1. Vai trò của hoạt động báo chí trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Báo chí Việt Nam là cơ quan ngôn luận, tiếng nói của Đảng, Nhà nước, có vai trò quan trọng, là vũ khí sắc bén trong công tác tư tưởng. Ngày nay,cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang phát triển như vũ bão; công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế của nước ta ngày càng sâu rộng, báo chí cách mạng không chỉ là diễn đàn tin cậy của nhân dân, giữ vai trò tuyên truyền, định hướng tư tưởng, mà còn là “cầu nối” giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân, đồng hành, cổ vũ cho cái tốt, cái đẹp; đồng thời, đấu tranh chống lại những quan điểm sai trái, những tiêu cực diễn ra trong đời sống xã hội.
Xác định rõ nhiệm vụ đó, trong những năm qua, báo chí cả nước đã thể hiện rõ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, phản động.
Trước hết, báo chí đã thể hiện rõ vai trò quan trọng trong tuyên truyền, phổ biến các quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; khẳng định những thành tựu, tính ưu việt trong vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào lãnh đạo xây dựng và phát triển đất nước. Nhiều cơ quan báo chí đã tích cực đổi mới trong công tác tuyên truyền các sự kiện chính trị, những vấn đề lớn của Đảng và đất nước; định hướng văn hóa, thẩm mỹ, giá trị cuộc sống do công cuộc đổi mới mang lại; phản ánh sinh động đời sống xã hội, góp phần nâng cao dân trí, mở rộng dân chủ, đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng.
Báo chí tham gia tích cực, tiên phong trong công tác đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, phản bác quan điểm sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng, bao vệ uy tín, vị thế của Đảng, Nhà nước, và sự nghiệp cách mạng của toàn dân.
Các cơ quan báo chí đã tích cực tham gia, tiên phong trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, phản bác các quan điểm sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch chống phá Đảng và Nhà nước Việt Nam, góp phần đẩy lùi các âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và tính ưu việt của chế độ xa hội chủ nghĩa. Trong hệ thống báo chí đã và đang hình thành lực lượng nhà báo, cán bộ làm công tác báo chí chuyên sâu về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; đã xuất hiện nhiều cây bút sắc sảo với những bài viết có tính chiến đấu trực diện, thuyết phục cao.
Báo chí phát hiện, giới thiệu những cách làm hay, những mô hình tốt, những điển hình tiên tiến trong thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách và pháp luật Nhà nước; thể hiện rõ vai trò đi đầu trong công tác tuyên truyền giáo dục lý tưởng cách mạng, giáo dục truyền thống, đạo đức, lối sống văn hóa cho nhân dân, qua đó nâng cao khả năng đề kháng của nhân dân, nhất là thế hệ trẻ trước những âm mưu, thủ đoạn đầu độc tư tưởng, phá hoại nền tảng tư tưởng của Đảng. Cùng với nhận diện, đấu tranh kiên quyết, trực diện chống lại các quan điểm sai trái, âm mưu, thủ đoạn phá nền tảng tư tưởng của Đảng của các thế lực thù địch, nhiều cơ quan báo chí đã có các bài viết phân tích, luận giải, làm rõ những giá trị bền vững, tính đúng đắn, khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; chủ động xây dựng kế hoạch tuyên truyền định hướng dư luận, đấu tranh ngăn chặn, phản bác từ sớm, từ xa các luận điệu sai trái, xuyên tạc, bóp méo sự thật nhằm phá hoại nền tảng tư tưởng của Đảng ta...
Từ năm 2015 đến nay, báo chí, truyền thông tiếp tục khẳng định vị trí đi đầu trong tuyên truyền, cổ vũ nhiệm vụ chính trị, đặc biệt thể hiện rõ vai trò tiên phong trong việc xây dựng và đăng tải các tuyến tin bài chuyên sâu bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đi đầu trong đấu tranh trực diện phản bác các quan điểm sai trái, thù địch một cách sắc bén, hiệu lực, hiệu quả. Tiêu biểu như Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Báo Nhân dân, Thông tấn xã Việt Nam, Báo Quân đội nhân dân, Báo Công an nhân dân, Tạp chí Tuyên giáo, Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Tạp chí Cộng sản, Tạp chí Lý luận chính trị và nhiều cơ quan báo chí ngành, địa phương… đã kịp thời tổ chức các chuyên mục, tin bài đấu tranh vạch trần các âm mưu, luận điệu sai trái của thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị, giúp bạn đọc nhận diện hành vi đi ngược quá trình phát triển đất nước. Đặc biệt, từ giữa năm 2019, Đài Truyền hình Việt Nam thực hiện chuyên mục “Đối diện” đã thu hút sự quan tâm của dư luận, với góc nhìn thẳng thắn về các vấn đề thiết thực trên mọi lĩnh vực của đời sống để nhận diện, phân tích và đề xuất, gợi mở những giải pháp cho vấn đề đặt ra. Nhiều cơ quan báo chí Trung ương và địa phương đã tích cực tham gia Giải báo chí toàn quốc về xây dựng Đảng (Giải Búa liềm vàng) do Ban Tổ chức Trung ương phối hợp với Báo Nhân dân, Tạp chí Cộng sản, Đài Truyền hình Việt Nam và Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức, với các chủ đề phong phú, bám sát những vấn đề thời sự, phản ánh sinh động thực tiễn công tác xây dựng Đảng. Thông qua đó đã góp phần khẳng định vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác xây dựng Đảng; tuyên truyền sâu rộng, tạo sức lan tỏa, nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, nhân dân về ý thức trách nhiệm đối với công tác xây dựng Đảng. Các báo, tạp chí đã mở chuyên trang về "Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng", "Đấu tranh phản bác luận điệu sai trái, thù địch"; chuyên mục chống "diễn biến hòa bình", "tự diễn biến", "tự chuyển hóa", đi sâu tìm hiểu, phản ánh các chủ đề "nóng", viết đúng, trúng vấn đề đông đảo bạn đọc quan tâm.
Không chỉ tập trung mở rộng các chuyên mục đăng tải làm phong phú, sâu sắc hơn nội dung truyền thông về bảo vệ, vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào lãnh đạo phát triển đất nước; những thành quả trong công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa…, hệ thống cơ quan quản lý báo chí đã tăng cường quản lý, kiểm soát các nội dung tuyên truyền, gỡ bỏ các thông tin đăng tải có nội dung sai trái, xấu, độc nhằm chống phá Đảng và Nhà nước.
2. Nội dung của hoạt động báo chí trong đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Tuyên truyền phổ biến đường lối, chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và nhà nước, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Báo chí chính là phương tiện quan trọng và thiết yếu để truyền tải nội dung về đường lối, chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và nhà nước, đến các tầng lớp nhân dân trong xã hội, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Luật Báo chí 2016 quy định: Báo chí không chỉ có nhiệm vụ “thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của nhân dân”, “Tuyên truyền, phổ biến, góp phần xây dựng và bảo vệ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước”; mà nhà báo cần có trách nhiệm tham gia “Bảo vệ quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước”.
Ở nước ta, báo chí là công cụ chính trị của Đảng, của Nhà nước, của các tổ chức, đoàn thể xã hội, là diễn đàn của nhân dân khi khẳng định về chức năng và vai trò của báo chí trong Luật Báo chí sửa đổi, bổ sung 1999 như sau: “Báo chí nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của tổ chức Đảng, cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội; là diễn đàn của nhân dân”.
Trong bối cảnh các thế lực thù địch, một số tổ chức, cá nhân thiếu thiện chí đang sử dụng truyền thông làm công cụ truyền bá quan điểm sai trái, tiến công vào nền tảng tư tưởng chính trị của Ðảng, lung lạc và tác động đến đạo đức, lối sống của xã hội,… thì việc phát huy vai trò tích cực của báo chí càng trở nên quan trọng.
Báo chí ở nước ta ra đời trước hết là phục vụ lợi ích công, lợi ích quốc gia dân tộc, lợi ích xã hội. Thể chế chính trị ở nước ta hoạt động, vận hành theo cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”. Do đó, báo chí xoay quanh trục cơ chế này để bảo đảm cho mọi thông tin đều hướng tới và phục vụ tốt nhất cho sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước và phát huy vị thế vai trò là chủ, làm chủ của nhân dân.
Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị nêu rõ: “Phát huy sức mạnh tổng hợp của các cơ quan báo chí, xuất bản, truyền thông để góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác có hiệu quả các quan điểm sai trái, thù địch”. Yêu cầu này đặt ra cho các cơ quan báo chí và những người làm báo phải quan tâm hơn nữa đến công tác thông tin, tuyên truyền về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh, xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc.
Trong thời kỳ đổi mới, những người làm báo tiếp tục là đội quân chủ lực đi đầu trong việc định hướng dư luận xã hội. Nhiều nhà báo bằng tài năng sắc sảo, nhãn quan tinh tường, dấn thân, lăn lộn trong thực tiễn, nhạy bén với thời cuộc đã có nhiều tác phẩm có tính “khai phá, mở đường”, đấu tranh mạnh mẽ với sự trì trệ, bảo thủ; bảo vệ và cổ vũ cho những cách làm hay, mô hình sáng tạo, những đột phá trong tư duy; tuyên truyền, cổ vũ, động viên toàn Đảng, toàn dân, toàn quân vượt qua khó khăn, thử thách, thực hiện thắng lợi đường lối đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo.
Tạo lập diễn đàn để thể hiện các tâm tư, nguyện vọng đóng góp ý kiến về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Báo chí đã trở thành vũ khí quan trọng của nhân dân ta trong các cuộc đấu tranh chính trị. Báo chí thật sự đã trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, mặt khác nó cũng tạo những điều kiện cần thiết để cho mọi người dân có thể tham gia vào đời sống chính trị của đất nước. Vì vậy, ý nghĩa của thông tin báo chí rất quan trọng. Với nội dung thông tin có định hướng đúng đắn, chân thật, có sức thuyết phục, báo chí có khả năng hình thành dư luận xã hội, dẫn đến hành động xã hội, phù hợp với sự vận động của hiện thực theo những chiều hướng có chủ định.
Báo chí là công cụ, là vũ khí quan trọng trên mặt trận tư tưởng và định hướng dư luận. Đây là một nội dung đặc biệt được lưu tâm của các chính đảng, các hệ thống xã hội cũng như các giai cấp nắm quyền lãnh đạo trong xã hội. Trên mặt trận tư tưởng, báo chí giữ vai trò liên kết những thành viên riêng lẻ của xã hội thành một khối thống nhất dựa vào một lập trường chính trị chung, thái độ tích cực để xây dựng và cải tạo xã hội. Một khi nhận thức được tính ưu việt của chế độ xã hội, mục đích, hành động và kết quả phù hợp với lợi ích của mình, người dân sẽ tự nguyện thực hiện các nhiệm vụ của mình trên những điều kiện cụ thể.
Ngoài ra, với khả năng tác động mang tính rộng lớn, toàn diện, nhanh chóng và mạnh mẽ vào xã hội, hoạt động của báo chí có vai trò hết sức to lớn trong công tác tư tưởng. Báo chí trong quá khứ cũng như hiện tại được xem như cầu nối việc giáo dục lý tưởng, chính trị, xây dựng nếp sống lành mạnh gắn liền với việc phát huy những giá trị tinh thần to lớn của nhân loại. Lịch sử cũng chỉ ra rằng, bất cứ chế độ nào trên thế giới cũng sử dụng và khai thác triệt để các phương tiện truyền thông đại chúng nhằm phục vụ, củng cố và duy trì chế độ đó. Trong xã hội hiện đại, người nào nắm được các phương tiện thông tin đại chúng có thể “điều khiển” mọi người theo ý muốn, có nghĩa là dùng báo chí để hàng ngày phát đi những thông điệp chính trị nhằm giáo dục ý thức, tư tưởng, định hướng dư luận và thuyết phục quần chúng làm theo ý muốn của mình.
Thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội về công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Phản biện xã hội là sự tập hợp sức sáng tạo và trí tuệ của các giai tầng, tạo nên sức mạnh nội lực để giải quyết các vấn đề xã hội; là sự thể hiện dân chủ hóa đời sống xã hội, thước đo trình độ phát triển của một xã hội. Làm tốt công tác phản biện xã hội là tạo được sức mạnh to lớn cho các phong trào hành động cách mạng. Trong đó tăng cường vai trò phản biện xã hội của báo chí là yêu cầu thực tiễn và cấp thiết.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Đảng Cộng sản Việt Nam đã chính thức ghi nhận, yêu cầu báo chí cách mạng Việt Nam đảm nhận vai trò, nhiệm vụ phản biện xã hội. Nghị quyết đại hội nêu rõ: “Chú trọng nâng cao tính tư tưởng, phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin, giáo dục, tổ chức và phản biện xã hội của các phương tiện thông tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và đất nước...”. Trước đó, trong Nghị quyết Trung ương 6 (lần hai) khóa VIII, Đảng ta đã khẳng định báo chí và truyền thông đại chúng là một trong bốn hệ thống giám sát xã hội. Đây là bước phát triển quan trọng về lý luận, nhận thức của Đảng về vai trò của báo chí và truyền thông đại chúng.
Giám sát và phản biện xã hội là một trong những chức năng cơ bản của báo chí. Hoạt động báo chí là kênh quan trọng để người dân thực hiện quyền giám sát, quyền phản biện một cách hiệu quả. Hoạt động báo chí nói chung có tác dụng thúc đẩy quan trọng đối với phản biện xã hội cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.
Báo chí có nhiệm vụ đi tiên phong, không chỉ dừng lại ở phát hiện, phản ánh, mà mang trong mình cả chức năng phản biện xã hội, phê phán cái bảo thủ, trì trệ lạc hậu, những thói hư tật xấu nhằm tạo điều kiện cho cái mới có được môi trường phát triển thuận lợi và ảnh hưởng lan tỏa sâu rộng trong xã hội.
Giám sát, phản biện xã hội của báo chí trong quá trình thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước là kịp thời phát hiện những nơi làm đúng, làm hay để biểu dương, khích lệ và tổng kết thực tiễn; đồng thời cũng sớm phát hiện những “khiếm khuyết” trong các kiến tạo chính sách - thể chế, qua đó nâng cao chất lượng quản trị của bộ máy nhà nước. Vai trò và sức mạnh giám sát, phản biện xã hội của báo chí trước hết là phát hiện những việc làm tốt và những sai phạm của tổ chức, cá nhân qua đó khơi nguồn và định hướng dư luận xã hội theo hướng ủng hộ hay phản bác, tạo áp lực dư luận xã hội và yêu cầu các cơ quan thẩm quyền giải quyết, giải thích và giải đáp trước công luận, trước nhân dân. Việc tăng cường vai trò giám sát, phản biện xã hội của báo chí là hết sức cần thiết trong thời kỳ đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Báo chí đã chủ động tham gia giám sát và phản biện xã hội, đóng góp tích cực vào việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước; đấu tranh phản bác các luận điệu thù địch, sai trái, phòng chống tham nhũng, tiêu cực và các tệ nạn xã hội đang làm cản trở sự phát triển của đất nước. Trong vai trò giám sát và phản biện của mình, báo chí không chỉ thông tin mà còn thể hiện chính kiến, quan điểm đối với các vấn đề của thực tiễn đời sống xã hội.
Thông qua việc giám sát và phản biện xã hội, hoạt động báo chí nói chung đã thực sự trở thành cầu nối, giúp nhân dân hiểu rõ các quan điểm, chủ trương, sự quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh với những âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch; các biện pháp bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng; trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền hạn của cả hệ thống chính trị nói chung và mỗi công dân nói riêng trong công tác bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng; tính cấp thiết của cuộc đấu tranh này. Điều đó đã góp tạo thành sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính.
Nhân rộng gương người tốt, việc tốt, điển hình tiên tiến trong công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo sự lan tỏa rộng khắp trong các ngành, lĩnh vực và đời sống xã hội
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến việc phát hiện người tốt, việc tốt và biểu dương, khen thưởng kịp thời để động viên, khuyến khích người khác cũng làm như vậy. Theo Bác "Người tốt ở đâu cũng có, ở bất cứ lứa tuổi, công việc nào cũng có. Việc làm của họ dù nhỏ nhưng như những giọt nước trong lành thấm dần vào lòng đất, tạo thành suối, thành sông đổ về biển lớn. Càng có nhiều người tốt, việc làm tốt thì cái xấu, cái ác càng bị lấn át, càng ít đi; cái tốt đẹp, tươi sáng càng nhiều lên. Tôn vinh những việc làm tiêu biểu, con người tiêu biểu là cách làm hiệu quả để xây dựng cuộc sống mới, ấm no, hạnh phúc".
Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII đã nêu nhiệm vụ của báo chí và trách nhiệm của nhà báo trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Trong đó, phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, gương điển hình tiên tiến là một phương pháp hiệu quả để phát huy chức năng của báo chí như lãnh tụ Lênin đã nói là: “Tờ báo không phải chỉ là người tuyên truyền tập thể và người cổ động tập thể mà lại còn là người tổ chức tập thể nữa”.
Nhìn lại tiến trình lịch sử xã hội loài người, bất kỳ lúc nào và ở đâu, nếu không có những nhân tố mới đi tiên phong, khai mở cho cái mới nảy sinh và vun đắp, phát triển thì sẽ không có động lực thúc đẩy xã hội phát triển. Xã hội loài người không ngừng tiến hóa và có được như hôm nay là do cái mới luôn đẩy lùi cái cũ, cái tiến bộ luôn thắng cái bảo thủ, lạc hậu, trì trệ để mở đường và dẫn đường cho lịch sử tiến lên. Do đó, việc quan tâm phát hiện, tuyên truyền, bồi dưỡng nhân tố mới, gương điển hình tiên tiến không ngoài những mục đích tốt đẹp, để thúc đẩy tiến bộ xã hội.
Nhân tố mới, gương điển hình tiên tiến không tự nhiên hình thành, mà là kết quả của quá trình lao động sáng tạo, tích tụ học hỏi không ngừng, đấu tranh quyết liệt với cái cũ kỹ, lạc hậu, với sức ỳ cố hữu, mà mỗi con người phải biết cách vượt lên để phát triển. Chủ tịch Hồ Chí Minh khi nói về nhân tố mới, điển hình tiên tiến thường diễn đạt dưới hình tượng cụ thể, dễ hiểu, dễ nhớ - gương “người tốt, việc tốt”.
Nhiệm vụ của báo chí là liên kết quần chúng thành một khối thống nhất vững chắc mà ở đó những tấm gương điển hình tiên tiến có vai trò nêu gương để dẫn dắt, lôi kéo, tạo ảnh hưởng lan tỏa đến bộ phận trung bình và chậm tiến để toàn xã hội cùng phát triển. Báo chí không chỉ dừng lại ở phản ánh, mà cao hơn phản ánh là định hướng tư tưởng thông qua biểu dương những nhân tố mới, gương điển hình tiên tiến để giúp mọi người nhận thấy giá trị của hành động tốt đẹp mà tiếp tục phấn đấu; nếu dừng lại chắc chắn sẽ bị lịch sử đào thải. Mục tiêu của tuyên truyền trên báo chí là nhằm tạo hiệu ứng xã hội sâu rộng, khả năng lôi cuốn, cổ vũ thành phong trào quần chúng rộng lớn để cái tốt ngày càng sinh sôi nảy nở và phát triển nhiều thêm, cái xấu ngày càng bị đẩy lùi, thu hẹp và đi đến bị đào thải.
TS. HOÀNG TRUNG HẢI
Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội
