Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, văn hóa đã trở thành một trong những thành tố quan trọng cấu thành sức mạnh mềm của mỗi quốc gia. Bên cạnh các lĩnh vực quen thuộc như âm nhạc, điện ảnh, thời trang hay ẩm thực, xuất bản được nhìn nhận như một kênh truyền thông đặc biệt, góp phần lan tỏa tri thức, quảng bá giá trị văn hóa - chính trị và khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Với Việt Nam, xuất bản không chỉ đơn thuần là một ngành công nghiệp văn hóa, mà còn mang sứ mệnh chính trị quan trọng, trong đó có việc xuất bản sách lý luận, chính trị. Đây là lĩnh vực giữ vai trò nền tảng trong công tác giáo dục, nghiên cứu trong nước, đồng thời là cầu nối để bạn bè thế giới hiểu rõ hơn về tư tưởng, đường lối, mục tiêu phát triển của Đảng và Nhà nước ta.
Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động xuất khẩu sách Việt Nam ra thị trường quốc tế, đặc biệt là mảng sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài vẫn còn khá khiêm tốn. Trên các kệ sách trong nước, không khó để bắt gặp sự hiện diện đa dạng của sách ngoại văn, nhưng chiều ngược lại - những ấn phẩm Việt Nam bằng tiếng nước ngoài lại xuất hiện khá thưa thớt. Điều này vừa cho thấy sự bất cân xứng trong giao lưu xuất bản quốc tế, vừa đặt ra yêu cầu phải nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành, đặc biệt là đối với các ấn phẩm lý luận, chính trị.
Thực hiện tinh thần Chỉ thị số 20-CT/TW ngày 27/01/2003 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới, các nhà xuất bản trong nước đã từng bước đổi mới hoạt động, chú trọng hơn đến việc tuyển chọn đề tài, biên dịch và xuất bản bằng nhiều ngôn ngữ nước ngoài. Trong số đó, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật với vai trò là cơ quan xuất bản lý luận, chính trị quan trọng của Đảng và Nhà nước đã tiên phong triển khai xuất bản nhiều ấn phẩm có giá trị, phục vụ công tác thông tin đối ngoại, bước đầu tạo được dấu ấn nhất định trong cộng đồng quốc tế.
Song, trong kỷ nguyên số, thói quen đọc và tiếp cận tri thức của độc giả toàn cầu đã có nhiều thay đổi. Việc chỉ dựa vào sách giấy truyền thống khiến hiệu quả phát hành sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài chưa đạt như kỳ vọng. Thực tiễn đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đa dạng hóa phương thức xuất bản, mở rộng sang sách điện tử (ebook), sách đa phương tiện (multimedia book) và sách nói (audio book). Đây là xu hướng tất yếu nhằm gia tăng khả năng tiếp cận độc giả quốc tế, đồng thời giúp mảng sách lý luận, chính trị - vốn được xem là khó tiếp cận với công chúng rộng rãi có một kênh lan tỏa mạnh mẽ hơn.
1. Sách giấy: Giá trị truyền thống không thể thay thế đối với dòng sách lý luận, chính trị xuất bản bằng tiếng nước ngoài ở Việt Nam
Trong lịch sử phát triển của hoạt động xuất bản, sách giấy luôn giữ vị trí trung tâm trong việc bảo tồn và truyền bá tri thức, đặc biệt là đối với dòng sách lý luận, chính trị. Ngay cả trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, sách giấy vẫn khẳng định vai trò đặc thù và vị thế khó có thể thay thế, nhất là khi các tác phẩm được dịch thuật và phát hành bằng tiếng nước ngoài nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu và đối thoại học thuật quốc tế.
Trước hết, sách giấy bảo đảm khả năng lưu giữ tri thức lâu dài và bền vững. Khác với các nền tảng số vốn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi sự thay đổi công nghệ hoặc nguy cơ lỗi thời, một tác phẩm sách giấy có thể tồn tại qua nhiều thế hệ, trở thành tài sản tri thức. Đối với sách lý luận, chính trị, đặc biệt là các công trình được dịch sang nhiều ngôn ngữ, giá trị lâu dài này càng có ý nghĩa trong việc duy trì tính liên tục của dòng chảy tư tưởng và lịch sử chính trị.
Thứ hai, sách giấy mang lại tính chính thống và uy tín học thuật mà các hình thức xuất bản điện tử khó sánh kịp. Trong môi trường nghiên cứu chính trị - xã hội, sách giấy thường được xem như nguồn tư liệu chính thức, phản ánh quá trình tuyển chọn đề tài, biên tập, thẩm định chặt chẽ. Điều này củng cố niềm tin của học giả, nhà nghiên cứu, hay chính trị gia vào độ xác thực và giá trị khoa học của tác phẩm. Chính sự nghiêm ngặt trong khâu biên soạn và xuất bản đã góp phần khẳng định uy tín của các công trình lý luận, chính trị trên bình diện học thuật quốc tế.
Thứ ba, sách giấy đem lại trải nghiệm tiếp nhận tri thức sâu sắc và tập trung. Đối với các độc giả chuyên môn, đặc biệt là các học giả, chuyên gia cao tuổi vốn quen thuộc với sách in, việc đọc sách giấy giúp duy trì sự tập trung, suy ngẫm và phân tích ở mức độ cao - điều đặc biệt cần thiết khi tiếp cận những vấn đề lý luận và tư tưởng chính trị vốn có tính phức tạp. Không giống như môi trường đọc số, vốn dễ bị gián đoạn bởi các yếu tố công nghệ, sách giấy tạo ra không gian tĩnh tại, thuận lợi cho việc nghiền ngẫm và vận dụng lý luận vào thực tiễn.
Thứ tư, trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, sách giấy vẫn được xem là nguồn học liệu chính thức và đáng tin cậy. Các trường đại học, viện nghiên cứu và tổ chức giáo dục chính trị - xã hội thường ưu tiên sử dụng sách in nhờ cấu trúc logic, tính hệ thống và sự bền vững trong lưu trữ. Những tác phẩm lý luận, chính trị khi được xuất bản bằng sách giấy tạo thành nền tảng vững chắc, giúp sinh viên và học giả tiếp cận, học tập và nghiên cứu một cách hiệu quả.
Thứ năm sách giấy đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ quyền lợi tác giả và nhà xuất bản. Khác với sách điện tử vốn dễ dàng bị sao chép, phát tán không kiểm soát, sách in được quản lý chặt chẽ theo quy định pháp lý, góp phần bảo đảm công bằng và minh bạch trong phát hành. Điều này có ý nghĩa đặc biệt đối với mảng sách lý luận, chính trị với yêu cầu khắt khe về bản quyền, tính chính thống và quy trình kiểm duyệt nội dung.
2. Số hóa xuất bản: Ebook, sách nói và sách đa phương tiện trong hành trình đưa sách lý luận, chính trị Việt Nam ra thế giới
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, những công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (cloud computering), internet vạn vật (IoT) hay chuỗi khối (blockchain) đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Ngành xuất bản, với vai trò là kênh lan tỏa tri thức và văn hóa, không nằm ngoài xu thế này. Xuất bản sách Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của các hình thức xuất bản mới như sách điện tử (ebook), sách đa phương tiện (multimedia book) và sách nói (audio book). Mỗi loại hình không chỉ mở ra những cách tiếp cận tri thức linh hoạt hơn mà còn góp phần định hình thói quen đọc của độc giả trong kỷ nguyên số.
Sách điện tử (ebook) là sự chuyển đổi từ bản in truyền thống sang định dạng kỹ thuật số, có thể đọc trên điện thoại, máy tính bảng, máy đọc sách chuyên dụng. Với khả năng lưu trữ hàng nghìn đầu sách trong một thiết bị nhỏ gọn, dễ dàng tìm kiếm và điều chỉnh nội dung, ebook mang lại sự tiện lợi tối đa cho người dùng. Song hành với ebook, sách đa phương tiện (multimedia book) đang tạo ra một bước đột phá trong cách tiếp cận tri thức. Không chỉ dừng lại ở chữ viết, loại hình này còn tích hợp hình ảnh, âm thanh, video và các yếu tố tương tác, khiến việc đọc trở thành một trải nghiệm đa giác quan. Đây là công cụ hữu hiệu trong giáo dục, đào tạo, truyền thông và giải trí, đặc biệt trong bối cảnh người đọc ngày càng ưa chuộng sự sinh động, trực quan. Bên cạnh đó, sách nói (audio book) ngày càng phổ biến bởi nó mang lại một giải pháp tiện lợi, phù hợp với nhịp sống hiện đại. Việc tiếp nhận nội dung qua giọng đọc giúp người dùng có thể “đọc” sách mọi lúc, mọi nơi - trên đường đi làm, khi tập luyện hay trong những khoảng thời gian rảnh rỗi. Với ưu thế tiện lợi, sách nói phù hợp với nhiều đối tượng độc giả, từ người khiếm thị, những người bận rộn không có thời gian đọc sách, cho tới công chúng quốc tế ưa thích tiếp nhận thông tin qua việc lắng nghe.
Ba phương thức xuất bản hiện đại, sách điện tử (ebook), sách đa phương tiện (multimedia book) và sách nói (audio book) đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển và lan tỏa sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Ebook giúp mở rộng khả năng tiếp cận đối với độc giả quốc tế, đặc biệt là khi sách lý luận, chính trị thường có một đối tượng độc giả hẹp và yêu cầu kiến thức chuyên sâu. Các tác phẩm lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài có thể được phân phối nhanh chóng và rộng rãi, vượt qua rào cản về thời gian, không gian và chi phí vận chuyển của sách giấy truyền thống. Các độc giả ở khắp nơi trên thế giới có thể dễ dàng tải xuống sách điện tử từ các nền tảng trực tuyến như Amazon, Google Books hay các hệ thống thư viện số, từ đó giúp sách lý luận, chính trị của Việt Nam tiếp cận được với một đối tượng lớn hơn và tạo cơ hội cho việc quảng bá tư tưởng chính trị Việt Nam ra thế giới. Hơn nữa, sách điện tử còn có khả năng cập nhật và điều chỉnh nội dung linh hoạt, giúp các tác phẩm lý luận luôn được bổ sung, chỉnh sửa kịp thời theo các diễn biến chính trị và xã hội. Trong khi đó, sách đa phương tiện là một bước tiến vượt bậc trong việc truyền tải thông tin từ sách, trong đó có sách lý luận, chính trị vì các nội dung lý luận có thể khá trừu tượng và khó tiếp cận. Việc kết hợp văn bản, hình ảnh, âm thanh và video giúp tăng cường sự hiểu biết của độc giả về các khái niệm phức tạp, đồng thời tạo ra một trải nghiệm đọc sinh động và hấp dẫn hơn. Đối với sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài, sách đa phương tiện có thể giải thích các lý thuyết chính trị thông qua video minh họa, biểu đồ tương tác hoặc âm thanh, giúp độc giả dễ dàng tiếp thu các khái niệm khó và tăng cường sự tham gia của họ vào quá trình học hỏi. Hơn nữa, sách đa phương tiện có thể tương tác trực tiếp với người dùng, cung cấp các câu hỏi trắc nghiệm hoặc diễn giải về các vấn đề phức tạp, từ đó thúc đẩy sự hiểu biết sâu sắc hơn. Sách nói là phương thức khá mới mẻ ở Việt Nam nhưng đang ngày càng được độc giả ưa chuộng bởi tiện ích mà nó mang lại cho cuộc sống hiện đại và hối hả. Đối với sách lý luận, chính trị, sách nói mở ra cơ hội truyền tải nội dung lý luận, tư tưởng sâu sắc một cách dễ hiểu và gần gũi hơn, thông qua giọng đọc truyền cảm, góp phần giảm bớt tính khô khan của loại sách này. Việc phát triển sách nói trong xuất bản sách lý luận, chính trị, đặc biệt là sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài, còn có tiềm năng lớn trong việc mở rộng phạm vi đối tượng độc giả quốc tế. Sách nói giúp người nghe dễ dàng tiếp cận nội dung bằng ngôn ngữ bản địa, tạo cầu nối hiệu quả để truyền bá các giá trị tư tưởng và chính trị của Việt Nam trên trường quốc tế. Ngoài ra, với sự hỗ trợ của công nghệ và các nền tảng trực tuyến như Spotify, Audible hay các ứng dụng của Việt Nam, sách nói có thể nhanh chóng phân phối đến độc giả toàn cầu một cách hiệu quả và tiết kiệm.
Tuy nhiên, trong quá trình đẩy mạnh xuất bản sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài hiện nay, đa số các nhà xuất bản Việt Nam, trong đó có Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, đứng trước nhiều khó khăn và thách thức khi triển khai các phương thức hiện đại như sách điện tử và sách đa phương tiện. Cụ thể:
Một là, hạn chế lớn nhất nằm ở hạ tầng công nghệ và nguồn lực tài chính, bởi việc sản xuất các ấn phẩm số đòi hỏi chi phí đầu tư cao cho trang thiết bị, phần mềm, cũng như nguồn lực kỹ thuật, trong khi ngân sách chủ yếu vẫn tập trung cho xuất bản sách giấy phục vụ bạn đọc trong nước.
Hai là, yêu cầu về nhân lực chuyên môn trong thiết kế đồ họa, biên tập video, âm thanh và phát triển nền tảng số cũng là thách thức, bởi đội ngũ hiện nay cần được đào tạo, nâng cao kỹ năng liên tục để đáp ứng yêu cầu đổi mới. Ngoài ra, thói quen đọc sách giấy của nhiều nhóm độc giả truyền thống, đặc biệt là lãnh đạo và cán bộ trong nước và quốc tế, khiến các hình thức mới chưa thực sự được ưu tiên.
Ba là, vấn đề bảo mật và kiểm soát nội dung, bởi sách điện tử và đa phương tiện dễ bị sao chép, phát tán trái phép hoặc hiểu sai nếu thiếu cơ chế biên tập chặt chẽ.
3. Giải pháp tăng cường hiệu quả xuất bản sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài ở Việt Nam
Để khắc phục những thách thức mà dòng sách lý luận, chính trị xuất bản bằng tiếng nước ngoài đang phải đối diện, cả ở phương thức sách giấy và sách số, cần triển khai một hệ thống giải pháp đồng bộ, gắn kết giữa đổi mới nội dung, hiện đại hóa hình thức thể hiện và tận dụng thành tựu công nghệ để tối ưu hóa hiệu quả xuất bản. Các giải pháp chủ yếu có thể khái quát như sau:
Thứ nhất, đổi mới mô hình xuất bản và mở rộng thị trường. Ngoài việc duy trì cơ chế đặt hàng ổn định từ Trung ương để phục vụ công tác thông tin đối ngoại, cần đẩy mạnh các hình thức xuất bản khác như liên kết trọn gói với các nhà xuất bản, công ty phát hành và tổ chức học thuật quốc tế. Hình thức liên kết này giúp chia sẻ chi phí, giảm thiểu rủi ro và mở rộng mạng lưới phân phối, đồng thời tận dụng lợi thế về kinh nghiệm, cơ sở hạ tầng và kênh tiếp cận độc giả của đối tác nước ngoài. Song song với đó, hình thức tự phát hành cũng cần được chú trọng thông qua nâng cao năng lực khảo sát thị trường, ứng dụng phân tích dữ liệu lớn (big data) và công cụ đo lường hành vi đọc để xác định chính xác nhu cầu, từ đó lựa chọn chủ đề, định dạng và chiến lược giá phù hợp.
Thứ hai, nâng cao tính thẩm mỹ và sức hấp dẫn của sách giấy. Trong bối cảnh cạnh tranh với các xuất bản phẩm được số hóa sinh động, tiện ích, việc đầu tư vào thiết kế hiện đại, quốc tế hóa và chuyên nghiệp là cần thiết. Các yếu tố như bìa sách bắt mắt, bố cục logic, hình ảnh minh họa, biểu đồ hoặc infographic sẽ góp phần gia tăng khả năng tiếp cận và hứng thú của độc giả. Chất lượng in ấn cần được cải tiến với công nghệ hiện đại, sử dụng các loại giấy thân thiện với môi trường, nhẹ, có độ bền cao, góp phần nâng cao giá trị văn hóa - học thuật cũng như hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế.
Thứ ba, tối ưu hóa chi phí sản xuất và vận chuyển. Việc áp dụng công nghệ in theo yêu cầu (print-on-demand) sẽ giúp điều chỉnh số lượng sách phù hợp với nhu cầu thực tế, giảm chi phí lưu kho và tránh lãng phí. Hợp tác với các đơn vị in ấn tại địa phương ở nước ngoài không chỉ cắt giảm chi phí vận chuyển mà còn rút ngắn thời gian đưa sản phẩm đến độc giả. Bên cạnh đó, việc tận dụng các nền tảng phân phối toàn cầu như Amazon, Google Books hay các thư viện số quốc tế vừa giảm thiểu chi phí trung gian, vừa mở rộng khả năng tiếp cận bạn đọc ở nhiều khu vực.
Thứ tư, đẩy mạnh chuyển đổi số và phát triển sách điện tử, sách nói, sách đa phương tiện. Để đáp ứng xu thế toàn cầu hóa và nhu cầu tiếp nhận tri thức đa dạng, cần chú trọng phát triển song song với sách giấy các định dạng sách số. Sách điện tử có ưu thế trong việc lan tỏa nhanh chóng, tiết kiệm chi phí và cập nhật kịp thời; sách nói mở ra kênh tiếp nhận thân thiện, đặc biệt hữu ích cho độc giả bận rộn hoặc khuyết tật thị giác; còn sách đa phương tiện tích hợp văn bản, hình ảnh, âm thanh và video, giúp truyền tải hiệu quả các nội dung lý luận, chính trị vốn phức tạp, trừu tượng.
Thứ năm, đầu tư cho công nghệ và nguồn nhân lực. Các nhà xuất bản sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài cần triển khai chiến lược đầu tư công nghệ theo lộ trình phù hợp nguồn lực; đồng thời chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ biên tập viên, dịch giả và chuyên gia công nghệ xuất bản. Song song với đó, cần tăng cường hợp tác với các học viện, viện nghiên cứu, cơ quan đối ngoại và các tổ chức quốc tế nhằm nâng cao chất lượng nội dung, mở rộng mạng lưới phát hành và gia tăng sức lan tỏa của tri thức chính trị Việt Nam trên phạm vi toàn cầu.
Như vậy, sự kết hợp hài hòa giữa giữ gìn giá trị truyền thống của sách giấy và khai thác tối đa lợi thế của sách số sẽ tạo nên bước chuyển chiến lược trong xuất bản sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài, qua đó góp phần quảng bá tư tưởng, đường lối của Đảng và hình ảnh Việt Nam đến với bạn bè quốc tế một cách sâu rộng, hiệu quả và bền vững.
Có thể nói, tăng cường xuất bản sách lý luận, chính trị bằng tiếng nước ngoài là nhiệm vụ quan trọng, góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam và quảng bá giá trị tư tưởng và đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam tới với đông đảo bạn bè thế giới. Do đó, việc kết hợp linh hoạt sách giấy, sách điện tử, sách nói và sách đa phương tiện không chỉ giúp đa dạng hóa phương thức truyền tải mà còn mở rộng khả năng tiếp cận độc giả toàn cầu, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế và chuyển đổi số. Đây không chỉ là nhiệm vụ mà còn là chiến lược mang tính đột phá, nhằm góp phần lan tỏa giá trị tư tưởng, lý luận của Đảng và Nhà nước trong thời kỳ hội nhập toàn cầu.
* Bài viết là kết quả nghiên cứu Đề tài khoa học cấp Bộ năm 2024 - 2025: “Tăng cường xuất bản sách lý luận chính trị bằng tiếng nước ngoài ở Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật”, KHBĐ(2024)-23.
