Học và làm theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thi đua ái quốc

Thấm nhuần sâu sắc lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thi đua ái quốc

Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là lời kêu gọi mà Người đã nêu cụ thể cho từng giới đồng bào cho đến nay vẫn vẹn nguyên giá trị, là mệnh lệnh của lương tâm, trách nhiệm cho “sĩ, nông, công, thương, binh, gái trai già trẻ, toàn thể quốc dân ta, vô luận ở địa vị nào, làm công việc gì, phải ra sức tham gia cuộc Thi đua yêu nước”¹.

Thi đua ái quốc theo tư tưởng nhân văn đó của Người vừa là nguồn gốc, vừa là phương hướng, vừa là dân tộc, vừa là cách mạng; vừa là lý luận, vừa là thực tiễn; vừa là tình cảm, vừa là giáo lý. Bởi lẽ thi đua là rót dầu vào chiếc đèn cuộc sống, còn tư tưởng của thi đua là thắp sáng nó lên. Thi đua là để động viên tinh thần, động viên vật chất, động viên sức người, sức của. Trong thời chiến, thi đua là để thực hiện toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến, vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, làm cho “thế và lực của ta chuyển biến”; trong thời bình, thi đua là để xây dựng, phát huy sức mạnh nội lực cho phát triển kinh tế; ái quốc là yêu nước. Như vậy, “thi đua ái quốc” nghĩa là phải nêu cao lòng yêu nước và giác ngộ chính trị của mọi người. “Yêu nước thì phải thi đua, thi đua tức là yêu nước” nhằm mục đích: “diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm. Tức là làm cho nhân dân no, ấm, biết chữ, làm cho Tổ quốc độc lập, tự do”². Như vậy, thi đua yêu nước là kế thừa và phát huy truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc ta trong quá trình dựng nước và giữ nước.

Để đạt mục đích đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Bổn phận của người dân Việt Nam, bất kỳ sĩ, nông, công, thương, binh; bất kỳ làm việc gì, đều cần phải thi đua nhau:

Làm cho mau,

Làm cho tốt,

Làm cho nhiều.

... Đều cần phải trở nên một chiến sĩ tranh đấu trên mặt trận: Quân sự, Kinh tế, Chính trị, Văn hóa”³, “Chiến sĩ thì thi đua diệt giặc lập công, đồng bào thì thi đua tăng gia sản xuất”⁴. Vì vậy, thi đua ái quốc là việc làm vô cùng cần thiết, rất phổ thông trong đời sống xã hội. Đó là tính toàn dân, toàn diện của thi đua yêu nước.

Theo Người, thi đua được chia thành hai loại: một là, thi đua riêng từng người; hai là, thi đua chung, từng nhóm như nhà máy, trường học, công sở... Mỗi người, mỗi đoàn thể tùy theo công việc, nghề nghiệp của mình mà có nội dung thi đua phù hợp.

Như vậy, thi đua yêu nước không phải là một khái niệm trừu tượng, mà có thể nhận biết qua những việc làm cố gắng, sáng tạo hằng ngày, tức là lao động sản xuất, bảo vệ sản xuất và mục đích cuối cùng của lao động sản xuất. Nét đặc sắc của tư tưởng thi đua yêu nước là đưa thi đua vào thực hiện những việc hằng ngày trong cuộc sống bình thường của đại chúng, như Hồ Chí Minh căn dặn: “Tưởng lầm rằng thi đua là một việc khác với những công việc làm hàng ngày. Thật ra, công việc hàng ngày chính là nền tảng thi đua. Thí dụ: Từ trước đến giờ ta vẫn ăn, vẫn mặc, vẫn ở. Nay ta thi đua ăn, mặc, ở cho sạch sẽ, cho hợp vệ sinh, cho khỏi đau ốm”⁵.

Để đạt được đích đó, phải tuân theo nguyên tắc: đoàn kết, đoàn kết làng xóm, đoàn kết đất nước, đoàn kết người với người để tạo sức mạnh bảo đảm thắng lợi cho thi đua. “Do nhiều người nhóm lại mà thành làng. Do nhiều làng nhóm lại mà thành nước”⁶. Con người là gốc của làng, của nước. Cho nên, nếu người này xấu, người kia cũng xấu thì thành làng xấu, nước hèn. Nếu mỗi người đều tốt thì thành làng tốt, nước mạnh. Cả làng thi đua thì làng phồn thịnh. Cả nước thi đua thì nước mạnh giàu. Ai cũng thi đua làm cho thi đua ái quốc sẽ ăn sâu, lan rộng khắp mọi mặt và trong mọi tầng lớp nhân dân, giúp ta dẹp tan mọi nỗi khó khăn... để đi đến thắng lợi cuối cùng. Nếu mọi người đều cố gắng thi đua thì dân tộc nhất định phú cường. Như vậy, thi đua là một cách rất tốt, rất thiết thực để làm cho mọi người tiến bộ. Thi đua giúp cho đoàn kết chặt chẽ thêm và đoàn kết chặt chẽ để thi đua mãi mãi. Đoàn kết là sức mạnh, đoàn kết là tất thắng: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”.

Người chỉ rõ phương châm người người thi đua, ngành ngành thi đua - ta nhất định thắng. Theo Người: “Cách làm là: dựa vào: Lực lượng của dân, Tinh thần của dân, để gây: Hạnh phúc cho dân”⁷. Thi đua là thể hiện cái “Nhân” như Hồ Chí Minh đã giải thích: “Nhân” nghĩa là nhân dân. Trong bầu trời không có gì quý bằng nhân dân, trong thế giới không có gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân. Thi đua là thể hiện dân chủ, thể hiện cái “Thiện” - nghĩa là tốt đẹp, vẻ vang. Trong xã hội không có gì tốt đẹp và vẻ vang bằng phục vụ lợi ích của nhân dân. Vì thế, Hồ Chí Minh mong muốn: người người làm điều thiện; ngày ngày có điều thiện; ngành ngành giữ điều thiện. Tức là người người thi đua, ngày ngày thi đua, ngành ngành thi đua - để có “Nhân” và “Thiện”.

Với cách làm đó, thi đua là cải tạo con người, là lao động sáng tạo xã hội. Nhờ có thi đua mà những người lao động chân tay nâng cao trình độ kỹ thuật của mình; những người lao động trí óc gần gũi, giúp đỡ, cộng tác và học hỏi những người lao động chân tay và trở thành những người trí thức hoàn toàn. Phong trào thi đua làm cho công, nông, binh trí thức hóa, lao động hóa.

Với cách làm đó, thi đua mang ý nghĩa đạo đức bởi thông qua việc thi đua sẽ xuất hiện các anh hùng, chiến sĩ thi đua. Các anh hùng, chiến sĩ thi đua đều là con đẻ của phong trào cách mạng nên đều mang những phẩm chất, đạo đức chung: nêu cao tinh thần trách nhiệm, có tinh thần vượt khó, tiên phong trong sản xuất; có phẩm chất đạo đức cách mạng; có tinh thần tập thể, đó là những người phấn đấu hy sinh vì một xã hội ấm no, hạnh phúc. Tuy nhiên, muốn cải thiện đời sống thì trước hết phải ra sức thi đua phát triển sản xuất, nâng cao mức sống của nhân dân, rồi mới nâng cao mức sống của cá nhân mình. Tức là: “Lo, thì trước thiên hạ; hưởng, thì sau thiên hạ”⁸. Trong mọi việc, cán bộ, đảng viên phải là người trong sạch, công bằng. Từ thi đua, Hồ Chí Minh đề cập đến đạo đức của cán bộ, đảng viên - cái gốc của mọi thắng lợi. Trong thi đua ái quốc, phải nêu rõ tinh thần: cần, kiệm, liêm, chính.

Về lãnh đạo thi đua, Người chỉ rõ: “Thi đua phải có sự lãnh đạo đúng. Trước khi thi đua phải chuẩn bị đầy đủ (giải thích, cổ động, xét kỹ kế hoạch mỗi nhóm, mỗi người). Trong lúc thi đua, phải thiết thực đôn đốc, giúp đỡ, sửa đổi. Sau đợt thi đua, phải thiết thực kiểm tra, tổng kết, phổ biến kinh nghiệm, khen thưởng những người kiểu mẫu, nâng đỡ những người kém cỏi”⁹. Xuất phát từ tính toàn dân, toàn diện của thi đua ái quốc, việc lựa chọn các gương mặt tiêu biểu cũng đa dạng, phong phú: anh hùng thi đua, chiến sĩ thi đua, cán bộ gương mẫu, lao động tiên tiến, lao động xuất sắc... Đó là sản phẩm của đường lối phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng, nhằm đẩy mạnh thi đua rộng khắp, làm cho ai nấy, bất kỳ làm việc gì, đều thi đua lập được thành tích lớn hơn nữa, ngành nào cũng thi đua tiến bộ hơn nữa, học tập và đào tạo được nhiều anh hùng, chiến sĩ hơn nữa. Để làm việc đó cần bình công và báo công, như Người đã dạy:

“- Ai có công, ai không có công, bà con xã viên đều biết. Do đó thúc đẩy lẫn nhau cùng cố gắng lập công mới.

- Người có công gì tự báo công để tập thể hình bầu, như thế là thực hành quyền dân chủ nghệ, lành mọi người đều phấn khởi và cố gắng.

- Đó cũng là một dịp phê bình và tự phê bình một cách thiết thực, nhân dân tự giác giáo dục lẫn nhau, qua đó mà mọi người biết làm việc gì thì tốt, làm thế nào là tốt...”¹⁰.

Học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua ái quốc

Thấm nhuần Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong sự nghiệp đổi mới vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, để khơi dậy lòng yêu nước, tạo thành phong trào thi đua bằng các hình thức khen thưởng và phong tặng anh hùng, chiến sĩ thi đua, thì sự chỉ dẫn của Người về bình công, báo công là định hướng đúng đắn trong việc xem xét kết quả thi đua của từng người, từng tập thể một cách công minh, chính trực, không nhìn nhận đánh giá kết quả thi đua một cách phiến diện, cảm tính. Phải làm cho thi đua phát huy tính công khai, dân chủ, tự nguyện của đại chúng, không thi đua hình thức, không cưỡng ép, không hẹp hòi, thiển cận.

Sự quan tâm của Hồ Chí Minh đối với việc thi đua yêu nước biểu thị tình cảm của Người với non sông, đất nước và đồng bào, bởi theo Người, thi đua yêu nước để thực hiện: “nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”. Ngày 27/3/1948, Trung ương Đảng ra chỉ thị phát động phong trào thi đua ái quốc. Ngày 01/6/1948, Người ký Sắc lệnh số 195-SL thành lập Ban Vận động Thi đua ái quốc từ Trung ương đến địa phương. Ngày 11/6/1948, Người ra Lời kêu gọi Thi đua ái quốc.

Trong mỗi giai đoạn cách mạng, Người luôn quan tâm chỉ đạo phong trào thi đua yêu nước và đề ra những nội dung, mục đích phù hợp với nhiệm vụ cách mạng.

Khi đất nước bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Hồ Chí Minh chỉ rõ mục đích của phong trào thi đua yêu nước là: “Nhân dân ta thi đua tăng gia sản xuất và tiết kiệm để cải thiện đời sống tinh thần và vật chất của quân và dân, cung cấp đầy đủ cho kháng chiến, chuẩn bị chuyển sang tổng phản công. Quân đội ta thi đua diệt giặc lập công để tiêu diệt nhiều sinh lực địch; chuẩn bị chuyển sang tổng phản công, để kháng chiến thắng lợi, kiến quốc thành công, hoàn thành dân chủ mới, tiến lên chủ nghĩa xã hội”¹¹.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong trào thi đua yêu nước phát triển rộng khắp với khẩu hiệu: “Nam Bắc thi đua đánh giặc Mỹ”; “Hậu phương thi đua với tiền tuyến”... Ở miền Nam xuất hiện phong trào thi đua “Phá ấp chiến lược”; “Tìm Mỹ mà đánh, tìm ngụy mà diệt”. Ở miền Bắc là hậu phương, nên thi đua có vị trí quyết định đối với sự phát triển của toàn bộ cuộc cách mạng trong cả nước và là cơ sở vững chắc cho công cuộc kiến thiết đất nước khi thống nhất. Vì vậy, trong các ngành, các giới dấy lên phong trào thi đua yêu nước, phấn đấu và vượt các lá cờ đầu: trong nông nghiệp có phong trào thi đua “Đại Phong”; trong công nghiệp có “Duyên Hải”; thủ công nghiệp có “Thành Công”; quân đội có “Ba Nhất”; giáo dục có “Bắc Lý”; các ngành, các giới có phong trào thi đua đạt danh hiệu “Tổ đội lao động xã hội chủ nghĩa”. Trong chiến đấu và sản xuất, phong trào thi đua yêu nước chống Mỹ, cứu nước dâng lên cao, thể hiện sáng ngời chân lý “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”; các lực lượng vũ trang nhân dân nêu cao khẩu hiệu “Nhằm thẳng quân thù mà bắn”, “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”; giai cấp công nhân với quyết tâm “Chắc tay súng, vững tay búa”, phấn đấu đạt “ba điểm cao”, nông dân tập thể nêu quyết tâm “Chắc tay súng, vững tay cày”, phấn đấu đạt “ba mục tiêu”; thanh niên có phong trào “Ba sẵn sàng”; phụ nữ có phong trào “Ba đảm đang”; giáo viên, học sinh có phong trào “Hai tốt”; thiếu niên, nhi đồng có phong trào “Làm nghìn việc tốt”; mọi ngành, mọi người “thi đua làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt”... Những phong trào thi đua đó không chỉ đưa cách mạng đến thắng lợi huy hoàng, mà còn là mực thước, kinh nghiệm cho thi đua ái quốc ngày nay.

Mỗi phong trào thi đua không chỉ được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ mục đích, nội dung thi đua, mà khi tổng kết đều được Người  chỉ rõ thành tích để phát huy, khuyết điểm để khắc phục. Các đại hội thi đua toàn quốc hoặc các ngành thi đua đều được đón Người tới dự, huấn thị hoặc gửi thư chúc mừng. Nhiều anh hùng, chiến sĩ thi đua ở hai miền Nam - Bắc đã được Người gặp gỡ, nhắc nhở, động viên. Người dành những phần thưởng để khuyến khích, động viên, cổ vũ mọi người hăng hái làm tròn nhiệm vụ thi đua mà như Người đã nói: “Đã có những người làm nên sự tích oanh liệt được Đảng và Nhà nước tuyên dương. Đó là những bông hoa rất đẹp trong vườn hoa chung của dân tộc. Nhưng dù sao, số người và những tập thể được công nhận là anh hùng, dũng sĩ, chiến sĩ thi đua, được tặng huân chương, huy chương vẫn chỉ là số ít so với hàng triệu, hàng chục triệu con người hằng ngày góp gió thành bão, đang gánh vác việc nước, việc nhà... gọi là Người tốt, việc tốt... Đối với anh hùng, dũng sĩ, chiến sĩ thi đua được Đảng và Nhà nước khen thưởng thì phải qua nhiều cấp, nhiều ngành cân nhắc, xét duyệt. Còn với người tốt làm những việc tốt thì... Bác có thể thưởng huy hiệu”¹². Hồ Chí Minh đã dành năm hàng nghìn huy hiệu của Người (từ năm 1959 đến năm 1969) thưởng cho Người tốt, việc tốt. Người đã thưởng cờ luân lưu cho các đơn vị, địa phương có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua; gửi tặng tấm ảnh chân dung của mình để làm giải thưởng thi đua. Người dành quà của mình làm phần thưởng cho thi đua: “Cảm ơn các cô, các chú đã biếu Bác bộ áo. Bác đã nhận rồi. Nay Bác gửi bộ áo ấy làm giải thưởng cho một đợt thi đua. Khi nào cuộc thi đua đua kết thúc, do các cô các chú bình nghị, ai khá nhất thì được giải thưởng ấy”¹³.

Những lời chỉ dạy cụ thể của Bác về thi đua yêu nước, sự quan tâm của Người đối với sự nghiệp thi đua yêu nước và những phần thưởng của Người đã động viên, thu hút mọi người và mọi ngành, mọi giới trong cả nước hăng hái thi đua, tạo nên sức mạnh tổng hợp cho cách mạng. Theo lời hiệu triệu thi đua ái quốc của Người: “Ta nhất định thắng; địch nhất định thua”, cả nước đã thống nhất và đi lên chủ nghĩa xã hội. Ngày nay, chúng ta đang thi đua ái quốc chính là thực hiện lời dạy của Bác: Đến ngày thắng lợi nhân dân ta sẽ xây dựng lại đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn. Vì vậy, thi đua của ta bây giờ là kiến quốc. Kiến quốc trong điều kiện cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa và hội nhập quốc tế. 

Hiện nay, tệ tham ô, lãng phí, tham nhũng, tiêu cực diễn ra ở nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, kể cả ở một số cơ quan bảo vệ pháp luật, với tính chất rất nghiêm trọng, đó là những con sâu mọt rút lá, cắn hoa, khoét quả. Do đó, chúng ta phải tiêu diệt những con sâu mọt ấy để đạt được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đồng thời, phải khắc phục những khuyết điểm trong thi đua như Người đã chỉ bảo: “Hướng dẫn thiếu thống nhất. Chương trình còn nhiều nơi chưa sát. Kế hoạch thiếu chu đáo, tỉ mỉ. Biết làm nhanh, nhưng chưa biết làm tốt. Thi đua nơi thì thiếu bền bỉ, nơi thì làm quá sức, nơi thì chưa tự động. Đó là vì tư tưởng thi đua chưa thấm nhuần, thấu suốt mọi người, vì cán bộ giải thích kém. Chúng ta phải sửa chữa ngay những khuyết điểm ấy, để đẩy phong trào thi đua lên cao hơn nữa, rộng khắp hơn nữa, và đạt những kết quả to lớn và tốt đẹp hơn nữa”¹⁴.

Sự nghiệp đổi mới do Đảng ta đề xướng và lãnh đạo là một cuộc chiến đấu chống lại những gì đã “cũ kỹ, hư hỏng, để tạo ra những cái mới mẻ, tốt tươi”¹⁵. Để giành thắng lợi trong cuộc chiến đấu đó, cần động viên và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lượng vĩ đại của toàn dân, thực chất là cuộc thi đua yêu nước vĩ đại của dân tộc, mà mục tiêu thi đua là thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, làm cho dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh, đưa lại lợi ích cho chính mình, lợi ích cho gia đình mình và lợi ích cho làng, cho nước, cho dân tộc. Chúng ta tin tưởng rằng: với tinh thần quật cường và lực lượng vô tận của dân tộc, với lòng yêu nước và ý chí kiên quyết của nhân dân ta: đất nước ta càng hùng mạnh, dân tộc ta càng phồn vinh, nhân dân ta càng hạnh phúc. “Tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân... Trong các cơ quan, phải thực hành dân chủ, thường xuyên phê bình nghiêm chỉnh và thật thà tự phê bình để giúp nhau tiến bộ”¹⁶. Đó là nội dung của thi đua ái quốc hôm nay và mai sau mà Đảng, Nhà nước ta, mọi giới đồng bào, mọi ngành, mọi người đều cố gắng thi đua thực hiện.

Thấm nhuần lời dạy của Người về thi đua ái quốc cũng chính là quán triệt thực hiện Kết luận số 01-KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong tình hình mới.

1, 6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nọi, 2011, t. 5, tr. 513; tr. 116-117.