1. Trí tuệ nhân tạo (AI) và những thách thức mới đối với công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Cuộc cách mạng công nghệ với sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang tạo ra những biến đổi sâu sắc trong lĩnh vực thông tin, truyền thông. Bên cạnh những lợi ích to lớn, AI cũng mang đến không ít nguy cơ nghiêm trọng: làm mờ ranh giới giữa thông tin thật và giả, gia tăng khả năng phát tán thông tin xấu, độc và xuyên tạc chính trị. Chỉ với vài thao tác, AI có thể tạo ra hình ảnh, video, giọng nói hoặc văn bản giả mạo nhưng giống thật đến mức rất khó có thể phân biệt. Điều này đặt ra thách thức đặc biệt đối với công tác tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam, khi các thế lực thù địch có thể lợi dụng AI để tung nội dung giả mạo lãnh đạo, xuyên tạc lịch sử, lan truyền thông tin sai lệch nhằm làm suy giảm uy tín của Đảng và xói mòn lòng tin chính trị trong nhân dân.
Những tiến bộ vượt bậc của AI, đã khiến cho nó có thể tạo ra các hình ảnh, âm thanh, video “deepfake” có độ chân thực rất cao. Nếu bị lạm dụng, công nghệ này có thể chế ra những phát biểu, video giả mạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, hoặc xuyên tạc tài liệu lịch sử, vốn khó phân biệt bằng mắt thường. Chẳng hạn, AI có thể tái tạo gương mặt và giọng nói của một vị lãnh đạo để dựng lên một bài phát biểu giả, gieo rắc thông tin sai lạc. Nguy cơ này đặc biệt nguy hiểm nếu các đối tượng xấu sử dụng nhằm giả mạo thông điệp của lãnh đạo, gây hoang mang dư luận và làm suy giảm uy tín chính trị của Đảng.
Trên phạm vi toàn cầu, nguy cơ này đã được cảnh báo mạnh mẽ. “Báo cáo Rủi ro Toàn cầu 2024” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) xếp hạng thông tin sai lệch và tin giả do AI tạo ra là mối đe dọa lớn hơn cả các vấn đề biến đổi khí hậu hay xung đột địa chính trị.
Tại Việt Nam, những biểu hiện đáng lo ngại đã xuất hiện: từ việc tội phạm công nghệ cao đã sử dụng kỹ thuật deepfake để lừa đảo, giả mạo cơ quan chức năng hoặc người thân hòng chiếm đoạt tài sản đến việc một số nội dung thông tin sai lệch chính trị - xã hội do AI tạo ra được đăng tải, phát tán trên mạng xã hội và thậm chí cả một số trang báo điện tử. Điều này cho thấy nguy cơ AI bị lợi dụng để phát tán thông tin xấu độc (tin giả) đã hiện hữu, không còn là giả thuyết. Các sản phẩm AI có thể được kẻ xấu dùng để tạo ra bài viết, hình ảnh, video giả mạo về những vấn đề chính trị - xã hội, từ đó tác động nguy hại đến nhận thức của người dân về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Một thủ đoạn đáng lo ngại khác là việc trộn lẫn thật - giả trong tuyên truyền. Các thế lực thù địch thường tung ra những thông tin nửa thật nửa giả, lấy hiện tượng có thật nhưng thổi phồng hoặc bóp méo theo ý đồ. Chúng “lấp lửng” giữa sự thật và bịa đặt, lặp đi lặp lại quan điểm sai trái theo kiểu “mưa dầm thấm lâu” để dần khiến người tiếp nhận nghi ngờ cả những sự thật đúng đắn. Mục đích của việc tung tin thật - giả lẫn lộn, gây nhiễu loạn thông tin này là làm cho người đọc, người xem thiếu bản lĩnh và kinh nghiệm dễ lầm tưởng, không nhận diện được đúng - sai.
Có thể nói, nguy cơ AI bị lạm dụng để tạo nội dung giả và xuyên tạc thông tin chính trị đặt ra ba thách thức lớn:
Thứ nhất, hạ thấp uy tín của lãnh đạo và Đảng: chỉ một video deepfake lan truyền cũng có thể gây hiểu lầm nghiêm trọng về phát ngôn hoặc đường lối của Đảng, ảnh hưởng đến niềm tin vào sự lãnh đạo.
Thứ hai, gây hỗn loạn nhận thức, đặc biệt là ở giới trẻ: thế hệ trẻ trưởng thành cùng AI, dễ lệ thuộc vào các công cụ AI để tiếp nhận thông tin. Nếu AI truy xuất từ nguồn tài liệu không đáng tin, nó có thể cung cấp thông tin sai lệch về lịch sử, chính trị, nền tảng tư tưởng của Đảng. Đặc biệt là thanh niên, sinh viên, và một bộ phận người dân thiếu kiến thức phân biệt sẽ dễ tiếp nhận cả những nội dung xuyên tạc mà không kiểm chứng.
Thứ ba, kích động dư luận, gây mất ổn định xã hội: tin giả do AI tạo ra có thể lan truyền rất nhanh, củng cố những định kiến sai lệch trong một bộ phận công chúng.
Nguy cơ càng lớn hơn khi AI bị sử dụng để hỗ trợ chiến lược “diễn biến hòa bình” kiểu mới. Thay vì công kích trực diện như trước, các đối tượng phản động dùng những thủ đoạn tinh vi hơn: “mềm hóa”, “phi chính trị hóa”, “đa nguyên hóa” đời sống tư tưởng. Chúng ngụy trang luận điệu chống phá dưới vỏ bọc “góp ý”, “phản biện khoa học”, “ý kiến xây dựng”, nhưng thực chất là gieo rắc hoài nghi về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và vai trò lãnh đạo của Đảng, cổ súy “xã hội dân sự” đối lập và tư tưởng tự do cá nhân cực đoan. Những nội dung “nửa chính thống, nửa phản động” này khi được AI “phù phép” với ngôn từ trau chuốt, hình thức hấp dẫn rất dễ đánh lừa người đọc, người nghe, thậm chí lung lay niềm tin của một bộ phận cán bộ, đảng viên thiếu cảnh giác. Một thách thức không nhỏ nữa là sự tác động của AI đến tư tưởng, hành vi của công chúng, đặc biệt là trong giới trẻ.
2. Quan điểm của Đảng về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đặt ra yêu cầu cấp bách: phải “miễn dịch” cho người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, trước ảnh hưởng của thông tin sai trái, xuyên tạc. Các thế lực thù địch không ngừng tuyên truyền xuyên tạc, bóp méo, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng ta trên internet. Chúng muốn lợi dụng công nghệ để xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng, cổ súy tình trạng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.
Những thách thức mà AI đặt ra đối với công tác tư tưởng liên quan trực tiếp đến sự ổn định chính trị và tồn vong của chế độ. Bởi lẽ, nếu trận địa tư tưởng bị xuyên phá, niềm tin của nhân dân bị xói mòn, thì đó chính là nguy cơ lớn nhất đối với vai trò cầm quyền của Đảng. Nhận thức rõ điều này, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đề cao nhiệm vụ bảo vệ nền tảng tư tưởng, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, thù địch. Đây được xác định là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên, liên quan trực tiếp đến sự tồn vong của Đảng, của chế độ. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh yêu cầu kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời chủ động đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng1. Trong bối cảnh hiện nay, nhiệm vụ này càng cần được quán triệt sâu sắc hơn.
Có thể nói, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trước tác động của AI chính là bảo vệ sự đúng đắn, bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; giữ vững niềm tin của nhân dân vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Trong cuộc chiến chống lại thông tin giả mạo, chúng ta càng phải kiên trì bảo vệ sự thật, chủ động vạch trần các luận điệu sai trái ngay khi chúng xuất hiện, đem sự thật khách quan đối chứng với những luận điệu xuyên tạc để định hướng nhận thức xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong Đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam”2. Do đó, chúng ta phải kiên quyết giữ vững nền tảng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh như giữ con ngươi của mắt mình. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng cảnh báo về âm mưu của kẻ địch muốn phá hoại từ bên trong bằng chiến tranh tâm lý, tung tin thất thiệt. Người nhấn mạnh vai trò của việc giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên có đủ bản lĩnh “miễn dịch” trước luận điệu sai trái. Theo Người, “công tác lãnh đạo tư tưởng là quan trọng nhất”3, bởi có tư tưởng thông suốt thì hành động mới quyết liệt, đoàn kết.
Kế thừa tư tưởng đó, Đảng ta luôn coi việc chủ động đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận là yêu cầu tiên quyết. Bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh chính là bảo vệ đường lối chính trị, bảo vệ thành quả cách mạng, như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Chủ nghĩa Lênin đối với chúng ta, những người cách mạng và nhân dân Việt Nam, không những là cái “cẩm nang” thần kỳ, không những là cái kim chỉ nam, mà còn là mặt trời soi sáng con đường chúng ta đi tới thắng lợi cuối cùng”4.
3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong kỷ nguyên số
Để nâng cao năng lực công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong kỷ nguyên số, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:
Thứ nhất, về mặt lý luận.
Cần tiếp tục nghiên cứu, phát triển tư duy mới về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong kỷ nguyên số, đặc biệt là xây dựng lý luận về “chuyển đổi số trong công tác tư tưởng”. Trọng tâm là nhận thức đúng vai trò của AI, big data và mạng xã hội trên không gian mạng; xác định nguyên tắc kết hợp giữa “sức mạnh mềm” và “sức mạnh công nghệ” trong đấu tranh tư tưởng. Đồng thời, cần nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế để xây dựng khung pháp lý và đạo đức cho AI nhằm ngăn chặn AI bị lạm dụng. Trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, chúng ta khẳng định công nghệ suy cho cùng là do con người tạo ra và phục vụ con người. Vì vậy, lý luận của Đảng cũng phải nhấn mạnh yếu tố con người quyết định việc sử dụng AI theo mục đích tốt hay xấu. Có thể thấy, AI hay bất cứ sản phẩm công nghệ nào cũng mang ý chí chủ quan của người lập trình và phải chịu sự quản lý, chi phối của xã hội. Nhận thức này giúp chúng ta tự tin làm chủ AI, không thần thánh hóa công nghệ cũng không phó mặc để công nghệ dẫn dắt.
Thứ hai, về mặt thực tiễn.
Trước tiên cần hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế quản lý đối với AI. Hiện nay, Việt Nam chưa có văn bản luật chuyên biệt về AI. Nhà nước cần sớm ban hành Luật về AI và sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan, nhằm quản lý chặt chẽ việc phát triển và ứng dụng AI. Luật pháp phải quy định rõ trách nhiệm và chế tài đối với các công ty công nghệ cung cấp dịch vụ AI, yêu cầu họ có biện pháp kỹ thuật ngăn chặn AI bị lợi dụng phát tán thông tin sai lệch. Đặc biệt, cần buộc các nền tảng mạng xã hội sử dụng thuật toán minh bạch, ưu tiên hiển thị thông tin tích cực, đúng đắn, phù hợp với đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Các công ty công nghệ lớn phải rà soát quy trình để bịt các kẽ hở không cho thế lực xấu lợi dụng. Song song với đó, chúng ta cũng phải tăng cường hợp tác quốc tế về AI, tích cực tham gia các diễn đàn, sáng kiến toàn cầu nhằm thiết lập những quy chuẩn chung về phát triển AI an toàn, có trách nhiệm. Việc này giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm, tiếp thu xu hướng quản trị AI tiên tiến, đồng thời đóng góp tiếng nói trên trường quốc tế về sử dụng AI vì hòa bình, ổn định.
Cần nâng cao “sức đề kháng” cho xã hội trước thông tin giả do AI. Trong đó, giáo dục, tuyên truyền đóng vai trò then chốt. Các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cần trang bị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân kiến thức về AI và kỹ năng nhận diện tin giả. Ngành giáo dục có thể đưa nội dung “an ninh thông tin, nhận biết deepfake” vào giảng dạy ở trường phổ thông và đại học. Công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng cần tập trung giải thích cách thức hoạt động của thuật toán AI, những nguy cơ của thông tin được cá nhân hóa quá mức, và hướng dẫn cách thẩm định tính xác thực của tin tức. Cơ quan tuyên giáo các cấp nên tổ chức các chiến dịch truyền thông cộng đồng về phòng chống tin giả, phối hợp với các mạng xã hội để gắn nhãn cảnh báo trên tin tức có dấu hiệu nghi vấn. Mục tiêu cao nhất là xây dựng được ý thức tự giác “miễn dịch” trong mỗi người dân - tức là ai cũng cảnh giác, không dễ tin vào thông tin giật gân, biết kiểm chứng qua nguồn chính thống trước khi chia sẻ. Khi mỗi người dân trở thành “lá chắn thông tin” cho chính mình và gia đình, cả xã hội sẽ hình thành một hệ miễn dịch tập thể với virus tin giả.
Bên cạnh đó, xây dựng kho dữ liệu số chính thống về chủ trương, đường lối của Đảng, lịch sử cách mạng, các tác phẩm kinh điển… làm nền tảng tri thức cho AI. Khi AI được “nuôi dưỡng” bằng kho dữ liệu chuẩn xác, các ứng dụng AI như chatbot phục vụ công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng sẽ cho câu trả lời đúng đắn, hạn chế sai lệch. Đây chính là cách tận dụng AI như lá chắn tư tưởng: dùng công nghệ để lọc và phản biện tự động các thông tin trên mạng, cũng như sản xuất nội dung tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng. Thực tế cho thấy AI có thể giúp tạo ra các đồ họa thông tin, video tuyên truyền sinh động, hoặc thậm chí các chatbot tư vấn kiến thức chính sách cho người dân. Kết hợp nguồn lực công nghệ với sức sáng tạo của con người, công tác tư tưởng sẽ nâng cao đáng kể hiệu quả trong dẫn dắt dư luận thời đại số.
Thứ ba, về sự phối hợp hệ thống.
Đấu tranh chống tin giả, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng không phải là việc của riêng ngành tuyên giáo và dân vận, mà cần sự vào cuộc của mọi cấp, mọi ngành, của mỗi cán bộ, đảng viên và người dân. Cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp phải đề cao trách nhiệm, chủ động lập kế hoạch hành động cụ thể để ngăn chặn, phản bác thông tin xấu độc trên địa bàn, lĩnh vực mình phụ trách. Các cơ quan quản lý nhà nước về thông tin truyền thông cần phối hợp chặt chẽ với lực lượng an ninh mạng, với báo chí để xử lý nghiêm các trường hợp cố tình tung tin giả. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân cũng cần tham gia vận động hội viên, đoàn viên “nói không với tin giả”, tích cực lan tỏa thông tin tích cực, nhân văn. Khi cả hệ thống cùng hành động, chúng ta sẽ tạo thành một mặt trận rộng lớn khiến cho mọi âm mưu lợi dụng AI chống phá tư tưởng đều bị vô hiệu hóa kịp thời.
Có thể nói, trí tuệ nhân tạo (AI) là một thành tựu lớn của văn minh nhân loại, nếu được sử dụng đúng sẽ mang lại lợi ích to lớn cho phát triển. Nhưng ngược lại, AI cũng có thể trở thành “con dao hai lưỡi” khi rơi vào tay những kẻ mưu đồ xấu, làm mờ ranh giới giữa thật và giả, đe dọa sự ổn định chính trị - xã hội. Cuộc cuộc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời đại AI vì thế đòi hỏi sự tỉnh táo, bản lĩnh và đổi mới sáng tạo không ngừng. Trên nền tảng tư tưởng Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, với sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và sự tham gia tích cực của toàn xã hội, chúng ta hoàn toàn có đủ cơ sở để chiến thắng “trận chiến thông tin” này. Biện pháp cốt lõi là kết hợp sức mạnh của chân lý với sức mạnh của công nghệ: lấy chân lý, sự thật làm nền tảng để xây dựng niềm tin, đồng thời khai thác AI như công cụ hỗ trợ nhằm lan tỏa mạnh mẽ hơn những giá trị tích cực, đẩy lùi giả dối. Có như vậy, nền tảng tư tưởng của Đảng - vốn là “bàn chỉ nam” cho sự nghiệp cách mạng, sẽ được giữ vững và tiếp tục soi đường cho dân tộc ta tiến lên trong kỷ nguyên số đầy biến động.
1. Xem Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.II, tr. 384.
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.2, tr. 289.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.8, tr. 554.
4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr. 563.
