1. Sự cần thiết phải đấu tranh phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên hiện nay
Sinh thời, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin luôn quan tâm đến công tác xây dựng Đảng nói chung và xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên nói riêng. Theo V.I. Lênin, khi nắm quyền, người cộng sản có ba kẻ thù chính, hết sức nguy hiểm: “bệnh kiêu ngạo cộng sản”, “nạn thất học, mù chữ”, “nạn tham nhũng, hối lộ”, “giai cấp vô sản không rèn luyện cho mình một tinh thần giác ngộ cao, một tính kỷ luật cao, một lòng trung thành cao độ, tức là tất cả những đức tính cần thiết để đảm bảo cho giai cấp vô sản chiến thắng hoàn toàn kẻ thù truyền kiếp của mình, thì không thể nói đến chuyên chính vô sản được”1. Công tác cán bộ của Đảng không thể tách rời hai nhiệm vụ quan trọng: “xây” và “chống”. Xây dựng Đảng phải đi đôi với chấn chỉnh, củng cố Đảng. Theo đó, cần “đấu tranh bằng mọi cách, chống chủ nghĩa quan liêu, nhằm mở rộng dân chủ, phát huy óc sáng kiến, nhằm phát hiện, lột mặt nạ và đuổi ra khỏi đảng những kẻ lén lút chui vào đảng”2.
Kế thừa quan điểm mácxít, trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến công tác xây dựng cán bộ của Đảng có đủ phẩm chất, trí tuệ, bản lĩnh; đấu tranh với mọi biểu hiện “óc hẹp hòi”, bệnh tham lam, bệnh háo danh, phô trương, thổi phồng thành tích, bệnh kiêu ngạo…, đặc biệt là chủ nghĩa cá nhân. Người khẳng định: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư”3.
Trong quá trình lãnh đạo và phát triển, Đảng coi công tác cán bộ “là khâu then chốt của then chốt” trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và đấu tranh phòng, chống sư suy thoái về tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” là nội dung quan trọng, cơ bản, không thể thiếu của công tác xây dựng Đảng về cán bộ. Trong nhiệm kỳ Đại hội XII, Đảng ta khẳng định: “Sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống dẫn tới “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” chỉ là một bước ngắn, thậm chí rất ngắn, nguy hiểm khôn lường, có thể dẫn tới tiếp tay hoặc cấu kết với các thế lực xấu, thù địch, phản bội lại lý tưởng và sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc”4. Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII thông qua Nghị quyết về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Nghị quyết chỉ rõ những biểu hiện cụ thể của sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên; đồng thời, xác định nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt và cấp bách của Đảng là kiên quyết đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tiếp tục khẳng định, “kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Công tác cán bộ phải thực sự là “then chốt của then chốt””5.
Thực tiễn đấu tranh phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII khẳng định: Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về xây dựng Đảng đã được triển khai thực hiện nghiêm túc, toàn diện, đồng bộ, thống nhất, thực sự đi vào cuộc sống, có nhiều bước đột phá quan trọng, tạo sự chuyển biến tích cực trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, sự đoàn kết thống nhất trong Đảng, củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ6.
Tuy nhiên, việc đấu tranh phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của cán bộ, đảng viên trong thời gian qua vẫn còn một số hạn chế, khuyết điểm. “Một bộ phận cán bộ, đảng viên, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo, quản lý nhận thức chưa đầy đủ tính chất, tầm quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; chưa nêu cao tinh thần trách nhiệm, thiếu gương mẫu, phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, sa vào chủ nghĩa cá nhân, nói chưa đi đôi với làm, vi phạm kỷ luật đảng, vi phạm pháp luật…”7. “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” vẫn chưa được ngăn chặn, đẩy lùi một cách căn bản, thậm chí có mặt còn diễn biến tinh vi, phức tạp hơn, có thể gây ra những hậu quả khôn lường”8. Trong nhiệm kỳ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Đảng đã thi hành kỷ luật 2.209 cán bộ, đảng viên có liên quan đến tham nhũng; trong đó có 113 cán bộ diện Trung ương quản lý cả đương chức và đã nghỉ hưu9.
Đặc biệt, trong quá trình đổi mới, cùng với những thành tựu rất quan trọng đạt được trên các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết các vấn đề về xã hội, củng cố an ninh - quốc phòng, mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế, những cám dỗ vật chất, quyền lực, tiền tài, địa vị trong cơ chế thị trường đã làm cho một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên không giữ được đạo đức cộng sản, rơi vào suy thoái với các biểu hiện hết sức đa dạng. Sự suy thoái về đạo đức, lối sống biểu hiện rõ nhất của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên là sa vào chủ nghĩa cá nhân, sống ích kỷ, thực dụng, vụ lợi, lo vun vén cho bản thân và gia đình, không còn ý thức hết lòng vì nước, vì dân, để vợ (chồng), con và người thân lợi dụng chức quyền của mình để trục lợi, tiến thân; hám danh, chạy chức, chạy quyền, chạy chỗ, chạy tuổi, chạy bằng cấp…; đố kỵ, kèn cựa địa vị, cục bộ, bè phái, gây mất đoàn kết trong Đảng; quan liêu, xa dân, vô cảm trước khó khăn, nỗi khổ của nhân dân, bất chấp đạo lý, dư luận vì lợi ích cục bộ, lợi ích nhóm; là kiêu ngạo, tự phụ, gia trưởng, độc đoán, tùy tiện, vô tổ chức, tham nhũng, lãng phí, sống xa hoa, hưởng lạc…
Chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng không chỉ diễn ra ở số cán bộ, đảng viên trẻ, ít được rèn luyện, mà còn diễn ra ở một bộ phận cán bộ, đảng viên đã trải qua quá trình rèn luyện, thử thách trong chiến đấu, lao động sản xuất.
Thay vì thực hiện phương châm “sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”, một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức lợi dụng những kẽ hở của cơ chế, của chính sách, luật pháp để bòn rút của công, gây nhiễu nhương, phiền hà doanh nghiệp và người dân.
Thay vì “nói đi đôi với làm”, “nói đúng quan điểm, đường lối, nghị quyết của Đảng”, thì một bộ phận cán bộ, đảng viên lại nói nhiều làm ít, nói không đi đôi với làm, nói một đằng làm một nẻo, gây tổn hại đến uy tín, danh dự của Đảng, tác động xấu đến dư luận xã hội.
Tại Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã bổ sung và làm rõ thêm những biểu hiện của sự suy thoái về tư tưởng chính trị: “sự phai nhạt lý tưởng cách mạng, không kiên định con đường xã hội chủ nghĩa, mơ hồ, dao động, thiếu niềm tin; nói trái, làm trái quan điểm, đường lối của Đảng; sa sút về ý chí chiến đấu, thấy đúng không dám bảo vệ, thấy sai không dám đấu tranh; thậm chí còn phụ họa theo những nhận thức, quan điểm sai trái, lệch lạc; không còn ý thức hết lòng vì nước, vì dân, không làm tròn bổn phận, chức trách được giao; không thực hiện đúng các nguyên tắc xây dựng Đảng và tổ chức sinh hoạt đảng. Sự suy thoái về đạo đức, lối sống thể hiện ở chỗ: sống ích kỷ, thực dụng, cơ hội, vụ lợi, hám danh, hám quyền lực, tham nhũng, tiêu cực; bè phái cục bộ, mất đoàn kết; quan liêu, xa dân, vô cảm trước những khó khăn, bức xúc của dân”10.
Sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống là một vấn đề phức tạp, mà nguyên nhân sâu xa, chủ yếu bắt nguồn từ việc thiếu tu dưỡng, rèn luyện; sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận trước Đảng, trước dân. Tình trạng trên đã làm suy giảm niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước; đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ. Do đó, công tác đấu tranh phòng, chống suy thoái trong đội ngũ cán bộ, đảng viên phải được thực hiện quyết liệt, có trọng tâm, trọng điểm.
2. Một số giải pháp nhằm khắc phục tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên
Một là, xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ
Bảo đảm nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ; quán triệt sâu sắc vai trò của công tác cán bộ là “then chốt của then chốt”, có ý nghĩa quyết định mọi thành công của cách mạng. Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” khẳng định: “Cán bộ dù ở vị trí nào cũng phải luôn ý thức đầy đủ về trách nhiệm, “đúng vai, thuộc bài”, thật sự chuyên nghiệp, làm tốt nhiệm vụ được giao, phải gắn bó mật thiết với nhân dân, được nhân dân tín nhiệm”11. Vì vậy, cần tiếp tục triển khai nghiêm túc, có hiệu quả Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 19/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Thực hiện chủ trương khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.
Hai là, thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy dân chủ gắn với tăng cường trách nhiệm của cấp ủy và người đứng đầu
Nghị quyết Trung ương 4 khóa XIII nhấn mạnh việc phát huy vai trò giám sát của nhân dân, báo chí và công luận. Đây là nhiệm vụ, giải pháp quan trọng được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập từ sớm. Để nhân dân, báo chí, công luận thực hiện hiệu quả vai trò giám sát, trước hết cần phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
Ngay từ khi thành lập Đảng, Hồ Chí Minh đã xác định vai trò quan trọng của công tác sinh hoạt đảng, trong đó đặc biệt nhấn mạnh chất lượng sinh hoạt của các tổ chức cơ sở đảng. Theo Người, thông qua sinh hoạt đảng, xây dựng Đảng trở thành một tổ chức đoàn kết, thống nhất, vững mạnh. Công tác sinh hoạt đảng phải bảo đảm thực hiện theo nguyên tắc: tập trung dân chủ; tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; tự phê bình và phê bình; kỷ luật nghiêm minh và tự giác; đoàn kết, thống nhất trong Đảng.
Thực hành và phát huy mạnh mẽ dân chủ trong sinh hoạt đảng ở tất cả các cấp là một yêu cầu của công tác xây dựng Đảng trong điều kiện mới và là phương thức hoạt động thực tế của Đảng mà ở đó mọi đảng viên đều có quyền tham gia, có quyền tự do phát biểu ý kiến, lúc đó quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý. Vì vậy, đề làm cho Đảng mạnh, thì phải mở rộng dân chủ, trong Đảng phải thực sự mở rộng và phát huy dân chủ để tất cả các đảng viên bày tỏ hết ý kiến của mình. Mặt khác, mỗi đảng viên bất cứ ở địa vị nào cũng phải làm gương dân chủ, đồng thời mở rộng dân chủ trong xã hội, chúng ta sẽ huy động được mọi nguồn lực, tạo nên sức mạnh tổng hợp vượt qua mọi khó khăn.
Phát huy dân chủ trong Đảng đòi hỏi phải tiến hành đồng bộ các giải pháp, từ nâng cao nhận thức, quan điểm, kiến thức và năng lực cho mỗi cán bộ, đảng viên đến đổi mới lề lối làm việc, quy trình, nội dung, hình thức sinh hoạt của tập thể cấp ủy và tổ chức đảng, đổi mới phong cách làm việc của người lãnh đạo, quản lý; phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội; mở rộng và nâng cao chất lượng lãnh đạo tập thể từ hội nghị cấp ủy viên đến Đại hội Đảng các cấp; tăng cường kiểm tra, giám sát của tập thể đối với cá nhân, tổ chức, cán bộ, đảng viên…
Ba là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật đảng
Công tác kiểm tra, giám sát cần tập trung vào tổ chức đảng, người đứng đầu, cán bộ chủ chốt ở những lĩnh vực, địa bàn, vị trí công tác dễ xảy ra tham nhũng, tiêu cực, có khiếu kiện kéo dài, gây bức xúc trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Ủy ban kiểm tra các cấp tăng cường kiểm tra, giám sát và kiên quyết xử lý, kỷ luật nghiêm minh đối với cán bộ, đảng viên suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ngay tại cơ sở, chi bộ, không để kéo dài hoặc đùn đẩy lên cấp trên. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, xử lý nghiêm cán bộ sai phạm theo tinh thần “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ” để cán bộ “không dám tham nhũng”, “không thể tham nhũng”, “không cần tham nhũng”. Chủ động phát hiện sớm, xử lý nghiêm minh và kiên quyết thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án hình sự về tham nhũng kinh tế. Tăng cường phối hợp đồng bộ, tạo sự chuyển biến rõ nét trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực từ Trung ương đến cơ sở. Tăng cường kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ theo quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, trước hết là cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý. Chú trọng hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực và tăng cường phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong các cơ quan phòng, chống, tham nhũng, tiêu cực.
Theo tinh thần Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII, trước hết cần tập trung hoàn thiện luật pháp, cơ chế, chính sách; về tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng, kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; về phát huy vai trò, trách nhiệm của các cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân tham gia xây dựng Đảng. Xây dựng quy chế kiểm tra, giám sát của tổ chức đảng, Nhà nước và quần chúng nhân dân. Tăng cường công tác kiểm tra cán bộ, công chức. Qua kiểm tra cán bộ không thể đảm đương được trách nhiệm thì phải kịp thời điều chỉnh và bố trí người khác thay thế, không cần chờ đến hết nhiệm kỳ bầu cử đối với cán bộ được bầu. Kịp thời phát hiện và kiên quyết loại bỏ những cán bộ, đảng viên thoái hóa, biến chất ra khỏi hàng ngũ của Đảng.
1, 2. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t. 41, tr. 474; t. 43, tr. 109.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t. 15, tr. 622.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 23.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 27.
6, 7, 11. Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, Hệ thống Tư liệu - Văn kiện Đảng, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-cua-dang/ket-luan-so-21-kltw-ngay-25102021-cua-ban-chap-hanh-trung-uong-ve-day-manh-xay-dung-chinh-don-dang-va-he-thong-chinh-tri-7920.
8. Toàn văn phát biểu khai mạc Hội nghị Trung ương 4 của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Trang Thông tin điện tử Bộ Công thương Việt Nam, ngày 04/10/2021, https://moit.gov.vn/tin-tuc/hoat-dong/toan-van-phat-bieu-khai-mac-hoi-nghi-trung-uong-4-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong.html.
9. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t. II, tr. 208-209.
10. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: Xây dựng Đảng ta thật sự vững vàng về chính trị, tư tưởng; thống nhất cao về ý chí, hành động; trong sạch về đạo đức, lối sống; chặt chẽ về tổ chức; gắn bó mật thiết với nhân dân, Tạp chí Chính trị và Phát triển số 06/2021, tr. 8.
ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ
Đại học Bách khoa Hà Nội
ThS. NGUYỄN THU HẰNG
Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật
