1. Báo chí và xuất bản: Từ ngọn nguồn cách mạng đến dòng chảy lịch sử
Sự hình thành của báo chí và xuất bản cách mạng Việt Nam gắn liền với vai trò tiên phong của Chủ tịch Hồ Chí Minh - người không chỉ là lãnh tụ chính trị mà còn là một nhà báo, nhà tư tưởng về truyền thông cách mạng. Sự kiện Người sáng lập tờ báo Thanh niên (1925) và cho xuất bản tác phẩm Đường Kách mệnh (1927) đánh dấu cột mốc hình thành hệ thống báo chí - xuất bản cách mạng mang tính chất tổ chức và định hướng tư tưởng đầu tiên của Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Ngay từ giai đoạn này, báo chí và xuất bản không đơn thuần là công cụ thông tin, mà đã trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng và văn hóa, góp phần định hình nhận thức chính trị, khơi dậy tinh thần yêu nước và cổ vũ phong trào cách mạng trong quần chúng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của người làm báo thể hiện rõ qua lời dạy: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Đây không chỉ là một tuyên ngôn nghề nghiệp, mà còn là hệ quy chiếu tư tưởng, góp phần xác lập bản sắc riêng của nền báo chí và xuất bản cách mạng Việt Nam.
Trên cơ sở đó, các thế hệ phóng viên, biên tập viên, nhà báo, nhà xuất bản đã tiếp nối và hiện thực hóa lời dạy của Bác bằng chính sự dấn thân trong thực tiễn, lấy lý tưởng cách mạng làm kim chỉ nam, lấy sự thật làm chuẩn mực, và lấy ngòi bút làm công cụ đấu tranh. Không chỉ truyền tải thông tin, họ còn tham gia vào quá trình kiến tạo nhận thức xã hội, đồng hành cùng nhân dân trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Báo chí và xuất bản từ đó không ngừng phát triển song hành cùng các giai đoạn cách mạng, trở thành bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị - tư tưởng, đóng vai trò định hướng dư luận xã hội, phản biện chính sách, giáo dục công dân và lưu giữ ký ức lịch sử. Trong suốt một thế kỷ qua, báo chí, xuất bản cách mạng Việt Nam đã khẳng định vị thế như một thiết chế văn hóa có tính chiến lược, thể hiện sự gắn kết chặt chẽ giữa nghề nghiệp và sứ mệnh cách mạng - một đặc trưng nổi bật trong tiến trình phát triển truyền thông chính trị tại Việt Nam.
2. Gắn với thực tiễn, bám sát nhân dân
Một trong những giá trị cốt lõi mà cuốn sách 100 chuyện nghề khẳng định chính là nguyên tắc nền tảng của báo chí và xuất bản cách mạng Việt Nam: luôn gắn bó mật thiết với thực tiễn xã hội và đời sống nhân dân. Từ dòng chảy ký ức của nhiều thế hệ người làm báo - từ Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà báo - lãnh đạo cách mạng Nguyễn Ái Quốc, đến những tên tuổi lớn như Hoàng Tùng, Hà Đăng, Hữu Thọ, Tạ Ngọc Tấn, Nguyễn Phú Trọng..., cuốn sách chọn lọc những câu chuyện có giá trị biểu tượng cao, vừa mang tính cá nhân, vừa phản ánh những vấn đề rộng lớn của đất nước và thời đại.
Không đơn thuần là những hồi ký hay tự truyện nghề nghiệp, mỗi câu chuyện trong 100 chuyện nghề là một chứng tích sống động cho thấy hành trình làm báo, làm sách luôn khởi nguồn từ hiện thực, bám rễ vào đời sống xã hội. Qua các ký sự chiến trường, ghi chép về thời bao cấp hay câu chuyện trong phòng biên tập, độc giả có thể cảm nhận được tinh thần dấn thân, đạo đức nghề nghiệp, và sự hy sinh thầm lặng của những người làm báo, những người không chỉ phản ánh cuộc sống mà còn góp phần kiến tạo và gìn giữ sự thật lịch sử.
Tiêu biểu như câu chuyện “Từ viên gạch hồng đến ngôi nhà báo chí cách mạng”, mở ra hành trình đặt nền móng cho báo chí cách mạng Việt Nam, gắn liền với vai trò tiên phong của Nguyễn Ái Quốc. Bài viết “Học viết báo từ đời sống và giai cấp công nhân” tái khẳng định một nguyên lý xuyên suốt trong hoạt động báo chí, xuất bản: thực tiễn là trường học lớn nhất, nơi cung cấp chất liệu, cảm hứng và cũng là tiêu chí kiểm định độ tin cậy, giá trị xã hội của mỗi tác phẩm.
Nhiều câu chuyện mang đậm tính nghề và tính người như “Sự cố mất hòm đựng giấy in măng-sét”, “Làm báo trên chõng tre”, không chỉ ghi lại những kỷ niệm đặc biệt trong điều kiện tác nghiệp khó khăn, mà còn thể hiện tinh thần trách nhiệm, sự sáng tạo và bản lĩnh nghề nghiệp của những nhà báo kỳ cựu như Trường Chinh, Xuân Thủy. Qua đó, báo chí hiện lên không chỉ như phương tiện thông tin mà còn như phương thức gắn kết cộng đồng, hóa giải mâu thuẫn, truyền cảm hứng và chữa lành những vết thương lịch sử.
Ở tầng sâu tư tưởng, cuốn sách đề cập đến những chuẩn mực đạo đức và chuyên môn của nghề báo qua các bài viết như “Để mỗi nhà báo thực sự là thư ký của thời đại” (Hà Đăng) và “Mắt sáng, lòng trong, bút sắc” (Hữu Thọ). Những tư tưởng này không chỉ mang tính chỉ dẫn cho một giai đoạn nhất định, mà còn đặt nền móng cho hệ giá trị nghề nghiệp lâu dài, một hệ giá trị định hướng cho hoạt động báo chí, xuất bản trong xã hội dân chủ, hiện đại.
Đặc biệt, câu chuyện “Từ người lính thích viết báo đến người thầy của làng báo” do nhà báo Tạ Ngọc Tấn kể lại là minh chứng rõ nét cho quá trình chuyển hóa từ đam mê cá nhân sang sứ mệnh cộng đồng. Hành trình ấy không chỉ góp phần đào tạo các thế hệ nhà báo trẻ, mà còn làm giàu thêm truyền thống “vừa làm nghề, vừa truyền nghề”, một nét đặc trưng đáng trân trọng của báo chí cách mạng Việt Nam.
3. Báo chí, xuất bản - Gắn liền với các cột mốc lịch sử dân tộc
Một điểm nổi bật trong 100 chuyện nghề là cách tiếp cận báo chí và xuất bản không chỉ dưới góc độ cá nhân, nghề nghiệp, mà còn như một dòng sự kiện song hành và tác động qua lại với các giai đoạn phát triển trọng yếu của lịch sử dân tộc. Cuốn sách cho thấy báo chí, xuất bản cách mạng Việt Nam không tồn tại biệt lập mà luôn đóng vai trò chủ lực trong việc phản ánh, định hướng và ghi dấu những bước ngoặt chính trị, xã hội quan trọng.
Các ấn phẩm như Báo Nhân Dân, cơ quan ngôn luận chính thức của Trung ương Đảng, Tin tức của Thông tấn xã Việt Nam trong thời kỳ khẩn cấp, hay Sài Gòn Giải phóng ra đời ngay sau thời khắc đất nước thống nhất năm 1975, là những ví dụ tiêu biểu về “cột mốc truyền thông” gắn liền với “cột mốc lịch sử”. Mỗi tờ báo không chỉ là phương tiện thông tin, mà còn là vật chứng của thời đại, phản ánh tinh thần dân tộc, lý tưởng cách mạng và quyết tâm bảo vệ Tổ quốc trong từng giai đoạn cụ thể.
Bên cạnh báo in truyền thống, 100 chuyện nghề cũng ghi nhận và tôn vinh sự phát triển song hành của các loại hình truyền thông hiện đại như phát thanh, truyền hình và điện ảnh tài liệu. Những bản tin đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam vang lên trong khói lửa chiến tranh; những khung hình phát sóng đầu tiên của Đài Truyền hình Việt Nam; hay những thước phim tư liệu do Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương sản xuất, tất cả không chỉ là tư liệu quý giá mà còn là kết tinh của trí tuệ, bản lĩnh và lòng yêu nước của những người làm báo, làm phim trong điều kiện đầy gian khó.
Việc ghi nhận các loại hình truyền thông đa phương tiện trong cuốn sách phản ánh đúng xu hướng phát triển toàn diện của báo chí cách mạng Việt Nam, từ đơn tuyến sang đa tuyến, từ tĩnh sang động, từ truyền đạt thông tin sang kiến tạo tri thức và định hình nhận thức xã hội. Đây cũng là minh chứng cho khả năng thích ứng, đổi mới và đồng hành cùng lịch sử của các thế hệ người làm báo, xuất bản.
100 chuyện nghề vì vậy không chỉ là tập hợp các ký ức nghề nghiệp, mà còn là bản đồ tinh thần phản ánh sự tiến hóa và trưởng thành của báo chí, xuất bản cách mạng qua từng thời kỳ lịch sử. Cuốn sách góp phần khẳng định rằng: mỗi thời khắc lịch sử đều có tiếng nói riêng, và báo chí, xuất bản chính là người lưu giữ, người viết lại và người chuyển giao những tiếng nói ấy cho thế hệ mai sau.
4. Di sản tinh thần và sứ mệnh tương lai
Không chỉ đơn thuần là tập hợp ký ức nghề nghiệp, 100 chuyện nghề còn mang ý nghĩa như một bản tuyên ngôn giá trị, một định hướng nghề nghiệp giàu chiều sâu trong bối cảnh truyền thông mới. Trong kỷ nguyên số, khi công nghệ và phương thức tiếp nhận thông tin thay đổi không ngừng, cuốn sách đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc không ngừng tự học, đổi mới tư duy và gắn bó với thực tiễn xã hội - những phẩm chất cốt lõi mà người làm báo, làm xuất bản cần tiếp tục gìn giữ và phát huy.
Cuốn sách đặt ra một luận điểm rõ ràng: kiến thức được trang bị từ nhà trường chỉ là điểm khởi đầu, còn sự tích lũy tri thức nghề nghiệp có giá trị lâu dài chủ yếu đến từ trải nghiệm thực tế, từ khả năng quan sát tinh tế, cảm xúc chân thành và thái độ nghiêm cẩn trong từng trang viết. 100 chuyện nghề vì vậy không chỉ là lời kể lại quá khứ, mà còn là một phương pháp luận sống động cho những ai đang bước vào nghề, nhấn mạnh rằng việc “làm nghề” luôn cần song hành với “sống nghề” và “suy tư về nghề”.
Đáng chú ý, mỗi câu chuyện trong sách đều được tích hợp mã QR, cho phép người đọc tiếp cận nội dung dưới định dạng audio. Điều này không chỉ làm phong phú phương thức tiếp cận tác phẩm, mà còn thể hiện nỗ lực đổi mới hình thức truyền tải nội dung, bắt nhịp với xu hướng truyền thông đa phương tiện - điều vốn đang ngày càng trở thành đặc điểm cấu thành của báo chí hiện đại.
100 chuyện nghề không chỉ dành riêng cho đội ngũ những người làm báo, làm sách, mà còn là tài liệu tham khảo có giá trị đối với độc giả yêu thích báo chí, nghiên cứu truyền thông, hay bất kỳ ai quan tâm đến vai trò của truyền thông trong tiến trình lịch sử và phát triển quốc gia. Với tính chất liên ngành, cuốn sách góp phần bổ sung nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu báo chí, xuất bản trong mối tương quan với vận mệnh dân tộc.
Việc ra mắt cuốn sách đúng dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925 - 2025) là một hành động tri ân có chiều sâu những người đã, đang và sẽ gắn bó với hai lĩnh vực nghề nghiệp đặc biệt: nơi ngòi bút trở thành công cụ của công lý, nơi trang giấy trở thành nơi lưu giữ niềm tin, lý tưởng và khát vọng độc lập, tự do. Với tinh thần “yêu nghề, vì lý tưởng, vì nhân dân”, cuốn sách không chỉ làm sống lại di sản tinh thần quý báu của báo chí, xuất bản cách mạng Việt Nam trong suốt một thế kỷ, mà còn thắp lên ngọn lửa truyền nghề, truyền cảm hứng cho những thế hệ làm nghề hôm nay và mai sau.
