1. Hiện nay, trên cả nước có bốn cơ sở chủ yếu đào tạo cán bộ ngành xuất bản, in và phát hành, bao gồm: Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh và Đại học Bách khoa Hà Nội. Các cơ sở đào tạo về lĩnh vực xuất bản đã tích cực rà soát, đổi mới mục tiêu, chương trình, phương thức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, cập nhật các nội dung đào tạo mới phù hợp với thực tiễn phát triển ngành xuất bản, theo hướng hiện đại, khoa học, lấy người học làm trung tâm, chú trọng tính thực hành, thực tế và tích cực ứng dụng chuyển đổi số trong hoạt động dạy và học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Công tác đào tạo ngày càng bám sát và đáp ứng tốt hơn các yêu cầu, đòi hỏi mới của thực tiễn. Đặc biệt, trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ và tác động sâu sắc đến tất cả các ngành, lĩnh vực, trong đó có Xuất bản, các cơ sở đào tạo đã nhanh chóng chuyển trọng tâm đào tạo sang lĩnh vực xuất bản số, xuất bản điện tử, trang bị cho người học kiến thức, năng lực ứng dụng các công nghệ xuất bản hiện đại; tích cực xây dựng lộ trình và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong hoạt động giảng dạy, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực ngành xuất bản trong tình hình mới. Nhờ đó, đội ngũ cán bộ nghiên cứu, biên tập, cán bộ chuyên môn kỹ thuật và quản lý trong ngành xuất bản đã trưởng thành, tiến bộ nhiều mặt, trình độ sau đại học ngày càng tăng.
Trong nhiều năm qua, công tác đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực xuất bản đã cung cấp cho Đảng, Nhà nước và xã hội nguồn nhân lực bảo đảm cả về số lượng và chất lượng trong lĩnh vực này. Các thế hệ sinh viên ra trường đều thấm nhuần lý tưởng cách mạng, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có kiến thức nền tảng về khoa học xã hội và nhân văn, có năng lực chuyên môn và thích ứng với công việc, đáp ứng yêu cầu của bối cảnh mới. Chương trình đào tạo chuyên ngành Xuất bản được xây dựng trên cơ sở kết nối mạnh mẽ giữa lý thuyết và thực hành, giúp sinh viên có khả năng tổng hợp các kiến thức phục vụ công việc chuyên môn sau khi ra trường và tạo tiền đề cho những nghiên cứu sâu hơn hoặc bậc học cao hơn. Các nhà trường đều chú trọng đổi mới nội dung và chương trình đào tạo. Khung chương trình đào tạo, bồi dưỡng ngày càng được sắp xếp khoa học, hợp lý đáp ứng yêu cầu cụ thể của các chuyên ngành đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ những người làm xuất bản. Các chương trình khung, chương trình chi tiết các ngành đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên được bổ sung, điều chỉnh, hoàn thiện theo hướng hiện đại, hệ thống, bảo đảm tính cân đối giữa tri thức khoa học lý luận với tri thức thực tiễn; giữa kỹ năng, nghiệm vụ chuyên môn với phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức nghề nghiệp. Các nhà trường, cơ sở đào tạo đã kết hợp chặt chẽ, đồng bộ các hình thức đào tạo, bồi dưỡng, góp phần đáp ứng nhu cầu đào tạo chuyên sâu gắn với yêu cầu bổ sung cập nhật kiến thức mới, kỹ năng thực hành hiện đại. Công tác tổ chức đào tạo, bồi dưỡng ngày càng chặt chẽ; tăng cường tính tích cực, chủ động của người học. Công tác kiểm định chất lượng đào tạo, bồi dưỡng dần được khách quan hóa thông qua các cơ quan đánh giá độc lập. Công tác quản lý đào tạo, bồi dưỡng được chuyên nghiệp hóa, tin học hóa, tăng cường quản lý thông qua hệ thống quy chế, quy định rõ ràng, minh bạch. Việc kết hợp giữa học tập và nghiên cứu khoa học, sinh hoạt ngoại khóa nhằm rèn luyện kỹ năng, phẩm chất cho sinh viên được chú trọng đã góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng…
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, công tác đào tạo nguồn nhân lực cho ngành xuất bản thời gian qua vẫn còn nhiều hạn chế, chất lượng đào tạo chưa thực sự đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Con số 4/450 trường đại học hiện nay ở Việt Nam có đào tạo về xuất bản, in và phát hành cho thấy sự rất ít ỏi, cùng với đó sức hút của ngành xuất bản có phần “yếu thế” hơn so với các ngành báo chí - truyền thông ở khía cạnh thu nhập và tính năng động, nên số lượng tuyển sinh, đào tạo hàng năm của các cơ sở đào tạo còn thấp, chưa thực sự giải tỏa được “cơn khát” nhân lực của ngành xuất bản.
Là một trong 12 ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo, song ngành Xuất bản cũng đang chứng kiến sự vắng bóng các nhà khoa học đầu ngành, chuyên gia ở các lĩnh vực mới của ngành ở nhiều cơ sở đào tạo. Hệ thống lý luận của ngành học - khoa học xuất bản đang đi chậm hơn so với sự phát triển mạnh mẽ của ngành trong thực tiễn. Năng lực của đội ngũ giảng viên ở các cơ sở đào tạo chưa đồng đều, hoặc chưa có kinh nghiệm sâu về lĩnh vực chuyên môn, hoặc thiếu kỹ năng sư phạm. Phương pháp đào tạo một số nơi, một số lúc còn nặng về lý thuyết, nhẹ về thực hành, chưa quan tâm đúng mức đến kỹ năng xã hội, kỹ năng sống và khả năng tự học, kỹ năng sáng tạo của người học, chưa phát huy được hết tính tích cực, chủ động của học viên, sinh viên. Cơ sở vật chất - kỹ thuật phục vụ đào tạo dù đã được các nhà trường nỗ lực đầu tư, song vẫn còn nhiều thiếu thốn, chưa theo kịp các công nghệ mới, hiện đại của ngành, khó đáp ứng được yêu cầu trang bị kiến thức, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho người học.
Đặc biệt, nội dung nhiều chương trình đào tạo ngành xuất bản chưa thực sự phù hợp. Các nội dung đào tạo cấp thiết trong bối cảnh hiện nay như công nghệ xuất bản, công nghệ truyền thông, quản trị mạng, kinh doanh xuất bản phẩm… đều là những vấn đề mới, khó, nhưng thời gian và các điều kiện đào tạo cần thiết như cơ sở vật chất - kỹ thuật, đội ngũ giảng viên, nhất là các nhà khoa học đầu ngành của các cơ sở đào tạo còn thiếu.
Bên cạnh đó, trước tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư dẫn đến sự ra đời của nhiều phương thức xuất bản và phát hành mới, cùng với sự thay đổi về thị hiếu và đòi hỏi ngày càng cao trong trải nghiệm của công chúng đối với các xuất bản phẩm đã tác động lớn đến hoạt động xuất bản, in và phát hành sách tại Việt Nam. Công tác đào tạo nguồn nhân lực cho ngành xuất bản tại Việt Nam bởi thế cần phải thay đổi để bắt kịp xu thế mới, vì chính sự tồn tại và phát triển của ngành, nhất là khi ngành xuất bản đang phải vừa thực hiện nhiệm vụ chính trị, định hướng tư tưởng, nâng cao dân trí, phục hồi và phát triển mạnh mẽ văn hóa đọc; đồng thời phải thực hiện nhiệm vụ sản xuất kinh doanh, xây dựng ngành xuất bản trở thành một ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, phát triển toàn diện, vững chắc.
2. Đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực là nhiệm vụ then chốt, có tính chất quyết định đến sự phát triển của ngành Xuất bản ở Việt Nam trong thời kỳ mới, điều này đã được khẳng định trong Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 25/08/2004 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản.
Thứ nhất, tiếp tục rà soát, sửa đổi, tạo điều kiện về cơ chế, chính sách đặc thù trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành Xuất bản, coi đây là động lực quan trọng để xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác xuất bản, in và phát hành sách có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng, chuyên môn, nghiệp vụ giỏi, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển và hội nhập quốc tế sâu rộng, góp phần khẳng định vị thế, vai trò là một trong những hoạt động tư tưởng sắc bén của Đảng, Nhà nước và Nhân dân; là một bộ phận quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Thứ hai, xây dựng, bổ sung, điều chỉnh hệ thống giáo trình theo xu hướng kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Theo đó, ngoài việc cung cấp cho sinh viên những kỹ năng mềm thông qua các môn học lý thuyết cơ sở có nội dung thuộc về bản chất và nguyên lý, thì rất cần thông qua quá trình liên kết, phối hợp đào tạo với các đơn vị xuất bản sẽ tạo dựng cho sinh viên kỹ năng nghề thông qua học thực tế, thực nghiệm, hướng tới tự chủ và độc lập trong công việc. Đây là một mô hình mới, quá trình học có nội dung trải nghiệm liên tục, từ quá trình tiếp thu đến tự học, đến học nhóm, thực hành tại các đơn vị xuất bản và sau cùng là thực tế ứng với các mong muốn vị trí làm việc sau này của sinh viên.
Thứ ba, đổi mới và cập nhật quy trình đào tạo tiên tiến theo hướng hiện đại, sát thực tế, phù hợp với yêu cầu của các cơ sở sử dụng đội ngũ sinh viên sau khi ra trường; từng bước nâng cao chất lượng giáo trình và tài liệu tham khảo phục vụ công tác đào tạo và bồi dưỡng, tuyển chọn và biên dịch những tài liệu của nước ngoài để phục vụ cán bộ giảng dạy và sinh viên học tập, mời nhà tuyển dụng tham gia trực tiếp vào việc thiết kế khung chương trình, hướng tới xây dựng một bộ giáo trình chuẩn và liên thông đào tạo các loại hình thuộc khối xuất bản, biên tập in và phát hành xuất bản phẩm.
Thứ tư, các cơ sở đào tạo, các trường đại học, học viện cần tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình đào tạo, bồi dưỡng theo hướng hiện đại, bám sát thực tiễn, theo kịp xu thế của truyền thông; khuyến khích giảng viên, sinh viên đẩy mạnh nghiên cứu khoa học phục vụ công tác đào tạo, bồi dưỡng gắn với thực tiễn phong phú, sôi động của lĩnh vực xuất bản. Việc đào tạo phải phục vụ mục tiêu sinh viên sau khi ra trường đáp ứng yêu cầu công việc và khả năng tìm được việc làm phù hợp với chuyên môn đào tạo. Chú trọng hơn việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực; khuyến khích giảng viên sử dụng các thiết bị, phương tiện giảng dạy hiện đại góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. Đa dạng hóa các loại hình kiểm tra, đánh giá theo hướng bảo đảm tính chính xác, khách quan, tiếp cận với phương thức kiểm tra, đánh giá của các nước tiên tiến, tạo điều kiện cho sinh viên học tập, trao đổi với chuyên gia nước ngoài.
Thứ năm, tăng cường gắn kết giữa cơ sở đào tạo với cơ quan, doanh nghiệp, nhà xuất bản, cơ sở in, phát hành trong quá trình đào tạo; gắn việc đào tạo, dự báo nhu cầu đào tạo với yêu cầu thực tiễn của ngành xuất bản, in và phát hành. Thu hút các chuyên gia là lãnh đạo cơ quan quản lý nhà nước, lãnh đạo nhà xuất bản, công ty, doanh nghiệp sách tham gia giảng dạy các môn học, chuyên đề trong chương trình đào tạo; liên kết chặt chẽ với các nhà sách/công ty/doanh nghiệp sách trên địa bàn thực hiện đào tạo mảng thực hành nghiệp vụ cho từng môn học song hành với các chương trình thực tập nghề nghiệp trong chương trình đào tạo;
Thứ sáu, tăng cường hợp tác quốc tế trong khu vực và thế giới trong đào tạo nhân lực cho ngành xuất bản.Tăng cường mở rộng hợp tác quốc tế trong đào tạo nhân lực ngành Xuất bản nhằm trao đổi, học hỏi kinh nghiệm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực xuất bản, từ đó góp phần quan trọng nâng tầm thế và lực của xuất bản Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.
MAI QUỐC KHÁNH
Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
