1. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng và kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm, chú trọng đề cập và làm rõ vị trí, vai trò, nội dung, ý nghĩa của đạo đức cách mạng.
Trong Diễn văn tại Lễ kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (03/02/1930 - 03/02/1960), Người nhấn mạnh: “Đảng ta là đạo đức, là văn minh”2. Nếu không chăm lo xây dựng đạo đức mới cho cán bộ, đảng viên thì Đảng khó có thể thực hiện được đến cùng mục tiêu cao cả của cách mạng, do đó Người khẳng định: “Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”3. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, đạo đức là sức mạnh của con người, người cách mạng phải có đạo đức, “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”4.
Thực tế cho thấy, người lãnh đạo chỉ có “tài” mà không có “đức” sẽ không nhận được sự tin tưởng của quần chúng nhân dân, càng không thể lãnh đạo, vận động được nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Mọi việc thành hay là bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng, hay là không”5. Sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống tất yếu đi liền với sự biến dạng, tha hóa về động cơ chính trị, lý tưởng cách mạng, từ đó dẫn đến sự yếu kém về tổ chức, làm lung lay mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với dân.
Trong tác phẩm Đạo đức cách mạng (tháng 12/1958), Người chỉ rõ: “Quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là điều chủ chốt nhất. Ra sức làm việc cho Đảng, giữ vững kỷ luật của Đảng, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng. Đặt lợi ích của Đảng và của nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình. Hết lòng hết sức phục vụ nhân dân. Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi việc”6. Theo đó, người cách mạng phải đứng vững trên lập trường giai cấp công nhân, hết lòng hết sức đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, vì giai cấp công nhân và toàn thể nhân dân lao động.
Đạo đức cách mạng được biểu hiện như sau: Vì lợi ích chung của Đảng, cách mạng, giai cấp, dân tộc, không ngại hy sinh lợi ích của cá nhân. Đạo đức cách mạng giúp người cán bộ, đảng viên không rụt rè, lùi bước trước khó khăn, gian khổ, luôn giữ vững tinh thần khiêm tốn, chất phác, không quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ hóa. Để giúp mỗi cán bộ, đảng viên hiểu rõ bản chất của đạo đức cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu những tấm gương sáng về đạo đức cách mạng, chí công vô tư, hết lòng vì nước, vì dân, đó là các đồng chí: Trần Phú, Ngô Gia Tự, Lê Hồng Phong, Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Văn Thụ, Nguyễn Thị Minh Khai...
Theo Người, “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”7. Theo đó,để xây dựng đạo đức cách mạng, mỗi người phải tự tu dưỡng, rèn luyện bền bỉ suốt đời, đồng thời phải gắn với thực tiễn hoạt động cách mạng. Vì chỉ khi thông qua thực tiễn cách mạng, mỗi người mới thể hiện rõ nhất hành vi đạo đức của mình, và cũng chính thực tiễn cách mạng sẽ giúp mỗi người hoàn thiện hơn về đạo đức, tránh xa chủ nghĩa cá nhân.
Trong tác phẩm Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân (tháng 02/1969) - bài báo cuối cùng của Người về công tác xây dựng Đảng, Người tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của đạo đức cách mạng, nhắc nhở, giáo dục mỗi cán bộ, đảng viên suốt đời rèn luyện, tu dưỡng đạo đức cách mạng, xứng đáng với niềm tin yêu của nhân dân, giữ vững uy tín, thanh danh của Đảng, nỗ lực thực hiện nhiệm vụ chính trị mà Đảng và nhân dân giao phó.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, để xây dựng đạo đức cách mạng, trước hết phải đấu tranh với những hiện tượng phi đạo đức, nhất là chủ nghĩa cá nhân, bởi nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy thoái đạo đức ở cán bộ, đảng viên đều bắt nguồn từ “căn bệnh cá nhân chủ nghĩa”. Chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng rất độc, do nó mà sinh ra các bệnh rất nguy hiểm như: bệnh tham lam, bệnh lười biếng, bệnh kiêu ngạo, bệnh hiếu danh, thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi, óc địa phương, óc lãnh tụ và những bệnh khác8, là kẻ địch nguy hiểm ở trong con người, là thứ “giặc nội xâm” - đồng minh của giặc ngoại xâm, là kẻ thù hung ác của đạo đức cách mạng và chủ nghĩa xã hội. Người chỉ rõ: trong Đảng “còn có một số ít cán bộ, đảng viên mà đạo đức, phẩm chất còn thấp kém. Họ mang nặng chủ nghĩa cá nhân, việc gì cũng nghĩ đến lợi ích riêng của mình trước hết. Họ không lo “mình vì mọi người” mà chỉ muốn “mọi người vì mình””9. “Do cá nhân chủ nghĩa mà ngại gian khổ, khó khăn, sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa. Họ tham danh trục lợi, thích địa vị quyền hành. Họ tự cao tự đại, coi thường tập thể, xem khinh quần chúng, độc đoán, chuyên quyền. Họ xa rời quần chúng, xa rời thực tế, mắc bệnh quan liêu, mệnh lệnh. Họ không có tinh thần cố gắng vươn lên, không chịu học tập để tiến bộ”10. Cá nhân chủ nghĩa cũng là nguyên nhân dẫn đến mất đoàn kết, thiếu tổ chức, thiếu kỷ luật, thiếu tinh thần trách nhiệm, không chấp hành đúng đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, làm phương hại đến lợi ích của cách mạng, nhân dân, quốc gia - dân tộc.
Theo Người, chủ nghĩa cá nhân còn biểu hiện ở việc một số cán bộ, đảng viên coi học tập chỉ là “trang sức” cho có, chứ không phải để vận dụng vào công việc. Người phê bình những “đồng chí học thuộc lòng một số sách vở về chủ nghĩa Mác - Lênin. Họ tự cho mình là hiểu biết chủ nghĩa Mác - Lênin hơn ai hết. Song khi gặp việc thực tế, thì họ hoặc là máy móc, hoặc là lúng túng. Lời nói và việc làm của họ không thống nhất. Họ học sách vở Mác - Lênin, nhưng không học tinh thần Mác - Lênin. Học để trang sức, chứ không phải để vận dụng vào công việc cách mạng. Đó cũng là chủ nghĩa cá nhân”11. Thực tế hiện nay cho thấy, một bộ phận không nhỏ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp có đầy đủ bằng cấp chuyên môn, chứng chỉ ngoại ngữ, tin học..., song không có đủ năng lực, không đáp ứng được yêu cầu công việc. Một số cán bộ đi học chỉ vì “chạy” theo bằng cấp, phục vụ nhu cầu chuẩn hóa chức danh là chính.
Có thể khẳng định, chủ nghĩa cá nhân là kẻ địch nguy hiểm của đạo đức cách mạng, đồng thời là trở ngại lớn đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, làm giảm sút niềm tin của cán bộ và nhân dân vào Đảng và chế độ, do đó, người cách mạng chân chính phải cương quyết tiễu trừ chủ nghĩa cá nhân.
Người chỉ rõ, chủ nghĩa cá nhân là kẻ thù của cách mạng, nó là nguồn gốc của những “căn bệnh” làm hư hỏng đội ngũ cán bộ, đảng viên, làm tha hóa Đảng, chừng nào còn chủ nghĩa cá nhân thì cách mạng còn gặp rất nhiều khó khăn, dễ thất bại. Do vậy, chống chủ nghĩa cá nhân phải là việc làm quan trọng, cần thiết, thường xuyên của những người cộng sản chân chính. Người nhấn mạnh: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết trên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến”12, mà phải thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện và thực hành đạo đức cách mạng, bồi dưỡng tinh thần tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và tính kỷ luật, góp phần làm cho Đảng ta thật sự “là đạo đức, là văn minh”; “làm cho tất cả cán bộ, đảng viên xứng đáng là những chiến sĩ cách mạng, Đảng ta phải ra sức tăng cường giáo dục toàn Đảng về lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, về đường lối, chính sách của Đảng, về nhiệm vụ và đạo đức của người đảng viên”13.
2. Tiếp tục nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân gắn với xây dựng Đảng về đạo đức trong giai đoạn mới
Trong các văn kiện của Đảng qua nhiều thời kỳ đều thống nhất mục tiêu xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức, xem đó là định hướng cơ bản, nhất quán trong công tác xây dựng Đảng. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII (năm 2016), trên cơ sở kế thừa, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, qua tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận về xây dựng Đảng, Đảng ta bổ sung mục tiêu xây dựng Đảng về đạo đức. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng chỉ rõ: “Tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng. Tập trung thực hiện mục tiêu: “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức””14. Quan điểm này cho thấy bước phát triển mới về tư duy lý luận của Đảng trong công tác xây dựng Đảng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh, xứng đáng là đảng cầm quyền duy nhất, từ đó củng cố uy tín của Đảng và niềm tin của nhân dân đối với Đảng.
Trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng Đảng về đạo đức là một trong những nội dung quan trọng, quyết định sức sống, sức chiến đấu của Đảng, làm cho mục tiêu “xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức” trở nên sáng rõ, hài hòa và bền vững, nhất là trong điều kiện Đảng cầm quyền hiện nay. Xây dựng Đảng về đạo đức là hoạt động chủ động của Đảng về giáo dục, rèn luyện và hành động thực tiễn, cốt lõi là xây dựng hệ giá trị đạo đức cách mạng, tạo chuẩn mực cho nhận thức và hành động của toàn Đảng và mọi cán bộ, đảng viên, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, phòng ngừa chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa vị kỷ, chủ nghĩa hưởng lạc...; nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, làm cho Đảng ta thật sự trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với vai trò, vị thế là đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. Xây dựng Đảng về đạo đức là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và của cả hệ thống chính trị, trong đó đội ngũ cán bộ, đảng viên và tổ chức đảng là lực lượng nòng cốt. Theo đó, cần tập trung thực hiện tốt những nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, đẩy mạnh nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn nhằm xác lập một cách có hệ thống và chuyên sâu các quan điểm, tư tưởng, tri thức về đạo đức cách mạng, tạo cơ sở cho giáo dục, tự giáo dục, rèn luyện và thực hành đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên. Cốt lõi là định hướng lý tưởng đạo đức cách mạng, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, đặt lợi ích của Đảng, dân tộc, nhân dân lên trên lợi ích cá nhân, sẵn sàng cống hiến, hy sinh cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Nêu cao ý thức tự giác thực hiện nghĩa vụ đạo đức của đảng viên trước tổ chức đảng, dân tộc, nhân dân với tư cách là lực lượng lãnh đạo và cầm quyền.
Thứ hai, tăng cường giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng trong toàn Đảng, trong đó đặc biệt chú trọng nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng (năm 2021) yêu cầu: “Nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên. Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, thực hiện thường xuyên, sâu rộng, có hiệu quả việc học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị”15. Theo đó, cần trang bị cho mỗi tổ chức đảng và đảng viên tri thức đạo đức cách mạng, làm cho tri thức đó thấm nhuần sâu sắc và trở thành ý thức tự giác, hành vi tự chủ của mỗi cán bộ, đảng viên trước mọi hoàn cảnh. Nêu cao tinh thần học tập mọi lúc, mọi nơi, học tập suốt đời, học ở trường lớp và trong lao động, công tác. Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; học tập tấm gương đạo đức cách mạng của các nhà lãnh đạo tiền bối, những gương điển hình tiên tiến.
Thứ ba, đẩy mạnh thực hành đạo đức cách mạng, giữ vững tính tiên phong, gương mẫu của mỗi tổ chức đảng và đảng viên, nhất là những đảng viên đảm nhiệm chức trách, cương vị cao trong Đảng. Theo đó, mỗi cán bộ, đảng viên phải tích cực, chủ động biến các tri thức và tình cảm đạo đức cách mạng thành hành vi, thói quen hằng ngày, tự đánh giá, tự kiểm điểm, tự phê bình, đặc biệt là trong thực hành cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; đấu tranh, vượt qua những khó khăn, thử thách, đặc biệt là sự cám dỗ về tiền tài, danh lợi... Nêu cao ý thức tự chủ trước mọi hoàn cảnh, tự giác thực hiện nghĩa vụ đạo đức. Mỗi cán bộ, đảng viên, đặc biệt là người đứng đầu cấp ủy, địa phương, đơn vị cần tự giác xây dựng kế hoạch rèn luyện đạo đức cách mạng hằng ngày và tu dưỡng đạo đức cách mạng suốt đời.
Thứ tư, đấu tranh với các quan điểm, tư tưởng sai trái, đi ngược lại các giá trị đạo đức cách mạng (chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa hưởng lạc, chủ nghĩa vị kỷ...). Chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa hưởng lạc, chủ nghĩa vị kỷ là “kẻ thù” phá hoại Đảng từ bên trong, là “giặc nội xâm” cực kỳ nguy hiểm, đi ngược lại những quan niệm đúng đắn và chân chính về đạo đức, tư cách của người cộng sản. Tập trung nhận diện, đánh giá mức độ nguy hiểm và tác động đa chiều của các tư tưởng này trong điều kiện nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng là việc làm vô cùng cần thiết. Vấn đề quan trọng cấp bách là phải xây dựng được cơ chế phòng ngừa, ngăn chặn, đấu tranh một cách hiệu quả thông qua phương thức, công cụ đa dạng, được tiến hành thường xuyên, liên tục; đấu tranh trên cả mặt trận tư tưởng - lý luận và trong thực tiễn đời sống hằng ngày, đặc biệt là phải vạch trần bản chất, làm rõ nguồn gốc lý luận, cơ sở kinh tế - xã hội, tâm lý - văn hóa của các quan điểm, tư tưởng sai trái.
Thứ năm, kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, những biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống trong Đảng; tăng cường rà soát, sàng lọc, kịp thời đưa ra khỏi Đảng những đảng viên thoái hóa, biến chất. Đây là nội dung không thể thiếu trong tất cả các mặt của công tác xây dựng Đảng. Tư tưởng, hành động cá nhân chủ nghĩa, những biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống luôn gắn liền với sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đó cũng là biểu hiện vi phạm nguyên tắc, kỷ luật đảng về mặt tổ chức. Những giá trị, phẩm chất đạo đức cách mạng được kết tinh, thể hiện trong hành vi, hoạt động, cách ứng xử, lối sống của mỗi cán bộ, đảng viên, song nó cũng dễ bị thoái hóa, biến chất trong chính những cán bộ, đảng viên đó. Vì vậy, xây dựng Đảng về đạo đức đồng thời là cuộc đấu tranh gay gắt, phức tạp ngay trong bản thân mỗi cán bộ, đảng viên và trong tổ chức đảng.
Thứ sáu, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát trong Đảng, kết hợp với phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, của báo chí và nhân dân đối với việc thực hiện trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trong đó có trách nhiệm tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Coi trọng công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, khóa XII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nhằm cảnh tỉnh, cảnh báo, phát hiện từ sớm, kịp thời ngăn chặn những hành vi vi phạm kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước, bảo đảm việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả, thực chất. Phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, báo chí và nhân dân đối với việc thực hiện quy định nêu gương của cán bộ, đảng viên. Xử lý nghiêm minh các tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên vi phạm. Khen thưởng, biểu dương, động viên kịp thời những mô hình hay, các điển hình tiên tiến, tấm gương tiêu biểu16.
1, 9. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t. 15, tr. 14, 546-547.
2, 5, 12. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 403; t. 9, tr. 354; t. 6, tr. 16.
3, 6, 7, 11. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 601, 603, 612, 611.
4, 8. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 292, 295-297.
10, 13. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 547.
14. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 202.
15. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 183.
16. Kết luận số 01-KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII “về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.
PGS, TS. NGUYỄN CHÍ HIẾU
Tạp chí Cộng sản
