CT&PT - Dịch vụ bổ trợ kinh tế ban đêm là những dịch vụ phụ cung cấp hoặc hỗ trợ cho khách hàng, nhằm thỏa mãn các nhu cầu trên các lĩnh vực dịch vụ văn hóa, vui chơi, giải trí, dịch vụ ăn uống, dịch vụ mua sắm và du lịch, không bắt buộc như dịch vụ cơ bản nhưng phải có trong kinh doanh dịch vụ kinh tế ban đêm nhằm thúc đẩy tiêu dùng trong nước và phát triển du lịch, diễn ra trong khung thời gian từ 18 giờ tối hôm trước đến 06 giờ sáng hôm sau. Bài viết phân tich kinh nghiệm phát triển dịch vụ bổ trợ kinh tế ban đêm ở một số địa phương, từ đó rút ra những bài học tham khảo cho Thành phố Hồ Chí Minh.
1. Kinh nghiệm của Hà Nội
Hà Nội là thủ đô, trung tâm chính trị, kinh tế, vǎn hóa, khoa học và đầu mối giao thông quan trọng của cả nước, có vị trí và địa thế đẹp. Những năm gần đây, loại hình kinh tế ban đêm đã xuất hiện và phát triển tại Hà Nội. Với lợi thế sẵn có cũng như đáp ứng nhu cầu của thực tiễn, phát triển kinh tế ban đêm sẽ là xu hướng tất yếu của Thủ đô. Trong thời gian qua, khi nói đến sản phẩm kinh tế ban đêm tại Hà Nội là nói tới các dịch vụ thương mại, du lịch ban đêm đang diễn ra sôi động chủ yếu tại địa bàn quận trung tâm.
Từ lâu, một số hoạt động ban đêm đã trở thành nét sinh hoạt văn hoá, đời sống của một bộ phận người dân địa phương và trở thành điểm đến không thể bỏ qua của du khách. Trong thời gian qua, tại Hà Nội đã có một số hoạt động “kinh tế ban đêm” diễn ra sôi động với nhiều hoạt động như phố đi bộ, phố ẩm thực, chợ đêm, hệ thống cửa hàng tiện lợi... vừa thu hút khách du lịch, vừa góp phần đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế. So với các trọng điểm du lịch của Hà Nội thì khu phố cổ là nơi thu hút khách du lịch đông nhất, do có lợi thế là trung tâm của Thủ đô, lại sở hữu hàng loạt các danh thắng, di tích đặc trưng và cũng là nơi lưu giữ dấu tích của đất Kẻ Chợ xưa.
Các hoạt động kinh tế ban đêm đặc biệt là du lịch ban đêm hiện nay ở Hà Nội đã và đang rất hấp dẫn du khách tại các điểm đến quen thuộc như phố đi bộ, khu phố cổ, cầu Long Biên, chợ hoa Quảng Bá. Hà Nội về đêm trong mắt du khách không chỉ là các cửa hàng tiện ích, các quán ăn uống, quán bar, cà phê, thời trang, mà còn xuất hiện nhiều loại hình kinh doanh ăn theo khác như xích lô, văn nghệ đường phố. Khách du lịch cũng không xa lạ gì với con phố Tạ Hiện chật kín người thưởng thức món ngon phố cổ, “Ngã tư quốc tế” Tạ Hiện - Lương Ngọc Quyến với những cốc bia hơi mát lạnh, giá rẻ, phố Hàng Bạc với những cửa hàng bán đồ trang sức thu hút rất đông khách. Vào các tối cuối tuần, chợ đêm Hàng Đào - Đồng Xuân thu hút hàng vạn khách tham quan mua sắm. Bên cạnh đó, để tạo thêm sức hấp dẫn, Ban quản lý phố cổ Hà Nội còn tổ chức nhiều điểm biểu diễn nghệ thuật phục vụ du khách. Đáng lưu ý, trong số khách tham quan có rất đông khách nước ngoài đến trải nghiệm và lưu trú ngay tại phố cổ. Tất cả tạo nên không gian về đêm rất đặc trưng của Hà Nội. Đặc biệt, với một lượng lớn du khách tập trung về khu phố cổ đã tạo cơ hội việc làm rất lớn cho người lao động, tăng thu nhập cho các tiểu thương, thu hút khách du lịch.
Dù vậy, các hoạt động kinh tế ban đêm tại Hà Nội mới chủ yếu tập trung tại khu vực phố cổ Hà Nội mà chưa được mở rộng ra các khu vực khác, hoạt động còn chưa đa dạng. Tại phố Tạ Hiện vẫn tồn tại một số vấn đề trong việc quản lý kinh doanh, văn hóa, trật tự đô thị và vệ sinh môi trường. Ý thức của một số hộ kinh doanh trong khu phố chưa cao, vẫn chưa đáp ứng được các yêu cầu về văn minh thương mại và cơ sở vật chất, vẫn còn tình trạng lấn chiếm lòng đường không đúng quy định. Lực lượng tuần tra an ninh trật tự thường xuyên đuổi dẹp vỉa hè, lòng đường và tịch thu bàn ghế, phần nào tạo cảm giác không thỏa mái cho du khách. Đối với chợ đêm cũng còn thiếu các sản phẩm đặc trưng của địa phương với chất lượng để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.
2. Kinh nghiệm của Đà Nẵng
Là một trong những đô thị lớn của cả nước, Đà Nẵng hội tụ nhiều tiềm năng để trở thành trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của khu vực miền Trung -Tây Nguyên. Trong đó, Đà Nẵng đang hướng tới xây dựng thành phố hàng đầu du lịch châu Á. Tại Đà Nẵng đã bắt đầu phát triển một số hoạt động vui chơi, giải trí, dịch vụ ban đêm nhưng chỉ khai thác ở quy mô nhỏ, hoạt động mang tính tự phát, thiếu dấu ấn. Đa phần những sản phẩm, dịch vụ đang diễn ra ở các điểm đến vào ban đêm hiện nay không thể gọi là “kinh tế ban đêm” mà chỉ dừng ở góc độ “dịch vụ ăn uống, giải trí về đêm” hay đơn giản có phố ăn chơi về đêm muộn. Từ khoảng 21 giờ, các tuyến phố ở khu vực trung tâm quận Hải Châu hay phố du lịch ở Sơn Trà, Ngũ Hành Sơn đã bắt đầu tắt đèn… đi ngủ. Con đường phố chuyên kinh doanh Lê Duẩn cũng chỉ hoạt động tới 22 giờ. Nhiều du khách lần đầu đến Đà Nẵng đều bất ngờ với việc “thành phố đi ngủ sớm”. Dạo quanh một vòng ở khu phố An Thượng, quận Ngũ Hành Sơn, được mệnh danh là phố Tây của Đà Nẵng, chỉ có vài hàng quán mở cửa đón khách sau 22 giờ. Các hoạt động vui chơi, giải trí, lễ hội để phục vụ người dân, du khách ở Đà Nẵng hiện tại cũng khá khiêm tốn. Các điểm vui chơi về đêm ở Đà Nẵng nằm trên địa bàn quận trung tâm như Hải Châu, Sơn Trà rất náo nhiệt từ khoảng 17 giờ mỗi ngày nhưng không khí này chỉ kéo dài đến khoảng 22 - 23 giờ.
Trong khi đó tiềm năng của Đà Nẵng lại rất lớn. Với những bãi biển đẹp, cùng nền văn hóa độc đáo, kho tàng ẩm thực phong phú, Đà Nẵng hội đủ yếu tố để có thể trở thành trung tâm du lịch của châu Á và trên thế giới. Bên cạnh đó là những lợi thế phát triển kinh tế ban đêm như dân số trẻ, mức độ hội nhập và toàn cầu hóa cao, đồng thời chính sách thu hút du lịch cũng được triển khai triệt để từ những việc làm nhỏ như tạo các khu vực tắm nước ngọt miễn phí cho du khách ven bờ biển Mỹ Khê, hay đưa người ăn xin, lang thang cơ nhỡ trở lại địa phương, xử phạt nặng những hành vi chặt chém du khách… Đà Nẵng đang ngày càng tạo ấn tượng đẹp trong lòng du khách trong và ngoài nước.
Với quyết tâm tận dụng lợi thế phát triển kinh tế đêm qua đó thúc đẩy hoạt động quảng bá hình ảnh đô thị hiện đại, góp phần tạo thêm sản phẩm thu hút du khách, phát triển du lịch, dịch vụ nói riêng và phát triển kinh tế của thành phố nói chung. Đà Nẵng đang định hướng phát triển kinh tế ban đêm theo có 3 giai đoạn: (i) Giai đoạn thí điểm (dự kiến từ năm 2021-2022) sẽ khảo sát, chọn lọc, tổ chức khai thác các khu vực, dịch vụ phục vụ kinh tế ban đêm sẵn có, đồng thời hạn chế tối thiểu ảnh hưởng đến cuộc sống và sinh hoạt của người dân; (ii) Giai đoạn 2 (dự kiến từ năm 2022-2025), hoàn thành định hướng phát triển và hình thành mô hình kinh tế đêm đồng thời, kêu gọi đầu tư, triển khai các dự án phục vụ phát triển kinh tế, ưu tiên xây dựng một số khu tổ hợp giải trí đêm riêng biệt, tách biệt khu dân cư, quy mô lớn và đẳng cấp ngang tầm với các khu vui chơi giải trí nổi tiếng trên thế giới; (iii) Giai đoạn 3 (từ 2025 trở đi), thành phố hình thành, đưa vào hoạt động các dự án, các tổ hợp giải trí đêm, tăng tốc phát triển và phát huy hiệu quả các hoạt động, dịch vụ phát triển kinh tế ban đêm.
Với kỳ vọng về một thành phố du lịch hàng đầu cả nước, Đà Nẵng tập trung từ việc kích cầu kinh tế đêm UBND thành phố đã khởi động nghiên cứu phát triển kinh tế ban đêm, trước mắt trong lĩnh vực thương mại – du lịch, đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án du lịch quy mô lớn để tạo thêm các sản phẩm du lịch đặc sắc, mới lạ phục vụ du khách cả ban ngày và ban đêm. Hiện nay, thành phố đang triển khai nghiên cứu các giải pháp thúc đẩy kinh tế ban đêm và sẽ đẩy mạnh thực hiện trong thời gian đến. Để phát triển du lịch, bên cạnh các khu nghỉ dưỡng, những điểm tham quan, ẩm thực, thì không gian vui chơi, giải trí vào ban đêm rất cần thiết. Đà Nẵng đã đưa ra định hướng ưu tiên phát triển theo 4 nhóm sản phẩm chính: du lịch biển, nghỉ dưỡng cao cấp; mua sắm, hội nghị hội thảo; du lịch sinh thái, làng nghề và du lịch đô thị. Hy vọng với những chuyển biến này, sẽ có thêm nhiều sản phẩm du lịch để du lịch Đà Nẵng tiếp tục phát triển bền vững.
Dự kiến trong thời gian tới, một số sản phẩm du lịch sẽ được khởi động và hình thành như: triển khai phương án Phố đi bộ – Chợ đêm Bạch Đằng, khuyến khích các nhà đầu tư các dịch vụ: nhà hàng, quán bar, pub, cà phê… tại khu vực ven sông phía đông đường 2/9 (từ công viên APEC đến cầu Trần Thị Lý) kéo dài thời gian hoạt động về đêm; sân khấu nhạc nước, khu khách sạn, trung tâm thương mại; Khu tổ hợp công trình phục vụ lễ hội pháo hoa quốc tế Đà Nẵng (bao gồm trung tâm mua sắm, ẩm thực về đêm, nhạc nước, chương trình nghệ thuật, lễ hội ánh sáng…); Chợ đêm Bạch Đằng; Khu phi thuế quan và outlet tại Hòa Vang; Phố đêm Nhật Bản (Xuân Thiều); Công viên Nguyễn Văn Trỗi; Làng ẩm thực quốc tế (Cẩm Lệ); Trung tâm mua sắm giải trí ngầm bãi tắm Sơn Thủy, tàu lưu trú… Tất cả những kế hoạch này sẽ được thực hiện để hướng Đà Nẵng trở thành một thành phố du lịch đêm độc đáo.
3. Bài học tham khảo cho Thành phố Hồ Chí Minh
Từ thực tiễn phát triển của các quốc gia và địa phương, cho thấy kinh tế ban đêm có đóng góp tích cực cho nền kinh tế trên các mặt: (i) đóng góp vào GDP (ii) phát triển du lịch (iii) tạo việc làm (iv) phát triển du lịch, ngành công nghiệp thực phẩm và giải trí (v) quảng bá hình ảnh, văn hóa và đặc sản của địa phương và quốc gia.
Mặc dù việc xây dựng và mở rộng các chính sách phát triển kinh tế ban đêm đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế nhưng vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế cần giải quyết như: (i) Dịch vụ vận tải công cộng chưa đáp ứng được nhu cầu đi lại vào ban đêm; (ii) Dịch vụ vệ sinh để xử lý rác thải để trả lại cảnh quan cho thành phố trước khi kết thúc các hoạt động về đêm; (iii) Nâng cao nhận thức về an toàn, an ninh, đấu tranh phòng, chống tội phạm và gây rối trật tự; (iv) Kiểm soát tiếng ồn; (v) Sự phối hợp của các cơ quan quản lý vào ban đêm.
Từ kinh nghiệm của các quốc gia và địa phương nêu trên, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm mà Việt Nam nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng để phát triển kinh tế ban đêm, cũng như hệ thống dịch vụ phục vụ kinh tế ban đêm trong thời gian tới cụ thể là:
Thứ nhất, cần có nhận thức đầy đủ về vai trò của kinh tế đêm đối với sự phát triển kinh tế đất nước, nghiên cứu, phân tích để đánh giá quy mô của kinh tế đêm: doanh thu, đóng góp vào ngân sách nhà nước. nước. nước. quốc gia, tạo công ăn việc làm ... trên cả nước, đặc biệt trong phát triển du lịch như kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu của du khách, quảng bá hình ảnh và con người địa phương.
Thứ hai, trên cơ sở nhận thức đầy đủ về kinh tế đêm và nhu cầu của thị trường, cần rà soát, điều chỉnh hoặc ban hành chính sách mới phù hợp để cho phép một số loại hình dịch vụ được coi là “nhạy cảm”, phù hợp với văn hóa, thuần phong mỹ tục của người Việt Nam nhưng là nhu cầu vận hành của thị trường với một số điều kiện cụ thể. Trong quá trình thực hiện quy hoạch, cần tham khảo ý kiến của cộng đồng để có những điều chỉnh phù hợp nhằm giảm thiểu tác động của các hoạt động kinh tế đến văn hóa và đời sống của người dân địa phương.
Thứ ba, để tạo điều kiện cho các địa phương chủ động xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế ban đêm, cấp địa phương cần được phân cấp rõ ràng và khuyến khích thực hiện quản lý các hoạt động kinh tế ban đêm cụ thể, phát huy tính sáng tạo, giữ gìn bản sắc địa phương. Xây dựng hành lang pháp lý thuận lợi cho hoạt động kinh tế đêm, vừa đảm bảo phát triển kinh tế nhưng cũng kiểm soát được các vấn đề liên quan đến an ninh trật tự. Cần có quy định cụ thể đối với các loại hình kinh doanh quán bar, nhà hàng, cơ sở đánh bạc, vui chơi giải trí và các lĩnh vực văn hóa, âm nhạc giải trí khác để các loại hình này phát triển phù hợp, tránh đi lệch hướng và vi phạm các quy định của pháp luật.
Thứ tư, cần đồng bộ và quy hoạch dài hạn các chính sách phát triển và quản lý kinh tế đêm của địa phương thông qua nhóm chính sách tăng cường hệ thống giao thông, đầu tư cơ sở hạ tầng và mô hình quản lý, chính sách hỗ trợ tài chính, chính sách thực hiện, chính sách quản lý, cấp phép và phát triển nguồn nhân lực. Các địa phương cần đầu tư cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực để chuẩn bị điều kiện phát triển tốt nhất cho các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ văn hóa, giải trí về đêm trên địa bàn. Đặc biệt, các chính sách phát triển kinh tế đêm cần kết hợp linh hoạt, sáng tạo với các chính sách phát triển kinh tế dựa trên nền tảng kinh tế số, công nghệ 4.0 và kinh tế chia sẻ.
Thứ năm, cần đa dạng hóa các loại hình dịch vụ trong hoạt động kinh tế về đêm trên cơ sở khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa, ẩm thực của địa phương và kết hợp hiệu ứng ánh sáng hiện đại, đáp ứng yêu cầu của thị trường. Tập trung xây dựng các chương trình biểu diễn thực cảnh hoành tráng tái hiện đời sống văn hóa truyền thống địa phương (như “Ký ức về Hội An” ở Hội An, “Huyền thoại làng chài” ở Phan Thiết hay “Tinh hoa Bắc Bộ” trong Hà Nội) hoặc về truyền thuyết lịch sử hoặc tâm linh. Bên cạnh đó, khi có điều kiện, có thể mời các ban nhạc, nghệ sĩ nổi tiếng trong nước và quốc tế đến biểu diễn tại các tổ hợp vui chơi giải trí lớn.
Thứ sáu, kinh tế ban đêm phát triển lâu dài sẽ tạo môi trường, chất xúc tác có thể làm phát sinh các băng, nhóm tội phạm mới, tội phạm có tổ chức, mô hình bảo kê trong các khu kinh tế, tiềm ẩn nguy cơ xung đột bạo lực hoặc các hiện tượng tiêu cực khác. Ngoài ra, một số hình thức tội phạm có thể có xu hướng gia tăng trong môi trường kinh tế đêm như: Trộm cắp tài sản, cướp giật, lừa đảo, môi giới mại dâm, gây rối trật tự công cộng… Những góc tối đằng sau lợi ích trực tiếp của kinh tế ban đêm cũng cần được nhìn nhận một cách khách quan đánh giá, từ đó đưa ra phương hướng phòng ngừa, quản lý đồng bộ, toàn diện.
ThS. Lương Quang Huy
Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh
