội là tập hợp ý kiến của các cá nhân, nhóm xã hội hay xã hội nói chung trước các vấn đề, sự kiện, hiện tượng mang tính thời sự, có liên quan đến nhu cầu, lợi ích của họ, thu hút sự quan tâm của con người, được thể hiện trong các nhận định và hành động thực tiễn. Nội dung của dư luận xã hội là những sự kiện xảy ra trong đời sống xã hội, thường gắn với những dấu mốc, thời điểm quan trọng của đất nước, của địa phương; với việc ban hành, thực thi chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và các quy định của địa phương; với thái độ, hành vi của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ, đảng viên giữ cương vị chủ chốt các cấp. Các nhóm xã hội chỉ hình thành dư luận nếu sự kiện đó liên quan đến lợi ích của họ.
Ở Việt Nam, dư luận xã hội đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, thể hiện ở những nội dung cụ thể sau:
Một là, dư luận xã hội là “hàng rào xã hội” tự nhiên chống lại các quan điểm sai trái, thù địch. Dư luận xã hội tích cực góp phần định hướng nhận thức cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân trước những thông tin sai lệch, bóp méo chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Hai là, tạo sức ép xã hội đối với các hành vi lệch chuẩn, xuyên tạc, chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng; đồng thời cổ vũ, biểu dương các hành động đúng đắn, chuẩn mực, góp phần giữ vững niềm tin xã hội vào Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Ba là, kênh thông tin phản biện xã hội giúp các cấp ủy đảng, chính quyền nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, từ đó kịp thời điều chỉnh chính sách, tăng cường sự đồng thuận xã hội và củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng.
Bốn là, góp phần định hướng tư tưởng và hành động, nhất là trong bối cảnh đời sống xã hội ở Việt Nam hiện nay xuất hiện nhiều luồng thông tin phức tạp, đa chiều. Vì vậy, dư luận xã hội có vai trò gợi mở và khuyến khích người dân hành động tích cực, chủ động, trách nhiệm trong tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của dư luận xã hội đối với việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, Đảng ta đã ban hành những chủ trương quan trọng về vấn đề này. Nghị quyết Trung ương 5 khóa X về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới nhấn mạnh: “Chú trọng công tác nghiên cứu, điều tra xã hội học, nắm bắt dư luận xã hội phục vụ công tác tư tưởng”. Ngày 18/8/2014, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa XI) đã ban hành Kết luận số 100-KL/TW về việc đổi mới và nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội, trong đó nêu rõ: “Điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội nhằm nắm bắt, tập hợp kịp thời, sát thực tâm tư, tình cảm, ý chí, nguyện vọng của nhân dân về những vấn đề, sự kiện có tính thời sự trong nước và thế giới, đặc biệt là đối với các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; giúp các cơ quan lãnh đạo, quản lý có thêm thông tin tham khảo trong quá trình xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; là một khâu quan trọng, cần thiết trong xây dựng, ban hành, tổ chức thực hiện, đánh giá kết quả thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước1. Trong Văn kiện Đại hội XIII, đề cập về định hướng dư luận xã hội, Đảng ta khẳng định: “Chú trọng nắm bắt, định hướng dư luận xã hội, bảo đảm thống nhất tư tưởng trong Đảng, đồng thuận cao trong xã hội”2. Như vậy, việc nắm bắt, định hướng dư luận xã hội là một đòi hỏi khách quan trong hoạt động lãnh đạo, quản lý xã hội hiện nay vừa tạo sự đồng thuận cao trong các tầng lớp nhân dân, vừa góp phần đấu tranh chống lại các luận điệu xuyên tạc, sai trái của các thế lực thù địch trong và ngoài nước.
2. Thực trạng vai trò dư luận xã hội trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Dưới sự quan tâm sâu sắc và chỉ đạo sát sao của Đảng và Nhà nước, việc phát huy vai trò của dư luận xã hội luôn được coi trọng và triển khai hiệu quả, đạt được nhiều kết quả tích cực. Nhìn chung, dư luận xã hội tiếp tục thể hiện sự tin tưởng vào vai trò lãnh đạo của Đảng, đồng thời khẳng định tính khoa học và cách mạng của nền tảng tư tưởng là chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự ủng hộ rộng rãi đối với đường lối đổi mới, đặc biệt là sự kiên định của Đảng trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, phản ánh niềm tin vào tầm nhìn chiến lược của Đảng về tương lai phát triển đất nước đến giữa thế kỷ XXI, với mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao.
Các cơ quan chức năng, báo chí, truyền thông đại chúng và mạng xã hội từng bước phát huy vai trò trong việc định hướng và dẫn dắt dư luận, đặc biệt là trong công tác phản bác các quan điểm sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch, phản động và cơ hội chính trị. Bên cạnh đó, một bộ phận nhân dân, đặc biệt là đội ngũ trí thức, cán bộ, đảng viên có trách nhiệm đã chủ động, tích cực tham gia phát ngôn, viết bài, chia sẻ, lan tỏa thông tin tích cực, "phủ xanh" không gian truyền thông, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ vững chắc chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong bối cảnh hiện nay.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vai trò dư luận xã hội trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng vần còn những mặt hạn chế: Thiếu sự thống nhất trong định hướng dư luận, nhất là một số vấn đề nhạy cảm như các quyết định về công tác nhân sự của Đảng, công tác thanh tra của Chính phủ, chủ trương về các dự án chiến lược của Nhà nước, việc đấu thầu trong triển khai các dự án từ nguồn ngân sách nhà nước, lãng phí nguồn lực do dự án treo kéo dài… chưa được định hướng kịp thời khiến dư luận đồn thổi, lan truyền nhiều thông tin chưa chính thống, bị dẫn dắt bởi các thế lực thù địch. Tình trạng thờ ơ chính trị, ngại bày tỏ chính kiến, hoặc dễ bị lôi kéo bởi những thông tin tiêu cực xuất hiện phổ biến ở một bộ phận nhân dân, nhất là giới trẻ. Hệ thống chính trị, nhất là các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp chưa phát huy hết vai trò trong tổ chức định hướng, dẫn dắt dư luận. Bên cạnh đó, còn thiếu cơ chế phối hợp đồng bộ, phản ứng nhanh, xử lý chưa kịp thời với các thông tin xấu độc lan truyền trên không gian mạng giữa các cơ quan chức năng... Những hạn chế này tác động không nhỏ tới tình hình tư tưởng và ý kiến đánh giá của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về tầm quan trọng của các vấn đề xã hội, đặc biệt là về sự cấp bách trong việc giải quyết.
Trước sự phát triển nhanh chóng của truyền thông, internet, mạng xã hội, phương thức nắm bắt, phát huy vai trò của dư luận xã hội theo cách truyền thống đang dần mất đi tính hiệu quả, thiếu kịp thời, do đó việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp phát huy vai trò của dư luận xã hội trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh hiện nay là rất cấp thiết.
3. Giải pháp phát huy vai trò của dư luận xã hội trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Một là, nâng cao chất lượng công tác nắm bắt và định hướng dư luận xã hội.
Mục đích định hướng dư luận xã hội của các cơ quan tuyên truyền và truyền thông là nhằm góp phần thay đổi nhận thức, hành động và điều chỉnh hành vi của mỗi cá nhân, nhóm xã hội hướng tới người dân, tạo sự đồng thuận trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, đồng thời góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng nhấn mạnh: “Nâng cao chất lượng công tác điều tra dư luận xã hội và đánh giá sự hài lòng của người dân; chủ động nắm bắt, nghiên cứu, dự báo tình hình, tư tưởng, kịp thời xử lý thông tin, định hướng tư tưởng và dư luận xã hội”3.
Theo đó, để nâng cao chất lượng công tác nắm bắt và định hướng dư luận xã hội, các cơ quan chức năng cần tiếp tục đẩy mạnh đầu tư chiều sâu về phương pháp, công cụ, con người trong công tác nghiên cứu dư luận xã hội. Coi trọng sử dụng các phương pháp thật sự hiệu quả dựa trên các công cụ tiên tiến, có độ chính xác cao và được vận hành bởi đội ngũ nhân lực có trình độ, chuyên môn cao. Qua đó, tập trung nắm chắc các luồng tư tưởng, xu hướng ý kiến của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là trong những thời điểm nhạy cảm, có nhiều biến động chính trị - xã hội như trước Đại hội Đảng, bầu cử Quốc hội, lấy ý kiến nhân dân về các dự thảo luật, sửa đổi, bổ sung Hiến pháp... Đồng thời, phát triển hệ thống cảnh báo sớm về những biểu hiện sai lệch trong nhận thức tư tưởng qua mạng xã hội để chủ động xử lý thông tin và kịp thời điều chỉnh dư luận, không để tạo thành điểm nóng trong đời sống xã hội. Ngoài ra, cần đầu tư xây dựng các trung tâm phân tích dư luận xã hội cấp chiến lược, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu lớn (big data) để theo dõi, dự báo xu thế dư luận trên mạng xã hội và trong đời sống.
Hai là, đổi mới mạnh mẽ phương thức định hướng dư luận xã hội.
Đây là giải pháp cơ bản, quan trọng, có tác dụng nâng cao chất lượng định hướng dư luận xã hội, nhất là trong bối cảnh xây dựng “Chính phủ số”, “xã hội số”, “công dân số” trên nền tảng ứng dụng mạnh mẽ AI, interner kết nối vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (big data). Phát huy vai trò định hướng của báo chí, truyền thông chính thống bằng cách nâng cao tính phản biện, tính chiến đấu, tính hấp dẫn của nội dung tuyên truyền, tăng cường đấu tranh trực diện với những quan điểm sai trái, xuyên tạc. Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng AI, công nghệ thông minh, điện toán đám mây trên các ấn phẩm điện tử để tăng cường tính tương tác, tính lan tỏa, phủ xanh thông tin tích cực trong tuyên truyền qua các nền tảng số, mạng xã hội; coi trọng định hướng dư luận bằng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu, dễ tiếp nhận, đặc biệt là đối với học sinh, sinh viên.
Cấp ủy, chính quyền các cấp và các cơ quan chức năng cần chủ động tạo nguồn dư luận tích cực bằng cách tuyên truyền những mô hình hay, cá nhân điển hình tiên tiến, tích cực trong thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng.
Ba là, phát huy vai trò của các lực lượng tham gia định hướng dư luận.
Để định hướng dư luận xã hội hiệu quả, việc phát huy vai trò của các lực lượng tham gia là yếu tố quan trọng hàng đầu, bởi xét đến cùng, muốn định hướng dư luận xã hội tốt thì không chỉ có sự quan tâm và nâng cao nhận thức, mà yếu tố quyết định là huy động được lực lượng tham gia đông đảo, có trách nhiệm. Do vậy, cần phát huy tốt vai trò của đội ngũ dư luận viên, cộng tác viên trong định hướng dư luận xã hội, trong đó, đội ngũ này cần được đào tạo bài bản, có hiểu biết chính trị vững vàng, có khả năng phân tích tâm lý xã hội và kỹ năng sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại.
Bên cạnh đó, phát huy tốt vai trò của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp phải gương mẫu, chủ động nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của quần chúng, không né tránh những vấn đề khó, nhạy cảm mà dư luận quan tâm. Từ đó, kịp thời xử lý triệt để các vấn đề tư tưởng nảy sinh, các vướng mắc, bất cập trong đời sống xã hội, không để lan rộng thành dư luận để các thế lực thù địch lợi dụng chống phá. Đồng thời, phát huy tốt vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp trong định hướng dư luận xã hội. Theo đó, các tổ chức này cần chủ động, tích cực tổ chức các diễn đàn, hội nghị trực tiếp, trực tuyến và qua các kênh thông tin được mở để lắng nghe ý kiến phản ánh, đề nghị, kiến nghị của các tầng lớp nhân dân, qua đó tạo điều kiện để nhân dân bày tỏ chính kiến và tham gia giám sát, phản biện xã hội.
Bốn là, tăng cường giáo dục lý luận chính trị và nâng cao “sức đề kháng” trước những thông tin xấu, độc.
Đây là giải pháp quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả việc định hướng dư luận xã hội bởi thông qua giáo dục lý luận chính trị, giúp cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân nâng cao nhận thức về nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên định với đường lối đổi mới đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng và nâng cao trách nhiệm, khả năng “tự miễn dịch” trước các thông tin xấu, độc trên mạng xã hội. Do vậy, toàn Đảng và toàn hệ thống chính trị cần đẩy mạnh giáo dục lý luận chính trị, nhất là giáo dục, bồi dưỡng kỹ năng nhận diện thông tin sai trái trong các cơ sở giáo dục, đơn vị lực lượng vũ trang, cơ quan hành chính các cấp.
Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng truyền thông chính trị cho cán bộ, đảng viên để mỗi người là một kênh thông tin sống, thiết thực trong định hướng dư luận đúng đắn trong cộng đồng làng, xã, tổ dân phố, khu phố... Ngoài ra, cần bồi dưỡng và phát huy tốt vai trò của già làng, trưởng bản, tổ trưởng tổ dân phố, người có uy tín trong cộng đồng dân cư để thường xuyên nắm bắt, phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân và định hướng dư luận xã hội gắn với từng địa phương, địa bàn, tầng lớp dân cư. Mặt khác, cần quan tâm và thường xuyên tổ chức các đợt sinh hoạt chính trị chuyên đề, tọa đàm, đối thoại để định hướng tư tưởng và lan tỏa chính kiến tích cực trong quần chúng nhân dân.
Năm là, hoàn thiện cơ chế phối hợp, phản ứng nhanh với dư luận xã hội.
Hoàn thiện cơ chế phối hợp, phản ứng nhanh với dư luận xã hội là yếu tố không thể thiếu trong công tác dư luận xã hội hiện nay, qua đó, bảo đảm cho dư luận xã hội được định hướng đúng và trở thành kênh thông tin hữu hiệu giúp bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trước những âm mưu, thủ đoạn chống phá ngày càng quyết liệt của các thế lực thù địch. Vì vậy, cần hoàn thiện cơ chế để thiết lập đường dây nóng, cổng thông tin tiếp nhận ý kiến dư luận, nâng cao hiệu quả trao đổi hai chiều giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân.
Hoàn thiện quy định của pháp luật về tự do ngôn luận trên báo chí, truyền thanh, truyền hình, internet và mạng xã hội; xây dựng cơ chế cho phép các cơ quan chức năng kịp thời lên tiếng và xử lý thông tin sai sự thật, nhất là trên không gian mạng. Tiếp tục hoàn thiện chế tài xử phạt nghiêm đối với các hành vi lợi dụng internet, mạng xã hội, AI, công nghệ thông minh nhằm lan truyền tin đồn thất thiệt hoặc thông tin sai sự thật, tạo thành dư luận và gây hoang mang trong cộng đồng dân cư, xã hội, nhằm định hướng dư luận theo hướng tích cực, tránh bị chi phối, dẫn dắt bởi thế lực thù địch.
Xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan tuyên giáo và dân vận, công an, quân đội, truyền thông trong xử lý các tình huống dư luận phức tạp, bảo đảm sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan chức năng, nhanh chóng dập tắt các tin đồn, thông tin sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch hoặc cá nhân, tổ chức bị các thế lực thù địch hướng lái, dẫn dắt.
1. Xem Hướng dẫn số 167-HD/BTGTW, ngày 26/12/2015 của Ban Tuyên giáo Trung ương hướng dẫn thực hiện Kết luận số 100-KL/TW, ngày 18/8/2014 của Ban Bí thư về việc đổi mới và nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 181.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam: Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2025, tr. 383.
