1. Yêu cầu đối với công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
Kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc đặt ra những yêu cầu mới đối với công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên nhằm đáp ứng tốt mục tiêu xây dựng những phẩm chất đạo đức, nhân cách, lối sống chuẩn mực trong sinh viên, góp phần chuyển hóa những nhận thức, tri thức, năng lực học tập và lao động của họ thành những hành động cụ thể góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.
Thứ nhất, mục tiêu của công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên là khơi dậy mạnh mẽ tinh thần tự hào dân tộc, ý chí tự chủ, tự lực, tự cường. Thanh niên nói chung, sinh viên nói riêng là lực lượng đại diện cho tinh thần và phẩm chất đạo đức của dân tộc. Việc giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống là trách nhiệm hàng đầu của thế hệ trẻ. Kỷ nguyên mới đặt ra yêu cầu phải phát huy cao nhất tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc, ý chí tự chủ, tự lực, tự cường, khát vọng sáng tạo và cống hiến. Theo đó, các nội dung giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên hiện nay cần có sự mở rộng, bao trùm hơn. Việc giáo dục khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước trong sinh viên cần gắn liền với phát huy tinh thần tự hào dân tộc, ý thức chính trị và bản lĩnh chính trị để chuyển biến tư tưởng, tình yêu quê hương, đất nước trong sinh viên trở thành hành động xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Nội dung giáo dục cần tập trung giáo dục về tri thức văn hóa, truyền thống dân tộc, đặc biệt là tinh thần đoàn kết và ý chí tự lực, tự cường, giúp thế hệ trẻ hiểu biết sâu sắc giá trị văn hóa, lịch sử, truyền thống dân tộc, từ đó xây dựng, khơi dậy ở lực lượng này tinh thần độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường, ý chí vươn lên trong học tập và lao động.
Thứ hai, công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên phải phát huy, khơi dậy khát vọng sáng tạo và cống hiến cho cộng đồng, đất nước với tinh thần “dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và dám hành động vì lợi ích chung”. Do đó, cần thiết xây dựng chiến lược thực hiện mục tiêu trên với những phong trào, cuộc vận động có sức lan tỏa sâu rộng trong mọi đối tượng sinh viên trên khắp các vùng, miền của Tổ quốc.
Thứ ba, giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên cần phải xây dựng ở lực lượng này niềm tin chính trị, có sự tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ta. Bên cạnh sự kiên định về quan điểm, tư tưởng chính trị, sinh viên cũng cần phải có bản lĩnh vững vàng trước những diễn biến phức tạp, thay đổi khó lường, đan xen thuận lợi, thời cơ, thách thức trong giai đoạn hiện nay. Điều này đòi hỏi công tác giáo dục tư tưởng chính trị trong sinh viên hiện nay cần được tăng cường thực hiện với đa dạng hình thức tuyên truyền, giáo dục quy mô lớn và tần suất thường xuyên hơn nữa.
Thứ tư, việc giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên cần phải xây dựng, trang bị cho lực lượng này lối sống văn minh, hiện đại nhưng giàu nghị lực, có ý chí vươn lên trong cuộc sống, có ước mơ, hoài bão về công việc, sự nghiệp, có khát vọng cống hiến cho quê hương, đất nước. Trong các hoạt động học tập và lao động, cần xây dựng cho sinh viên có lối sống khoa học, lành mạnh, có kế hoạch, có mục đích, chủ động, sáng tạo, có ý thức kỷ luật và tuân thủ pháp luật. Trong ứng xử với môi trường xã hội, cần xây dựng cho sinh viên có lối sống nhân ái, trách nhiệm, quan tâm, chia sẻ, hợp tác với bạn bè, người thân và mọi người xung quanh.
Giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên cần thiết bổ sung những nội dung trên, qua đó xây dựng thế hệ sinh viên luôn có ý thức tự giác, trách nhiệm cao trong học tập, công tác, cũng như trong mọi hoạt động của cá nhân, gia đình và cộng đồng xã hội.
2. Thực trạng công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên hiện nay
Thời gian qua, tích cực triển khai các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên, đặc biệt là Chỉ thị số 31/CT-TTg ngày 04/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng: “Tăng cường giáo dục thế hệ trẻ về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc, nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, khát vọng vươn lên; nêu cao tinh thần trách nhiệm đối với đất nước, với xã hội; xây dựng môi trường, điều kiện học tập, lao động, giải trí, rèn luyện để phát triển lành mạnh, toàn diện, hài hòa cả về trí tuệ, thể chất và giá trị thẩm mỹ”1, công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng hình thành thế hệ thanh niên nói chung, lực lượng sinh viên nói riêng vừa “hồng”, vừa “chuyên”, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp đổi mới đất nước.
Công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên đã góp phần hình thành lực lượng sinh viên có phẩm chất đạo đức tốt; có lối sống lành mạnh, văn minh; tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường phát triển của đất nước; sống có trách nhiệm với Tổ quốc, gia đình và bản thân; có ước mơ, hoài bão; có kiến thức, kỹ năng, sức khỏe tốt, tư duy năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Đa số sinh viên Việt Nam luôn tin tưởng và đồng thuận với các quan điểm, chủ trương của Đảng, chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước, tích cực học tập, rèn luyện2. Theo kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu Thanh niên: Có 61,2% thanh niên cảm thấy phấn khởi và tin tưởng vào các giải pháp ổn định kinh tế của Chính phủ3, 65,7% thanh niên đã đi làm có mục tiêu phấn đấu trở thành đảng viên và 24,6% dự định sẽ phấn đấu theo mục tiêu này. Ở nhóm học sinh, sinh viên, tỷ lệ khẳng định mục tiêu phấn đấu trở thành đảng viên là 47,2% và dự định sẽ phấn đấu trở thành đảng viên là 29,4%4.
Thông qua các hoạt động chính trị, xã hội, thực tiễn phong phú, các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc được thanh niên, sinh viên tiếp thu, thực hiện, tạo cơ sở nền tảng cho việc hình thành phẩm chất, nhân cách, lối sống tốt đẹp. Đa số sinh viên đã có nhận thức về lối sống và lựa chọn lối sống phù hợp cho bản thân. Phần lớn sinh viên sống có mục đích, lý tưởng tốt đẹp, có động cơ học tập đúng đắn, tích cực, chủ động trong học tập, nghiên cứu khoa học5.
Công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên đã góp phần hình thành một thế hệ thanh niên mới, trong đó đại bộ phận là sinh viên mang những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và những đặc điểm tiến bộ của thời đại. Điều đó đã góp phần tạo nên một thế hệ sinh viên có khát vọng vươn lên lập thân, lập nghiệp, không cam chịu đói nghèo, lạc hậu, mong muốn xây dựng đất nước theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; biết kế thừa và phát triển truyền thống tốt đẹp của dân tộc, có thể lực mạnh khỏe, có sự hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, có ý thức làm chủ; có tính kỷ luật lao động cao, có phong cách làm việc khoa học, hăng say lao động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, có lối sống lành mạnh, tình nghĩa và tính cộng đồng cao. Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X khẳng định: “Một trong những thành tựu của công cuộc đổi mới đất nước là đã xây dựng được thế hệ thanh niên thời kỳ mới có đạo đức, nhân cách, tri thức, sức khỏe, tư duy năng động và hành động sáng tạo; tiếp nối truyền thống hào hùng của Đảng và dân tộc, nêu cao lòng yêu nước, ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; không ngại khó khăn, gian khổ, tình nguyện vì cộng đồng; có trách nhiệm với gia đình, xã hội; có ý chí vươn lên trong học tập, lao động, lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, quyết tâm đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu; mong muốn được tin tưởng, được cống hiến cho đất nuớc, có việc làm, thu nhập ổn định, đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh phong phú, môi trường sống an toàn”6.
Ở nhiều cuộc thi trí tuệ thế giới, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông, sinh viên Việt Nam luôn đạt giải cao. Trong Cuộc thi ICPC (International Collegiate Programming Contest), sinh viên các trường Đại học Bách Khoa Hà Nội, Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) và Đại học FPT thường xuyên có đội tuyển lọt vào vòng chung kết thế giới. Năm 2022 và 2023, đội tuyển ICPC trường Đại học Bách Khoa đã lọt vào top 20 đội mạnh nhất thế giới. Nhiều sinh viên Việt Nam đạt giải trong các cuộc thi như: Hackathon quốc tế, cuộc thi AI Global Challenge, hoặc các sáng kiến khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Nhiều phong trào thi đua như Thanh niên tình nguyện, Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc, Thanh niên lập nghiệp, Tuổi trẻ học đường, Tuổi trẻ sáng tạo... đã thu hút đông đảo đoàn viên, sinh viên tham gia. Trong giai đoạn 2020 - 2025, Phong trào Thanh niên tình nguyện với các hoạt động như: Mùa hè xanh, Tiếp sức mùa thi, Xuân tình nguyện, hiến máu nhân đạo, hỗ trợ vùng sâu vùng xa... đã thu hút khoảng 700.000 sinh viên tham gia; Phong trào Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc có khoảng 300.000 sinh viên trên toàn quốc tham gia; Phong trào Thanh niên lập nghiệp với các chương trình như Sinh viên khởi nghiệp, các cuộc thi Ý tưởng sáng tạo khởi nghiệp… có khoảng hơn 100.000 lượt sinh viên tham gia hằng năm7.
Giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên luôn được coi là một trong những mục tiêu quan trọng của giáo dục đại học. Các trường đã chú trọng xây dựng chương trình giáo dục đạo đức trong các môn học, các hoạt động ngoại khóa và tổ chức các buổi nói chuyện, tọa đàm về đạo đức, nhân cách cho sinh viên. Một số trường đại học đã thực hiện hệ thống giáo dục đạo đức toàn diện, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, giúp sinh viên nhận thức và áp dụng vào thực tế. Hoạt động tình nguyện, từ thiện và các chương trình cộng đồng đã trở thành một phần không thể thiếu trong môi trường học đường, góp phần hình thành nhân cách, đạo đức cho sinh viên.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả trên, công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên còn một số hạn chế: Một số cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ lãnh đạo khoa, phòng quản lý sinh viên, giảng viên còn chưa quan tâm chú trọng làm tốt công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên; việc giảng dạy kiến thức trên lớp còn chưa lồng ghép nội dung giáo dục vào từng bài giảng; hình thức, biện pháp giáo dục chưa phong phú, đa dạng, hấp dẫn, cuốn hút sinh viên. Thiếu sự đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục sinh viên. Môi trường học đường chưa hoàn toàn lành mạnh, còn xảy ra hiện tượng bạo lực học đường, gian lận thi cử và những hành vi thiếu đạo đức khác. Một số gia đình chưa quan tâm đúng mức đến việc giáo dục đạo đức con em mình. Ảnh hưởng từ mạng xã hội và các thông tin không chính thống khiến sinh viên dễ bị tác động bởi những giá trị lệch lạc, thiếu cẩn trọng trong việc xây dựng lối sống lành mạnh. Còn tồn tại một bộ phận sinh viên ngại học, ngại khổ, ngại rèn, sống thực dụng, sa sút về phẩm chất đạo đức, lối sống, thích hưởng thụ lại lười học, lười hoạt động.
3. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống đối với sinh viên trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
Để đáp ứng những yêu cầu mới trong công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, cũng như khắc phục những hạn chế còn tồn tại của công tác này thời gian qua, cần quan tâm chú trọng thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
Một là, tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của các chủ thể về tầm quan trọng, vai trò, vị trí của công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên trong xây dựng thế hệ trẻ vừa “hồng”, vừa “chuyên” đáp ứng yêu cầu trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Để nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên, điều cốt lõi là nâng cao nhận thức của tất cả các chủ thể liên quan (nhà trường, giảng viên, sinh viên, phụ huynh, xã hội) về tầm quan trọng, vai trò và vị trí của hoạt động này.
Thứ nhất, cần tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp, người đứng đầu các cơ sở đào tạo, lãnh đạo khoa, phòng quản lý sinh viên, giảng viên về tầm quan trọng của giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. Do đó, cần xây dựng và triển khai các chương trình tập huấn, bồi dưỡng chuyên đề về giáo dục đạo đức, kỹ năng mềm, tâm lý sinh viên cho đội ngũ cán bộ, đảng viên trực tiếp tham gia công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. Cùng với đó, cần quán triệt, phổ biến, tuyên truyền đến sinh viên các chủ trương về xây dựng văn hóa con người Việt Nam thời kỳ mới, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Giảng viên hằng ngày lên lớp cho sinh viên phải chú trọng việc khơi dậy các giá trị đạo đức, lối sống thông qua những sự kiện lịch sử, các nhân vật tiêu biểu. Các chủ thể lãnh đạo, quản lý, bồi dưỡng, giáo dục sinh viên cần nêu cao tinh thần, trách nhiệm, phát huy tính tiền phong, gương mẫu trong trau dồi phẩm chất đạo đức, xây dựng lối sống văn minh, lành mạnh.
Thứ hai, sử dụng đa đạng các hình thức trong tuyên truyền, giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. Có thể tuyên truyền thông qua việc tổ chức chiến dịch truyền thông nội bộ trong các trường đại học về những giá trị, chuẩn mực đạo đức, văn hóa, lối sống văn minh, lành mạnh; hoặc tuyên truyền qua các trang mạng xã hội, nền tảng số (Facebook, Zalo, TikTok, website trường…) để lan tỏa thông điệp nhân văn, tích cực.
Thứ ba, các cơ sở đào tạo cần tăng cường tích hợp, lồng ghép giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống vào trong chương trình học các môn học như: Triết học, Kỹ năng mềm, Pháp luật đại cương... Cùng với đó, cần tổ chức các giờ học thực hành, xử lý tình huống đạo đức để sinh viên rèn luyện tư duy và hành vi; tăng cường các hoạt động ngoại khóa, như: tình nguyện, thể thao, văn nghệ, thảo luận về các vấn đề xã hội, qua đó tạo ra môi trường rèn luyện đạo đức, lối sống lành mạnh cho sinh viên
Thứ tư, phát huy vai trò tuyên truyền từ các tổ chức Đoàn - Hội - Câu lạc bộ sinh viên thông qua các phong trào thi đua, tiêu biểu như: “Sinh viên 5 tốt”, “Thanh niên sống đẹp”, “Tình nguyện vì cộng đồng”. Các tổ chức này cần thường xuyên tổ chức tọa đàm, talkshow, diễn đàn sinh viên về: văn hóa ứng xử, tình yêu - tình bạn - tình dục an toàn, khởi nghiệp có đạo đức...
Hai là, nhóm giải pháp đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên hiện nay.
Nội dung giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên cần tiếp tục bổ sung, đổi mới theo hướng sau:
Thứ nhất, về truyền thống yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc.
Nội dung giáo dục sinh viên về truyền thống yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc cần mở rộng hơn, bao hàm giáo dục lý tưởng, ý thức chính trị, trách nhiệm xã hội. Do đó, giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc cho sinh viên phải gắn với giáo dục ý thức trách nhiệm đối với quê hương, đất nước; đồng thời gắn với giáo dục ý thức, lập trường giai cấp và rèn luyện bản lĩnh chính trị, qua đó khơi dậy ở sinh viên khát vọng cống hiến phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Bên cạnh đó, cần giáo dục cho sinh viên về lý tưởng, mục tiêu chủ nghĩa xã hội để họ trung thành với lý tưởng của Đảng, tiếp tục kế thừa sự nghiệp của Đảng, của các thế hệ trước trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Cùng với đó, cần lồng ghép các nội dung giáo dục về các giá trị đạo đức cốt lõi hiện đại, như: trung thực, trách nhiệm, sáng tạo, sẻ chia, tuân thủ pháp luật; lòng yêu thương con người, lối sống cao đẹp và ứng xử chuẩn mực trong tình bạn, tình yêu, chống những hiện tượng phi đạo đức, phi văn hóa do mặt trái hội nhập quốc tế đem lại.
Thứ hai, về ý thức tự giác trong học tập, lao động và nghiên cứu khoa học.
Giáo dục cho sinh viên ý thức tự giác trong học tập và nghiên cứu khoa học là vấn đề quan trọng giúp sinh viên hình thành và nuôi dưỡng tình yêu lao động, kỷ luật học tập, đạo đức nghiên cứu, từng bước xác lập cho sinh viên những giá trị và tác phong lao động công nghiệp trong thời đại chuyển đổi số. Giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên phải là quá trình thống nhất giữa giáo dục tri thức khoa học với giáo dục đạo đức, lối sống, tạo dựng cho sinh viên thói quen cảm nhận và hành vi sáng tạo các giá trị chân - thiện - mỹ, đáp ứng yêu cầu tình cảm, lối sống theo những chuẩn mực đạo đức của dân tộc, phù hợp với thời đại. Do đó, cần chú trọng giáo dục sinh viên tình yêu lao động, đam mê và có trách nhiệm với công việc, luôn cần cù, sáng tạo và tự rèn luyện các kỹ năng của bản thân.
Thứ ba, về truyền thống đoàn kết và trách nhiệm xã hội.
Cần giáo dục cho sinh viên ý thức đoàn kết cộng đồng, trách nhiệm xã hội, tinh thần hợp tác, chia sẻ trách nhiệm của bản thân với tập thể, xã hội để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững đất nước. Cùng với đó, cần giáo dục sinh viên tinh thần đoàn kết quốc tế, chống chủ nghĩa dân tộc cực đoan, hẹp hòi, chủ nghĩa nước lớn, phân biệt chủng tộc, sắc tộc; đồng thời đứng vững trên lập trường giai cấp và mang tính nhân loại. Giáo dục tinh thần đoàn kết quốc tế cho sinh viên, đồng thời phải chú trọng giáo dục lòng tự tôn dân tộc, ý thức trách nhiệm tự vươn lên, tự khẳng định mình.
Thứ tư, về đạo đức nghề nghiệp.
Trong quá trình giáo dục đạo đức nghề nghiệp, các trường đại học phải chú trọng giáo dục lý tưởng nghề nghiệp. Việc giáo dục cho sinh viên lý tưởng và đạo đức nghề nghiệp giúp hình thành ở họ bản lĩnh nghề nghiệp. Trong xã hội, mỗi ngành, nghề đều có vai trò và đóng góp vào sự phát triển, do đó cần giáo dục sinh viên có thái độ tôn trọng đối với các ngành, nghề, để khi tham gia thị trường lao động, bên cạnh việc ý thức được giá trị của ngành, nghề bản thân lựa chọn, sinh viên biết tôn trọng tính đặc thù, khác biệt, giá trị riêng của từng ngành, nghề trong xã hội.
Phương pháp giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên cần vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp khác nhau. Có thể giáo dục thông qua giảng dạy các môn học về lý luận chính trị, pháp luật và thông qua các hoạt động giáo dục trong và ngoài nhà trường như: giáo dục trải nghiệm, sinh hoạt câu lạc bộ và các hoạt động ngoại khóa… Có thể kết hợp sử dụng nhiều biện pháp trong quá trình giáo dục như: bằng lời nói, thuyết giảng, thuyết phục, đàm thoại, tập luyện thói quen, nêu gương, khích lệ, khuyến khích nhu cầu tự giáo dục trong bản thân sinh viên. Bên cạnh đó, cần đổi mới phương pháp giáo dục theo hướng tương tác, trải nghiệm thông qua các diễn đàn (ví dụ như diễn đàn “Sinh viên và lựa chọn sống đẹp”), các hoạt động mô phỏng xử lý tình huống đạo đức, các hoạt động tình nguyện, công tác xã hội. Tích cực sử dụng công nghệ hiện đại, đa phương tiện, các nền tảng số trong quá trình triển khai, tổ chức lớp học, giảng dạy.
Ba là, nhóm giải pháp phát huy vai trò của các chủ thể thực hiện công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên.
Để công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên đạt hiệu quả bền vững, cần phát huy sức mạnh tổng thể của các chủ thể liên quan. Đây là yếu tố then chốt giúp tạo nên môi trường giáo dục đồng bộ, toàn diện và sâu sắc.
Thứ nhất, cần phát huy vai trò chủ đạo của nhà trường trong giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. Các trường cao đẳng, đại học cần xây dựng chiến lược giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên theo từng giai đoạn, trong đó cần triển khai thành các kế hoạch với các nhiệm vụ, mục tiêu giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên gắn kết chặt với chương trình đào tạo chuyên môn và đưa vào kế hoạch công tác, giảng dạy hằng năm của nhà trường. Trong công tác triển khai, tổ chức thực hiện chiến lược cần có sự chỉ đạo đồng bộ, phối hợp chặt chẽ giữa ban giám hiệu - phòng công tác sinh viên - các khoa. Tùy theo đặc trưng trong công tác đào tạo, mỗi trường cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá đạo đức, lối sống sinh viên để quản lý, theo dõi, đánh giá kết quả giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên của trường và có các biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác này một cách kịp thời, nhanh chóng.
Thứ hai, phát huy trách nhiệm nêu gương và đồng hành của giảng viên, cán bộ tổ chức lớp học trong quá trình giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. Thông qua các bài giảng, lời nói, thái độ, cách ứng xử trên lớp, giảng viên truyền cảm hứng, định hướng hành vi, lối sống chuẩn mực cho sinh viên. Trong các chương trình tổ chức học tập, giảng dạy, cần tăng cường các buổi sinh hoạt chuyên đề, ngoại khóa về chủ đề đạo đức, giá trị sống. Việc đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của sinh viên cũng cần đưa thêm các tiêu chí về phẩm chất đạo đức, lối sống như là các tiêu chí cứng để sinh viên có đủ điều kiện hoàn thành chương trình học tập, nhận bằng tốt nghiệp.
Thứ ba, phát huy vai trò của tổ chức đoàn - hội sinh viên trong công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên tại các cơ sở đào tạo. Đoàn thanh niên và hội sinh viên các trường cần tăng cường triển khai các chương trình giáo dục đạo đức, lối sống một cách linh hoạt, gần gũi, sáng tạo, như: talkshow, gameshow, thực tế xã hội; tổ chức các đợt sinh hoạt chính trị, hành trình “về nguồn”, học tập tấm gương đạo đức Bác Hồ; xây dựng đội hình “Sinh viên nòng cốt” trong công tác tuyên truyền, định hướng lối sống văn minh, trách nhiệm.
Thứ tư, phát huy vai trò của gia đình trong giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. Gia đình giữ vai trò hậu thuẫn, giáo dục nền tảng và đồng hành trong việc điều chỉnh hành vi, thái độ sống của sinh viên, do đó cần phối hợp chặt chẽ với cơ sở đào tạo để nắm bắt tình hình mọi mặt học tập, rèn luyện của con em, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc nảy sinh từ thực tiễn cuộc sống.
Thứ năm, phát huy vai trò quản lý của cơ quan nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo trong hoạch định, ban hành các chính sách, văn bản hướng dẫn cụ thể về giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên trong bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập. Các cơ quan có thẩm quyền cần thanh tra, kiểm tra, đánh giá thường xuyên việc triển khai công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên tại các cơ sở giáo dục.
Bốn là, nhóm giải pháp xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh trong sinh viên.
Để giáo dục hiệu quả giá trị đạo đức, lối sống cho sinh viên, việc xây dựng một môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh là yếu tố nền tảng. Một số giải pháp trọng tâm và thực tiễn có thể tạo dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh cho sinh viên gồm:
Thứ nhất, xây dựng văn hóa học đường tích cực. Theo đó cần thực hiện chuẩn mực đạo đức, ứng xử trong trường học. Các cơ sở giáo dục đào tạo cần ban hành bộ quy tắc ứng xử dành cho sinh viên, giảng viên và cán bộ, trong đó tập trung đề cao các phẩm chất đạo đức với các chuẩn mực về thái độ, hành vi, ứng xử của sinh viên với thầy cô, bạn bè, môi trường học tập. Cùng với đó, cần khuyến khích sự gương mẫu từ cán bộ, giảng viên với tư cách hình mẫu về đạo đức, truyền cảm hứng học tập và sống tích cực trong môi trường giáo dục.
Thứ hai, cần tạo không gian hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao lành mạnh trong các trường cao đẳng, đại học. Một số hình thức phổ biến như câu lạc bộ, diễn đàn văn hóa, nghệ thuật khuyến khích sinh viên tham gia hát, múa, sân khấu hóa, kịch nói về chủ đề đạo đức, lý tưởng sống; tổ chức và phát triển các phong trào thể thao học đường; quản lý, định hướng sinh viên trong việc sử dụng mạng xã hội, tránh lệch chuẩn giá trị.
Năm là, nhóm giải pháp phát huy tính chủ động, gương mẫu của sinh viên trong rèn luyện phẩm chất đạo đức, xây dựng lối sống.
Việc phát huy tính chủ động và gương mẫu của sinh viên trong rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống là yếu tố quan trọng giúp sinh viên trở thành người có bản lĩnh, trách nhiệm và thích nghi tốt với xã hội hiện đại. Do đó cần:
Thứ nhất, tạo điều kiện để sinh viên tự rèn luyện và thể hiện vai trò chủ động. Trong quá trình triển khai các chương trình học tập cho sinh viên, nhà trường cần có những hình thức khuyến khích sinh viên xây dựng kế hoạch rèn luyện cá nhân mỗi học kỳ: về học tập, ứng xử, kỹ năng sống; đồng thời tăng cường tổ chức các hoạt động đánh giá rèn luyện có sự phản biện, tự nhận xét và nhận xét chéo giữa sinh viên; các hoạt động trải nghiệm thực tế như tình nguyện, công tác xã hội, hoạt động phong trào.
Thứ hai, đoàn thanh niên và hội sinh viên các trường cao đẳng, đại học cần chủ động, tích cực phối hợp với ban giám hiệu nhà trường trong phát hiện, bồi dưỡng và nhân rộng các tấm gương sinh viên gương mẫu. Các hình thức tiêu biểu có thể áp dụng như: tuyên dương sinh viên tiêu biểu về đạo đức, lối sống hằng tháng/học kỳ qua các buổi chào cờ, lễ tổng kết, mạng xã hội; xây dựng ngân hàng điển hình “Sinh viên sống đẹp - sống có ích”; đưa sinh viên gương mẫu vào đội hình nòng cốt đoàn - hội - câu lạc bộ để lan tỏa các giá trị tốt đẹp trong sinh viên.
Thứ ba, phát triển các mô hình tự quản, tự giáo dục trong sinh viên. Theo đó, các trường cao đẳng, đại học cần tăng cường vận dụng và triển khai hoạt động các mô hình như: Tổ chức mô hình “Lớp học văn hóa - ký túc xá kiểu mẫu - câu lạc bộ sống đẹp” do sinh viên tự điều hành; tăng cường đội ngũ sinh viên tư vấn đồng đẳng, hỗ trợ bạn cùng tiến trong học tập, tâm lý, kỹ năng sống; khuyến khích sinh viên tổ chức các chiến dịch truyền thông, talkshow, podcast về các giá trị đạo đức.
Thứ tư, triển khai hình thức kết nối sinh viên với tấm gương thực tiễn, nguồn cảm hứng xã hội, như: mời cựu sinh viên, doanh nhân trẻ, nghệ sĩ tích cực chia sẻ hành trình sống - học tập - khởi nghiệp có đạo đức; tổ chức các hoạt động thiện nguyện, giáo dục cộng đồng để sinh viên thực hành “cho đi” và thể hiện trách nhiệm xã hội.
Thứ năm, bản thân mỗi sinh viên cần chủ động, tích cực, nỗ lực tiếp nhận giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, thực hiện tốt nhiệm vụ học tập, rèn luyện, giải quyết các mối quan hệ xã hội hợp tình, hợp lý. Mỗi sinh viên cần nêu cao ý thức tự giác trong nghiên cứu, tìm hiểu, học hỏi các tri thức, kiến thức mới, trong trau dồi, rèn luyện các phẩm chất đạo đức, trong xây dựng lối sống khoa học, lành mạnh, sống có lý tưởng, có khát vọng, không ngại khó, ngại khổ, phát huy tinh thần xung kích, sáng tạo của tuổi trẻ trong mọi hoạt động của nhà trường, địa phương.
Sáu là, nhóm giải pháp tăng cường thực hiện kiểm tra, giám sát, tổng kết, đánh giá công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên.
Để nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện, việc kiểm tra, giám sát, tổng kết và đánh giá đóng vai trò vô cùng quan trọng. Do đó cần:
Thứ nhất, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất việc thực hiện giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên tại các cơ sở giáo dục đào tạo. Các trường cao đẳng, đại học cần thành lập các đoàn kiểm tra từ nhà trường, đoàn - hội sinh viên, phòng công tác sinh viên và thực hiện tổ chức kiểm tra định kỳ hằng năm đối với các đơn vị phụ trách giáo dục đạo đức (khoa, bộ môn, ban cố vấn học tập). Công tác kiểm tra, giám sát việc giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên tại các trường có thể thực hiện lồng ghép qua hoạt động sinh viên, như: tham gia lớp học, các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, chương trình rèn luyện...
Thứ hai, các cơ sở giáo dục đào tạo cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá đạo đức, lối sống cho sinh viên một cách rõ ràng và công khai, đưa vào quy chế học tập của trường đối với sinh viên theo học. Các tiêu chí có thể xây dựng dựa trên các chuẩn mực về chấp hành các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; chấp hành nội quy, quy chế của nhà trường, chấp hành các quy định tại khu dân cu, cham gia hoạt động xã hội… của sinh viên.
Thứ ba, trên cơ sở xây dựng và triển khai các kế hoạch giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên, các cơ sở giáo dục, đào tạo cần chú trọng tổng kết, đánh giá các kết quả đạt được, hạn chế còn tồn tại trong quá trình triển khai, tổ chức thực hiện kế hoạch. Qua đó các trường chủ động xây dựng, thực hiện biện pháp phát huy các kết quả tích cực, khắc phục các hạn chế, từng bước củng cố, nâng cao chất lượng công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên đáp ứng các yêu cầu thực tiễn.
* Bài viết là kết quả nghiên cứu Đề tài khoa học mã số: UTEHY.L.2025.52, do Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Hưng Yên chủ trì.
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 168.
2. Nguyễn Minh Trí: “Giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay và một số giải pháp phát huy hiệu quả”, Tạp chí Lý luận chính trị điện tử, ngày 19/05/2020, https://lyluanchinhtri.vn/giao-duc-dao-duc-cho-thanh-nien-viet-nam-hien-nay-va-mot-so-giai-phap-phat-huy-hieu-qua-976.html.
3. Viện nghiên cứu Thanh niên: Điều tra tình hình thanh niên năm, 2015, tr. 76.
4. Viện nghiên cứu Thanh niên: Khảo sát quan niệm, thái độ và hành vi của thanh niên về chuẩn mực và sai lệch chuẩn mực xã hội, 2017, tr. 45.
5. Vũ Thị Lan: “Giáo dục lối sống văn hóa cho sinh viên trường Đại học Hồng Đức hiện nay theo quan điểm Hồ Chí Minh - Thực trạng và giải pháp”, Tạp chí Khoa học trường Đại học Hồng Đức, số 38/2018, tr. 83-92.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr. 37.
7. “Báo cáo Chính trị Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII”, https://doanthanhnien.vn/tin-tuc/dai-hoi-doan-toan-quoc-lan-thu-xii/toan-van-du-thao-bao-cao-chinh-tri-dai-hoi-doan-toan-quoc-lan-thu-xii.
