Quán triệt sâu sắc quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn khẳng định vị trí, vai trò đặc biệt của việc xây dựng đội ngũ cán bộ. Trong mỗi giai đoạn, hiệu quả xây dựng đội ngũ cán bộ quyết định đến chất lượng đội ngũ cán bộ, qua đó tác động toàn diện, sâu sắc và có tính chất quyết định đến hệ thống tổ chức cũng như các hoạt động/phong trào thực tiễn cách mạng. Đặc biệt, từ năm 1986 đến nay, tư duy lý luận về xây dựng đội ngũ cán bộ nói chung, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý của Đảng ta nói riêng có những bước phát triển mới rất quan trọng và sâu sắc, đề cập đến nhiều khâu trong công tác cán bộ.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI đã đề ra nhiệm vụ xây dựng đội ngũ cán bộ nói chung: “Đổi mới cán bộ lãnh đạo các cấp là mắt xích quan trọng nhất mà Đảng ta phải nắm chắc.”1; “Đổi mới đội ngũ cán bộ có nghĩa là đánh giá, lựa chọn, bố trí lại, đi đôi với đào tạo, bồi dưỡng để có một đội ngũ cán bộ có đủ những tiêu chuẩn về phẩm chất và năng lực lãnh đạo, quản lý, ngang tầm nhiệm vụ”2. Văn kiện cũng bàn tới vấn đề chuẩn bị đội ngũ cán bộ kế cận, trong đó có cán bộ chủ chốt ở Trung ương; “Việc luân chuyển cán bộ theo quy hoạch góp phần đào tạo những cán bộ lãnh đạo có tầm nhìn xa, hiểu biết rộng, có bản lĩnh và năng lực lãnh đạo”3.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII đề ra quan điểm chỉ đạo công tác cán bộ: “Tiếp tục đổi mới cán bộ và công tác cán bộ, xây dựng cho được một đội ngũ cán bộ vững mạnh và đồng bộ, bao gồm cán bộ lãnh đạo chính trị, cán bộ quản lý nhà nước, cán bộ kinh doanh, chuyên gia trên các lĩnh vực, đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, thực hiện được sự chuyển tiếp vững vàng các thế hệ cán bộ”4. Văn kiện cũng đã đề cập nhiều khía cạnh khác nhau của công tác cán bộ, kể cả công tác quy hoạch cán bộ.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng đặt ra yêu cầu đối với công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải “toàn diện cả về lý luận chính trị, phẩm chất đạo đức, trình độ chuyên môn và năng lực thực tiễn. Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, cán bộ quản lý, các nhà doanh nghiệp và các chuyên gia”5. Đặc biệt, Đảng đã ban hành Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 3 khóa VIII (tháng 6/1997) về “Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, trong đó nhấn mạnh: “Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và của chế độ, là khâu then chốt trong công tác xây dựng Đảng”6. Lần đầu tiên Đảng xác định quy hoạch cán bộ là một nội dung trọng yếu của công tác cán bộ, bảo đảm cho công tác cán bộ đi vào nền nếp, chủ động, có tầm nhìn xa, đáp ứng cả nhiệm vụ trước mắt và lâu dài7; nghĩa là, công tác cán bộ phải vừa có tính trước mắt vừa có tính chiến lược lâu dài.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX tiếp tục đề ra nhiệm vụ xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết là cán bộ lãnh đạo và quản lý ở các cấp, vững vàng về chính trị, gương mẫu về đạo đức, trong sạch về lối sống, có trí tuệ, kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn, gắn bó với nhân dân. Đặc biệt, tại Đại hội này, Đảng ta đề ra nhiệm vụ xây dựng “cơ chế và chính sách phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; trọng dụng những người có đức, có tài... Làm tốt công tác quy hoạch và tạo nguồn cán bộ, chú ý cán bộ nữ và cán bộ các dân tộc thiểu số, chuyên gia trên các lĩnh vực”8. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX có nhiều tư duy mới về công tác cán bộ như chú ý cán bộ nữ, cán bộ là người dân tộc thiểu số, kết hợp các độ tuổi, bảo đảm tính liên tục, kế thừa và phát triển; cán bộ từ cấp huyện trở lên giữ một chức vụ không quá hai nhiệm kỳ liên tiếp. v. v..
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X xác định “nhiệm vụ quan trọng nhất là xây dựng đội ngũ, cán bộ lãnh đạo, trước hết là cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược và người đứng đầu tổ chức các cấp, các ngành của hệ thống chính trị. Đây là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân, trước hết là của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, cần có kế hoạch chu đáo, giải pháp đồng bộ, cụ thể, có hiệu lực để thực hiện”9.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đề ra nhiệm vụ tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ công tác cán bộ. Lần đầu tiên trong thời kỳ đổi mới, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã đề ra nhiệm vụ “xây dựng quy hoạch cán bộ cấp chiến lược”10. Đây là bước phát triển quan trọng trong sự phát triển lý luận về xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược.
Tổng kết việc thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI về công tác cán bộ nói chung, về xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược nói riêng, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng nhận định: “Nhiều chủ trương, nguyên tắc, quan điểm, giải pháp lớn về công tác cán bộ được thể chế, cụ thể hóa bằng quy chế, quy định, quy trình bảo đảm dân chủ chặt chẽ hơn”11. Trước những đòi hỏi của giai đoạn cách mạng mới, đặc biệt là Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 19/5/2018 của Hội nghị Trung ương lần thứ 7, khóa XII về xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ, yêu cầu cần phải có những nghiên cứu, đề xuất giải pháp mang tính đột phá nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược đáp ứng yêu cầu mà Đảng đề ra. Nghị quyết số 26-NQ/TW đã chỉ ra 5 quan điểm định hướng, chỉ đạo xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý:
Thứ nhất, cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng; công tác cán bộ là khâu then chốt của công tác xây dựng Ðảng và hệ thống chính trị. Xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, là công việc hệ trọng của Ðảng, phải được tiến hành thường xuyên, thận trọng, khoa học, chặt chẽ và hiệu quả. Ðầu tư xây dựng đội ngũ cán bộ là đầu tư cho phát triển lâu dài, bền vững.
Thứ hai, thực hiện nghiêm, nhất quán nguyên tắc Ðảng thống nhất lãnh đạo trực tiếp, toàn diện công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ trong hệ thống chính trị. Chuẩn hóa, siết chặt kỷ luật, kỷ cương đi đôi với xây dựng thể chế, tạo môi trường, điều kiện để thúc đẩy đổi mới, phát huy sáng tạo và bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung. Phân công, phân cấp gắn với giao quyền, ràng buộc trách nhiệm, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực và xử lý nghiêm minh sai phạm.
Thứ ba, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan, thường xuyên đổi mới công tác cán bộ phù hợp với tình hình thực tiễn. Xây dựng đội ngũ cán bộ phải xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới; thông qua hoạt động thực tiễn và phong trào cách mạng của nhân dân; đặt trong tổng thể của công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng; gắn với đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng, kiện toàn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, thu hút, trọng dụng nhân tài.
Thứ tư, quán triệt nguyên tắc về quan hệ giữa đường lối chính trị và đường lối cán bộ; quan điểm giai cấp và chính sách đại đoàn kết rộng rãi trong công tác cán bộ. Xử lý hài hòa, hợp lý mối quan hệ giữa tiêu chuẩn và cơ cấu, trong đó tiêu chuẩn là chính; giữa xây và chống, trong đó xây là nhiệm vụ chiến lược, cơ bản, lâu dài, chống là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên; giữa đức và tài, trong đó đức là gốc; giữa tính phổ biến và đặc thù; giữa kế thừa, đổi mới và ổn định, phát triển; giữa thẩm quyền, trách nhiệm cá nhân và tập thể.
Thứ năm, xây dựng đội ngũ cán bộ là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, trực tiếp là của các cấp ủy, tổ chức đảng mà trước hết là người đứng đầu và cơ quan tham mưu của Ðảng, trong đó cơ quan tổ chức, cán bộ là nòng cốt. Phát huy mạnh mẽ vai trò của Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và cơ quan truyền thông, báo chí trong công tác cán bộ và xây dựng đội ngũ cán bộ. Sức mạnh của Ðảng là ở sự gắn bó máu thịt với nhân dân; phải thực sự dựa vào nhân dân để xây dựng Ðảng, xây dựng đội ngũ cán bộ.
Mục tiêu của việc xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa XII là hình thành đội ngũ cán bộ “có phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; đủ về số lượng, có chất lượng và cơ cấu phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc; bảo đảm sự chuyển tiếp liên tục, vững vàng giữa các thế hệ, đủ sức lãnh đạo đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 trở thành nước công nghiệp hiện đại, theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, ngày càng phồn vinh, hạnh phúc”12.
Có thể nói, đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng và các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, lần đầu tiên Đảng ta có sự phát triển lý luận về xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý tương đối đầy đủ đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.
1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr.132.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Sđd, tr.134.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr.98.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.145.
6, 7. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII về Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ngày 18/6/1997.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.141.
9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội tr.293.
10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.261.
11, 12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, tr.188, tr.57.
TRẦN NGUYỄN BẢO MINH
Học viện Chính trị khu vực II, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
