Giáo sư Trần Nhâm (1932-2012), bí danh Trùng Khánh, sinh ngày 13/11/1932 tại xã Phổ Văn, huyện Ðức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ông làm việc tại Ngân hàng kháng chiến Liên khu V. Sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Ðông Dương, ông tập kết ra miền Bắc. Từ năm 1954 đến năm 1958, ông làm việc tại Ðại sứ quán Việt Nam ở Bắc Kinh. Từ năm 1958 đến năm 1963, ông học triết học tại Ðại học Bắc Kinh. Từ năm 1963 đến năm 1980, ông làm việc tại Viện Nghiên cứu triết học, Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam. Từ năm 1981 đến năm 1988, ông là Trợ lý chính trị của Tổng Bí thư Trường Chinh. Từ năm 1988 đến năm 1991, ông là Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Cuối năm 1992, Ban Bí thư Trung ương Ðảng điều động GS. Trần Nhâm về làm Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật. Từ đây, tôi được may mắn làm việc dưới sự lãnh đạo, quản lý của GS. Trần Nhâm.
Giáo sư Trần Nhâm (1932-2012)
Cuối năm 1992, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Quyết định số 53-QĐ/TW, ngày 20/11/1992 thành lập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia trên cơ sở hợp nhất Nhà xuất bản Sự thật (trực thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng), Nhà xuất bản Thông tin lý luận (thuộc Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh), Nhà xuất bản Tư tưởng - Văn hóa (thuộc Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương) và Nhà xuất bản Pháp lý (thuộc Bộ Tư pháp).
Việc hợp nhất đặt ra một loạt vấn đề phức tạp về công tác tư tưởng, tổ chức, bộ máy, cán bộ, cơ sở vật chất, công tác biên tập, xuất bản, phát hành sách… Tâm trạng nhiều người không phấn khởi, tâm lý mặc cảm, băn khoăn, bỡ ngỡ khi từ bốn nhà xuất bản khác nhau nay về làm việc chung trong một nhà xuất bản. Thời gian đó, cán bộ cả bốn nhà xuất bản đều ở trong tình trạng chờ đợi, lo lắng về quyền lợi, việc làm, đời sống; thậm chí nhiều người muốn chuyển công tác.
Là một nhà nghiên cứu khoa học có phẩm chất và năng lực của một người lãnh đạo, một nhà quản lý có kinh nghiệm, GS. Trần Nhâm đã phân tích, đánh giá đúng những khó khăn và thuận lợi khi hợp nhất bốn nhà xuất bản. Với ý thức trách nhiệm cao trước nhiệm vụ mới được giao, GS. Trần Nhâm đã nêu ra phương châm chỉ đạo cụ thể và thiết thực “Đoàn kết - Ổn định - Đổi mới - Phát triển” để thực hiện tốt Quyết định của Ban Bí thư và bảo đảm cho Nhà xuất bản hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ trong tình hình mới. GS. Trần Nhâm thuyết phục và động viên mọi người, trong hoàn cảnh hợp nhất bốn nhà xuất bản thì đoàn kết là tiêu chí hàng đầu, là vấn đề cần quan tâm trên hết. Đoàn kết để đạt đến sự ổn định về tổ chức, tư tưởng, đời sống, công tác xuất bản. Đoàn kết và ổn định để phát triển. Phát triển nhanh và bền vững càng củng cố đoàn kết và bảo đảm ổn định vững chắc. Đoàn kết, ổn định và phát triển sẽ tạo ra sức mạnh của sự hợp nhất bốn nhà xuất bản, tạo đà cho sự đổi mới không ngừng nhằm tăng năng suất, chất lượng, hiệu quả của công tác xuất bản.
Trong thời gian GS. Trần Nhâm làm Giám đốc - Tổng Biên tập từ năm 1993 đến năm 1998, việc đầu tiên Giáo sư quan tâm giải quyết là đề nghị Ban Bí thư kiện toàn Ban Lãnh đạo - Bộ Biên tập Nhà xuất bản. Giáo sư đã vận dụng triệt để phương châm “Đoàn kết - Ổn định - Đổi mới - Phát triển” trong công tác tổ chức cán bộ. Việc bố trí nhân sự, đề bạt cán bộ không tập trung vào một nhà xuất bản nào, mà được cơ cấu từ cả bốn nhà xuất bản thành viên. Theo phương châm đó, tháng 4/1993, GS. Trần Nhâm đề nghị Ban Bí thư Trung ương Đảng bổ nhiệm Ban Lãnh đạo - Bộ Biên tập gồm 7 người, trong đó có 6 Phó Giám đốc, Phó Tổng Biên tập vốn là Giám đốc, Tổng Biên tập của bốn nhà xuất bản. Phương châm “Đoàn kết - Ổn định - Đổi mới - Phát triển” cũng được quán triệt xuyên suốt quá trình tổ chức bộ máy và nhân sự phụ trách các đơn vị cấp vụ, ban, phòng, các chi nhánh của Nhà xuất bản. Về cơ bản, các đơn vị trực thuộc Nhà xuất bản ngày nay đều đã được GS. Trần Nhâm xây dựng hoàn chỉnh ngay từ những ngày đầu thành lập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật.
Trong quá trình lãnh đạo Nhà xuất bản, GS. Trần Nhâm đã nêu ra phương pháp công tác “nắm vững khâu chính và biết đột phá những khâu then chốt”. Theo Giáo sư, phương pháp này đòi hỏi phải biết chọn việc, chọn người, xác định mục tiêu công tác trong từng thời điểm để hoàn thành dứt điểm. Công tác biên tập, xuất bản phải luôn được đặt đúng vị trí là khâu then chốt, là nhiệm vụ chính trị hàng đầu của Nhà xuất bản.
Trong thời gian GS. Trần Nhâm làm Giám đốc - Tổng Biên tập, từ năm 1993 đến năm 1998, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã xuất bản được hơn 2.000 đầu sách với khoảng 10.000.000 bản và gần 2.000.000.000 trang in. Đặc biệt, thời kỳ này, Nhà xuất bản đã xuất bản bộ sách C. Mác và Ph. Ăngghen toàn tập gồm 55 tập, bộ sách Hồ Chí Minh toàn tập gồm 12 tập. Với việc xuất bản hai bộ sách quý này, Nhà xuất bản đã góp phần vào việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, cung cấp cho bạn đọc công cụ sắc bén để nghiên cứu sâu sắc, toàn diện và có hệ thống di sản tư tưởng, lý luận của Mác, Ăngghen, Hồ Chí Minh. Nhà xuất bản cũng đã biên tập và xuất bản những tập đầu của bộ sách Văn kiện Đảng toàn tập, theo Quyết định số 25-QĐ/TW, ngày 03/02/1997 của Bộ Chính trị về việc xuất bản công khai toàn tập Văn kiện Đảng.
Do lợi thế của việc hợp nhất bốn nhà xuất bản thành nhà xuất bản lớn hàng đầu của Đảng và Nhà nước, dưới sự lãnh đạo và quản lý của Giám đốc - Tổng Biên tập Trần Nhâm, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã có những bước phát triển đáng kể, đa dạng hóa các loại hình sách, phong phú về đề tài, nội dung; đẹp, hấp dẫn về hình thức; phương thức làm sách có nhiều đổi mới, năng động và sáng tạo. Kỷ niệm 50 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà xuất bản hợp tác với Công ty Truyền thông và Xuất bản ISHOVU (Xingapo) xuất bản cuốn sách Có một Việt Nam như thế. Chào mừng thắng lợi của Đại hội VIII Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà xuất bản xuất bản hai công trình nghiên cứu tổng kết thành tựu 10 năm đổi mới: Có một Việt Nam như thế - đổi mới và phát triển và Có một Việt Nam như thế - đổi mới và phát triển kinh tế. Nhà xuất bản liên kết với Công ty Cổ phần FABACO-VIETBOOKS xuất bản bộ sách Tổng tập văn bản pháp luật Việt Nam hiện hành, cung cấp cho bạn đọc những văn bản mới nhất, góp phần tìm hiểu pháp luật Việt Nam… Nhiều tác phẩm có giá trị lý luận khoa học của GS. Trần Nhâm đã được xuất bản tại Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật: Nghệ thuật biết thắng từng bước; Trường Chinh - Một tư duy sáng tạo, một tài năng kiệt xuất; Lê Duẩn - Trường Chinh, hai nhà lãnh đạo xuất sắc của cách mạng Việt Nam; Hồ Chí Minh - Nhà tư tưởng thiên tài; Chủ nghĩa Mác - Lênin, học thuyết về sự phát triển và sáng tạo không ngừng; v.v.. Đặc biệt, tác phẩm Trường Chinh - Một tư duy sáng tạo, một tài năng kiệt xuất đạt Giải Vàng Sách hay tại Giải thưởng Sách Việt Nam năm 2008.
Với những thành tựu đạt được trên tất cả các mặt công tác, từ biên tập, xuất bản đến công tác tổ chức cán bộ, xây dựng bộ máy, xây dựng Đảng và các đoàn thể công đoàn, thanh niên, tự vệ, xây dựng cơ sở vật chất, chăm lo đời sống cán bộ, công nhân viên…, vào dịp kỷ niệm 55 năm Ngày truyền thống, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh (lần thứ hai). Cá nhân GS. Trần Nhâm, Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhì.
Tôi không thể nào quên những năm tháng được cùng làm việc với GS. Trần Nhâm tại Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật. Kỷ niệm nghề nghiệp đầu tiên giữa GS. Trần Nhâm, Giám đốc - Tổng Biên tập, và tôi - lúc ấy là Trưởng Ban biên tập sách Lý luận về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, là khi Giáo sư giao cho tôi biên tập và xuất bản cuốn sách Chủ nghĩa xã hội hiện thực, khủng hoảng, đổi mới và phát triển. Cuốn sách ra đời đã gây xôn xao trong bạn đọc, có những ý kiến trái chiều. GS. Trần Nhâm nói: làm nghề này phải biết dấn thân!
Đầu năm 1997, GS. Trần Nhâm đề nghị Ban Bí thư Trung ương Đảng bổ nhiệm tôi làm Phó Giám đốc kiêm Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật. Những năm tháng làm “phó” của GS. Trần Nhâm đã để lại trong tôi nhiều kỷ niệm và tình cảm đồng nghiệp, anh em chân thành. Khi đã nghỉ hưu, ngày tôi chuyển về nơi ở mới tại quận Long Biên, mãi bên kia sông Hồng, dù đường sá xa xôi, GS. Trần Nhâm đã cùng phu nhân đến thăm nhà mới của chúng tôi.
Ngày Ban Bí thư Trung ương Đảng bổ nhiệm tôi làm Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Giáo sư Trần Nhâm chúc mừng và chia sẻ: hóc búa nhất là công tác cán bộ. Đó là vấn đề con người! Tôi bâng khuâng đọc Giáo sư nghe câu thơ của người bạn:
Nếu tạo hóa cho ta quyền uy tối thượng,
Việc đầu tiên làm lại con người!
Ngày tôi về hưu, đến thăm Giáo sư đang trên giường bệnh trong bệnh viện Hữu nghị Việt - Xô, nắm tay tôi, Giáo sư nói: biết thắng từng bước đối với con người thật khó. Tôi man mác đọc Giáo sư nghe câu thơ của ai đó:
Ngỡ như mình đã về già,
Mà không,
Trẻ mãi trong ta nỗi buồn!
Hà Nội, những ngày kỷ niệm 75 năm Ngày truyền thống
Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật
(05/12/1945 - 05/12/2020)
ThS. Trịnh Thúc Huỳnh
Nguyên Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật
