Xuất bản tài liệu giáo dục địa phương trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh ở Việt Nam: Thách thức, cơ hội và giải pháp thích ứng

Ngày 12/6/2025, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã ký ban hành Nghị quyết số 202/2025/QH15 của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh. Theo đó, kể từ ngày 12/6/2025, cả nước sẽ có 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh. Sự kiện này vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với nhiều lĩnh vực của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, trong đó có lĩnh vực xuất bản, đặc biệt là hoạt động xuất bản tài liệu giáo dục địa phương dành cho học sinh phổ thông tại các đơn vị hành chính mới. Trong bối cảnh đó, hoạt động xuất bản tài liệu giáo dục địa phương đặt ra nhiều vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự thích ứng kịp thời, đồng bộ và hiệu quả từ các đơn vị liên quan.
Theo lộ trình thực hiện chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, năm học 2024 - 2025 đánh dấu việc hoàn tất đổi mới chương trình đối với 12 lớp học. Song song với tiến trình này, các địa phương đã hoàn thành biên soạn tài liệu giáo dục địa phương cho các khối lớp từ lớp 1 đến lớp 12, đáp ứng yêu cầu giảng dạy tại các cơ sở giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, sau khi sáp nhập, việc tiếp tục sử dụng các bộ tài liệu cũ hoặc xây dựng tài liệu mới đặt ra nhiều thách thức, cần được phân tích và có giải pháp ứng phó phù hợp.
1. Lựa chọn và thống nhất bản sắc địa phương sau sáp nhập
Theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, nội dung giáo dục địa phương được xác định là một nội dung giáo dục bắt buộc trong chương trình tổng thể. Mục tiêu cơ bản của giáo dục địa phương là trang bị cho học sinh những hiểu biết mang tính nền tảng và cập nhật về các lĩnh vực như văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội, môi trường, hướng nghiệp, quốc phòng - an ninh… trên địa bàn tỉnh/thành phố nơi các em sinh sống và học tập. Thông qua đó, giáo dục địa phương góp phần bồi dưỡng cho học sinh niềm tự hào, tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu, quảng bá, bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống; đồng thời hình thành năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn tại địa phương, từ đó góp phần phát triển bền vững và bảo vệ môi trường địa phương.
Tuy nhiên, sau khi tiến hành sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp tỉnh, việc lựa chọn và thống nhất các yếu tố bản sắc để xây dựng nội dung tài liệu giáo dục địa phương trở nên phức tạp và nhạy cảm hơn trước. Trước thời điểm sáp nhập, Việt Nam có 63 tỉnh, thành phố, mỗi địa phương mang trong mình những giá trị văn hóa, phong tục tập quán, điều kiện địa lý, lịch sử phát triển, cũng như những vấn đề thời sự và định hướng phát triển riêng biệt. Việc hợp nhất các tỉnh không chỉ là sự thay đổi đơn thuần về mặt địa giới hành chính, mà còn kéo theo yêu cầu phải xác lập lại một bản sắc địa phương mới, có khả năng đại diện cho toàn bộ vùng lãnh thổ vừa được sáp nhập.
Trong bối cảnh đó, việc tích hợp các yếu tố đặc trưng từ nhiều địa phương vào một tài liệu giáo dục địa phương thống nhất đặt ra thách thức lớn về mặt lựa chọn nội dung, cân đối tỷ lệ và bảo đảm sự hài hòa. Bên cạnh nguy cơ thiên lệch, việc xây dựng một tài liệu mang tính “sáp nhập cơ học”, trong đó các nội dung riêng lẻ được ghép nối mà thiếu tính liên kết - có thể dẫn đến sự thiếu nhất quán và mờ nhạt về mặt bản sắc. Mặt khác, nếu tài liệu thiên về đặc trưng của một vùng trong khi các vùng khác không được thể hiện đầy đủ, sẽ dễ tạo cảm giác bị áp đặt, thậm chí gây ra phản ứng từ cộng đồng địa phương.
Hệ quả của việc không xây dựng được tài liệu giáo dục địa phương có tính đại diện và sức thuyết phục cao không chỉ dừng lại ở khía cạnh kỹ thuật biên soạn, mà còn tác động trực tiếp đến tâm lý và nhận thức của học sinh. Khi học sinh phải tiếp cận với những nội dung được cho là “đặc trưng địa phương” nhưng lại xa lạ với trải nghiệm cá nhân và bối cảnh sống của các em, hiệu quả giáo dục sẽ bị suy giảm. Thiếu cảm giác gần gũi và gắn bó với nội dung học tập có thể làm giảm sự hứng thú, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập và sự hình thành tình cảm với quê hương - một trong những mục tiêu cốt lõi của giáo dục địa phương.
2. Bảo đảm tính bền vững của tài liệu trước sự vận động của xã hội
Tài liệu giáo dục địa phương không chỉ là một học liệu giáo dục ngắn hạn, mà còn đóng vai trò lâu dài trong việc trao truyền giá trị truyền thống, kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai hay là một dấu hiệu nhận biết bản sắc văn hóa vùng miền. Trong thời đại không gian giao lưu không giới hạn, tài liệu giáo dục địa phương hoàn toàn có thể như một “cẩm nang” để tìm hiểu về một địa phương nào đó khi có nhu cầu. Lúc này, tài liệu giáo dục địa phương không chỉ là tài liệu giáo dục trong nhà trường, mà trở thành tài liệu truyền thông về địa phương. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội có nhiều biến đổi nhanh chóng, đặc biệt là sau sáp nhập đơn vị hành chính và vận hành chính quyền địa phương hai cấp, yêu cầu đặt ra là tài liệu giáo dục địa phương cần được xây dựng với tính bền vững cao, tránh việc phải liên tục cập nhập, chỉnh sửa hoặc thay mới sau một thời gian ngắn.
Thứ nhất, có thể thấy rõ yêu cầu trước tiên cần thực hiện đối với tài liệu giáo dục địa phương trong giai đoạn hiện nay là cập nhập tên gọi, ranh giới, đơn vị hành chính, cơ cấu tổ chức… tại các địa phương. Việc cập nhập này là cần thiết bởi những thông tin trong tài liệu biên soạn giai đoạn vừa qua đã lạc hậu.
Thứ hai, tài liệu giáo dục địa phương trong chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 không chỉ là lịch sử, văn hóa của địa phương, mà còn là những vấn đề mang tính thời sự, định hướng của địa phương. Không ít địa phương lựa chọn việc giới thiệu những thành tựu về kinh tế - xã hội, những định hướng phát triển của địa phương hay những chính sách xã hội mới. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về thực trạng hay định hướng của địa phương; từ đó, có những dự định, việc làm phù hợp với định hướng phát triển của địa phương. Nếu những yếu tố thời sự của địa phương không được chọn lọc kỹ càng sẽ dẫn tới mất ổn định, ảnh hưởng tới sự bền vững của tài liệu.
Việc xây dựng tài liệu thiếu tính bền vững để lại nhiều hậu quả, trong đó có tốn kém thời gian, kinh phí tái biên soạn, sửa chữa, in ấn tài liệu, bồi dưỡng giáo viên cập nhật tài liệu. Việc thay đổi tài liệu thường xuyên sẽ dẫn đến tâm lý hoang mang hoặc thiếu thống nhất trong quá trình giảng dạy.
3. Hạn chế về nguồn lực, kinh phí và thời gian biên soạn
Thách thức nổi bật trong quá trình xuất bản tài liệu giáo dục địa phương trong bối cảnh hậu sáp nhập là vấn đề nguồn lực, kinh phí và quỹ thời gian cho việc biên soạn. Khác với giai đoạn trước, trong bối cảnh hiện nay, các địa phương không thể sử dụng nguyên trạng hệ thống tài liệu cũ, mà buộc phải xây dựng tài liệu mới, có tính thống nhất và phù hợp với đơn vị hiện hành cả về cấu trúc và nội dung. Điều này đòi hỏi cần phải có nguồn kinh phí và nhân lực để thực hiện khối lượng công việc, nhiệm vụ lớn như hiện nay.
Kinh nghiệm trong công tác biên soạn, thẩm định tài liệu giáo dục địa phương cho thấy, các địa phương gặp khó khăn trong việc tuyển chọn các chuyên gia để biên soạn và thẩm định tài liệu. Tài liệu giáo dục địa phương là sự kết hợp giữa tài liệu của địa phương và yếu tố giáo dục. Điều này đòi hỏi những người làm công tác biên soạn, thẩm định tài liệu giáo dục địa phương vừa am hiểu sâu sắc về địa phương, vừa có chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Tuy nhiên, việc tập hợp được đội ngũ nhân sự đáp ứng được yêu cầu này là một thách thức lớn với bất kỳ địa phương nào. Đặc biệt là các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, đội ngũ này còn mỏng và thiếu đồng đều. Trong giai đoạn vừa qua, một số địa phương lựa chọn các tác giả là các chuyên gia từ các trường đại học phối hợp với các chuyên gia ở địa phương trong việc biên soạn tài liệu, cũng phần nào giải quyết được những khó khăn về nhân sự, song cũng bộc lộ một số hạn chế như: tài liệu không mang tính đặc trưng của địa phương; không mang bản sắc riêng mà chỉ như một công thức áp dụng cho các tỉnh, khiến tài liệu giáo dục địa phương trở nên khô cứng và thiếu hấp dẫn.
Bên cạnh đó, yếu tố thời gian cũng là một yếu tố cần được tính toán kỹ trong giai đoạn thay đổi tài liệu giáo dục địa phương hiện nay. Các địa phương sẽ thực hiện biên soạn khung nội dung giáo dục địa phương, biên soạn và thẩm định lại tài liệu giáo dục địa phương của 12 lớp học. Nếu không muốn việc thực hiện nội dung giáo dục địa phương chậm hơn so với tiến độ của chương trình giáo dục phổ thông và sự vận động của xã hội, các địa phương buộc phải biên soạn 12 cuốn tài liệu (học sinh), chưa kể tài liệu hướng dẫn, giảng dạy cho giáo viên trong thời gian ngắn nhất có thể, có thể là trong 1 năm, để kịp thời đưa vào giảng dạy cho năm học 2026 - 2027.
4. Thách thức trong đồng bộ hóa với chương trình giáo dục phổ thông năm 2018
Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 được thiết kế theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học, nhấn mạnh tính thực tiễn, linh hoạt và phát huy vai trò chủ động của địa phương trong việc xây dựng nội dung giáo dục gắn liền với bối cảnh và nhu cầu thực tiễn. Trong đó, giáo dục địa phương là một nội dung bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12, có vai trò hỗ trợ hiện thực hóa mục tiêu của chương trình tổng thể. Điều này đồng nghĩa với việc hiệu quả triển khai giáo dục địa phương ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả thực hiện chương trình giáo dục phổ thông nói chung. Tuy nhiên, trong bối cảnh sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, việc biên soạn và triển khai tài liệu giáo dục địa phương đặt ra nhiều thách thức trong quá trình đồng bộ hóa với chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.
Trước hết, về tiến độ triển khai. Theo lộ trình thực hiện chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, đến năm học 2024 - 2025, việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa sẽ hoàn tất với các lớp 5, 9 và 12. Trong khi đó, tài liệu giáo dục địa phương ở các địa phương sau sáp nhập không chỉ cần được cập nhật, mà phải biên soạn mới toàn bộ cho cả 12 lớp, trong cùng một khung thời gian triển khai. Khác với sách giáo khoa - vốn được hiệu chỉnh dựa trên nền tảng nội dung đã có - tài liệu giáo dục địa phương đòi hỏi sự đầu tư về nội dung, cấu trúc, minh chứng thực tiễn và phương pháp tiếp cận phù hợp với đặc điểm của đơn vị hành chính mới.
Đối với nhiều địa phương còn gặp khó khăn về nhân lực chuyên môn, kinh phí và hệ thống tổ chức, việc bảo đảm hoàn thành đầy đủ 12 cuốn tài liệu giáo dục địa phương trong một thời gian ngắn là thách thức không nhỏ. Trong trường hợp không kịp thời biên soạn tài liệu mới, một số địa phương có thể phải tiếp tục sử dụng tài liệu giáo dục địa phương cũ vốn chỉ phản ánh đặc trưng của từng đơn vị trước khi sáp nhập. Giải pháp tình thế này có thể gây ra sự bất cập trong nội dung giảng dạy, làm giảm tính đại diện và hiệu quả giáo dục của tài liệu, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập của học sinh.
Thứ hai, nguy cơ mất cân đối giữa mục tiêu giáo dục toàn diện và thực tiễn vùng miền. Một trong những định hướng quan trọng của chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 là phát triển năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đối với giáo dục địa phương, mục tiêu này được cụ thể hóa thành yêu cầu học sinh phải biết vận dụng những hiểu biết về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế - xã hội... để nhận diện và giải quyết các vấn đề của địa phương. Tuy nhiên, nếu tài liệu giáo dục địa phương được xây dựng thiếu sự gắn kết chặt chẽ với thực tiễn của đơn vị hành chính mới, hoặc không phản ánh đúng đặc trưng và những vấn đề thời sự tại địa phương, thì mục tiêu này sẽ khó đạt được.
Có thể thấy rõ điều này ở các tỉnh sáp nhập có sự khác biệt lớn về điều kiện tự nhiên, dân cư, văn hóa và trình độ phát triển kinh tế - xã hội giữa các vùng. Trong bối cảnh đó, nếu việc tích hợp các yếu tố bản sắc không được tiến hành một cách khoa học, minh bạch và có sự tham vấn đa chiều, tài liệu giáo dục địa phương sẽ trở nên xa lạ với một bộ phận học sinh, làm suy giảm động lực học tập và khả năng tiếp cận kiến thức có ý nghĩa thực tiễn.
Không chỉ vậy, chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 yêu cầu vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm, khuyến khích tổ chức các hoạt động trải nghiệm, học theo dự án, điều tra - khám phá thực tế... nhằm tăng cường sự tham gia và phát triển năng lực cá nhân cho học sinh. Tuy nhiên, khi tài liệu giáo dục địa phương trở nên dàn trải hoặc thiếu tính gần gũi với học sinh (nhất là ở các địa bàn có đặc trưng khác biệt sau sáp nhập), giáo viên sẽ gặp khó khăn trong việc thiết kế hoạt động dạy học phù hợp. Đồng thời, việc đánh giá kết quả học tập trong các hoạt động giáo dục địa phương cũng có nguy cơ thiếu công bằng, không phản ánh chính xác năng lực của người học nếu nội dung không phù hợp với điều kiện và trải nghiệm sống của học sinh.
5. Vấn đề in ấn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương trong bối cảnh hậu sáp nhập
Công tác in ấn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương không chỉ là khó khăn trong quá trình triển khai hiện nay mà còn là vấn đề cần được xem xét nghiêm túc ngay từ khi bắt đầu xây dựng kế hoạch biên soạn tài liệu giáo dục địa phương hậu sáp nhập. Tính đến thời điểm hiện tại, cả 63 tỉnh, thành phố (trước khi thực hiện sáp nhập) đều đã hoàn thành việc biên soạn 63 bộ tài liệu giáo dục địa phương, được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt sử dụng trong nhà trường. Tuy nhiên, ngoại trừ một số địa phương nhận được sự hỗ trợ từ Dự án Giáo dục trung học cơ sở khu vực khó khăn nhất giai đoạn 2 do Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai, phần lớn các tỉnh, thành không thể tổ chức in ấn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương một cách đầy đủ và chính thức.
Thực trạng này dẫn đến việc nhiều học sinh phải sử dụng “bản mềm” với chất lượng thấp hoặc tài liệu được sao chép và in ấn tự phát tại các cửa hàng photocopy. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền tiếp cận tài liệu học tập chính thống của học sinh, mà còn gây thiệt hại về mặt tài chính cho các đơn vị, cá nhân tham gia biên soạn khi chi phí công sức không được hoàn trả do tài liệu không thể phát hành. Nghiêm trọng hơn, việc tài liệu giáo dục địa phương bị phát tán tràn lan dưới nhiều hình thức không kiểm soát được còn đặt ra các vấn đề liên quan đến bản quyền, sở hữu trí tuệ và tính toàn vẹn của nội dung giáo dục.
Trong bối cảnh các đơn vị hành chính mới đang chuẩn bị cho quá trình biên soạn tài liệu giáo dục địa phương sau sáp nhập, việc chủ động xây dựng phương án in ấn và phát hành cần được xem là một phần không thể tách rời của kế hoạch triển khai. Cụ thể, cần tính toán đến các hình thức hợp tác giữa các địa phương, nhà xuất bản, đơn vị cung ứng dịch vụ in ấn, phát hành và các nguồn lực xã hội hóa phù hợp; đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp và chia sẻ chi phí, trách nhiệm giữa các bên liên quan.
Việc bảo đảm tài liệu giáo dục địa phương được phát hành chính thức, đúng thời điểm, với chất lượng tốt sẽ góp phần nâng cao hiệu quả triển khai, bảo đảm công bằng trong tiếp cận tài liệu giáo dục cho học sinh, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của các đơn vị biên soạn và xuất bản. Đây là điều kiện tiên quyết để giáo dục địa phương phát huy vai trò là một phần thiết yếu trong chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.
Để công tác xuất bản tài liệu giáo dục địa phương sau sáp nhập đạt hiệu quả cao, cần cân nhắc một số định hướng, giải pháp sau:
Thứ nhất, xây dựng cơ chế chỉ đạo thống nhất và lộ trình triển khai rõ ràng. Trong giai đoạn đầu triển khai tài liệu giáo dục địa phương trước khi sáp nhập, việc chỉ đạo từ cơ quan chuyên môn còn chậm trễ, thiếu đồng bộ, khiến nhiều địa phương lúng túng trong việc xác định nội dung, tổ chức biên soạn và thẩm định tài liệu. Hệ quả là tài liệu giáo dục địa phương trong thời kỳ đầu có chất lượng không đồng đều, tiến độ thực hiện không thống nhất giữa các tỉnh, thậm chí một số nơi bị đình trệ việc in ấn và phát hành.
Trong bối cảnh hậu sáp nhập, yêu cầu đặt ra là cần sớm thiết lập một cơ chế chỉ đạo thống nhất, xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương nhằm bảo đảm định hướng chung trong toàn hệ thống, đồng thời tạo điều kiện để các địa phương linh hoạt triển khai phù hợp với điều kiện thực tiễn. Theo đó, các văn bản chỉ đạo nên đóng vai trò là khung hướng dẫn thực hiện, còn việc cụ thể hóa nội dung, hình thức thể hiện và phương thức triển khai nên được trao quyền tự chủ cho địa phương trong phạm vi định hướng đó. Cách tiếp cận này vừa bảo đảm tính nhất quán toàn quốc, vừa tránh tình trạng “trăm hoa đua nở”, gây khó khăn trong tổ chức thực hiện và kiểm soát chất lượng.
Bên cạnh đó, cần xây dựng và ban hành đồng bộ các quy định liên quan đến kinh phí thực hiện, mốc thời gian hoàn thành cũng như cơ chế kiểm tra, đánh giá tiến độ và chất lượng tài liệu. Việc có một cơ chế chỉ đạo rõ ràng và một lộ trình triển khai cụ thể sẽ giúp khắc phục tình trạng lúng túng, chậm trễ, hoặc chồng chéo trong quá trình tổ chức thực hiện; đồng thời bảo đảm sự tương thích giữa tài liệu giáo dục địa phương và chương trình giáo dục phổ thông.
Thứ hai, tổ chức xây dựng tài liệu giáo dục địa phương theo hướng “mở”, linh hoạt và đa lựa chọn. Để khắc phục những khó khăn đã được nhận diện trong giai đoạn trước, việc biên soạn tài liệu giáo dục địa phương cho học sinh tại các tỉnh, thành phố sau sáp nhập cần được định hướng theo hướng linh hoạt, phù hợp với đặc điểm đa dạng của từng khu vực trong cùng một địa phương. Mô hình biên soạn tài liệu theo hướng “mở” cần được xem xét áp dụng, trong đó cho phép tồn tại nhiều lựa chọn nội dung, đồng thời tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục có thể điều chỉnh linh hoạt tùy theo nhu cầu dạy - học thực tiễn. Cụ thể, cấu trúc tài liệu giáo dục địa phương nên được thiết kế gồm hai phần: phần bắt buộc và phần tùy chọn. Phần bắt buộc bao gồm những nội dung có tính đại diện, tiêu biểu cho toàn bộ tỉnh, thành phố mới, phản ánh đặc trưng văn hóa, lịch sử, địa lý chung sau khi sáp nhập. Phần tùy chọn sẽ là những nội dung mang tính vùng miền, phản ánh đặc trưng riêng biệt của từng khu vực trong địa phương và sẽ được giáo viên lựa chọn, lồng ghép trong quá trình tổ chức dạy học sao cho phù hợp với đối tượng học sinh và bối cảnh cụ thể. Cách tiếp cận này không chỉ bảo đảm sự thống nhất về định hướng mà còn góp phần tôn trọng và phát huy bản sắc văn hóa đa dạng, phong phú của từng vùng.
Thứ ba, sử dụng công nghệ và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tăng hiệu quả xuất bản tài liệu giáo dục địa phương. Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ hiện nay, việc xuất bản tài liệu giáo dục địa phương không nên chỉ dừng lại ở các ấn phẩm in truyền thống, mà cần được hiện đại hóa cả về hình thức và phương thức tiếp cận. Một trong những hướng đi quan trọng là phát triển các phiên bản tài liệu điện tử có tính tương tác cao, cho phép người dạy và người học cập nhật, điều chỉnh nội dung một cách linh hoạt và kịp thời theo những biến đổi hành chính, xã hội hoặc đặc thù văn hóa của từng địa phương.
Cùng với đó, các địa phương và đơn vị xuất bản có thể tận dụng các nền tảng công nghệ số, kết hợp với các ứng dụng trí tuệ nhân tạo để xây dựng các nội dung mang tính cá nhân hóa cao, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận kiến thức về khu vực cụ thể mà mình đang sinh sống. Chẳng hạn, hệ thống có thể đề xuất các nội dung học tập phù hợp với địa bàn học sinh đang cư trú, hoặc gợi ý các hoạt động tương tác dựa trên lịch sử học tập và sở thích của người học.
Ngoài ra, cần tập trung đầu tư xây dựng kho tài nguyên số gồm: sách điện tử (ebook), video học tập, bài giảng số, các ứng dụng học liệu tích hợp… có khả năng mở rộng và cập nhật liên tục. Đặc biệt, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) trong giảng dạy tài liệu giáo dục địa phương có thể giúp tái hiện sinh động các di sản văn hóa, địa danh lịch sử hoặc phong tục tập quán đặc trưng của từng vùng miền. Nhờ đó, học sinh có thể trải nghiệm trực quan mà không cần di chuyển, đồng thời tăng cường khả năng tiếp thu, ghi nhớ và kết nối thực tiễn với nội dung học tập. Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và AI trong xuất bản tài liệu giáo dục địa phương không chỉ góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học, mà còn là bước đi phù hợp với định hướng phát triển giáo dục hiện đại, thích ứng nhanh với xu thế chuyển đổi số quốc gia. 
Thứ tư, huy động các nguồn lực xã hội trong thực hiện xuất bản tài liệu giáo dục địa phương. Trong bối cảnh ngân sách công còn hạn chế, việc xuất bản tài liệu giáo dục địa phương cần được đặt trong chiến lược xã hội hóa có định hướng, nhằm huy động sự tham gia rộng rãi của các tổ chức, doanh nghiệp xuất bản, trường đại học, viện nghiên cứu cũng như các tổ chức xã hội có năng lực chuyên môn. Địa phương cần xây dựng cơ chế khuyến khích cụ thể để các đơn vị này có thể đóng góp vào quá trình biên soạn, thẩm định, tài trợ in ấn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương. Đồng thời, cần coi hoạt động xuất bản tài liệu giáo dục địa phương là một sản phẩm trí tuệ của toàn cộng đồng địa phương, trong đó từng cá nhân, đơn vị có chuyên môn đều có thể tham gia đóng góp trên tinh thần hợp tác và xây dựng.
Tuy nhiên, để bảo đảm chất lượng và tính thống nhất trong nội dung tài liệu, vai trò điều tiết, định hướng và thẩm định của Nhà nước là hết sức quan trọng. Việc xã hội hóa không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý, mà cần đặt trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng, trong đó bản quyền tài liệu giáo dục địa phương phải thuộc về địa phương, bảo đảm quyền chủ động trong việc phát hành, sử dụng và điều chỉnh khi cần thiết. Bên cạnh đó, quá trình xã hội hóa cần có chủ trương rõ ràng, minh bạch về các cơ chế tài chính, phân chia lợi ích, quyền lợi và trách nhiệm giữa các bên tham gia. Chỉ khi các quy định này được cụ thể hóa, quá trình xã hội hóa mới có thể diễn ra hiệu quả, bền vững và nhận được sự đồng thuận từ các bên liên quan. Đây là một giải pháp thiết thực nhằm tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao chất lượng tài liệu giáo dục địa phương trong giai đoạn hiện nay.
Thứ năm, tăng cường tập huấn cho giáo viên kết hợp với đánh giá, cải tiến. Việc bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên là một nhiệm vụ then chốt, đặc biệt trong bối cảnh triển khai tài liệu giáo dục địa phương mới sau khi có sự thay đổi về đơn vị hành chính. Tập huấn không chỉ giúp giáo viên nắm vững nội dung và phương pháp khai thác tài liệu mà còn tạo tiền đề để họ chủ động, linh hoạt trong việc tích hợp các kiến thức địa phương vào bài giảng theo hướng phát triển năng lực học sinh.
Sau khi tài liệu giáo dục địa phương được xuất bản, các đơn vị xuất bản cần phối hợp chặt chẽ với các địa phương để tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, hướng dẫn giáo viên cách sử dụng tài liệu phù hợp với đặc điểm vùng miền, đặc biệt là trong các tỉnh mới sáp nhập. Nhà trường cần khuyến khích giáo viên phát huy tính sáng tạo trong tổ chức hoạt động học tập, chẳng hạn như thiết kế dự án tìm hiểu di sản địa phương, tổ chức tham quan thực tế, hoặc sử dụng phương pháp kể chuyện - trải nghiệm nhằm khơi gợi hứng thú và giúp học sinh khám phá bản sắc văn hóa một cách tự nhiên, hấp dẫn. Cùng với đó, cần xây dựng mạng lưới chuyên môn trong cộng đồng giáo viên dạy nội dung giáo dục địa phương, ở cả cấp địa phương và liên tỉnh, nhằm tạo điều kiện trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy trên diện rộng.
Đặc biệt, công tác đánh giá cần được thực hiện định kỳ sau mỗi học kỳ thông qua khảo sát ý kiến giáo viên, học sinh và phụ huynh về mức độ phù hợp và hiệu quả của tài liệu trong thực tiễn giảng dạy. Các địa phương nên tận dụng nền tảng số và tổ chức các hội thảo chuyên đề nhằm ghi nhận phản hồi kịp thời. Đây là cơ sở quan trọng để các đơn vị biên soạn và xuất bản điều chỉnh, hoàn thiện nội dung tài liệu giáo dục địa phương một cách linh hoạt, phù hợp với thực tiễn đang biến động.
Tóm lại, việc sáp nhập tỉnh thành hiện nay có thể tạo ra nhiều thách thức cho các ban, ngành và các đơn vị xuất bản trong việc xây dựng tài liệu giáo dục địa phương. Tuy nhiên, nếu biết tận dụng linh hoạt công nghệ, tăng cường hợp tác cộng đồng, chủ động xây dựng và thiết kế nội dung học tập theo hướng mở thì các khó khăn và thách thức này có thể biến thành động lực và cơ hội để tạo ra những bước phát triển mới. Điều quan trọng của việc xuất bản tài liệu giáo dục địa phương là vừa bảo đảm nét riêng, tôn vinh bản sắc địa phương, vừa đáp ứng được yêu cầu chung, phù hợp với bối cảnh hành chính mới, thực hiện đúng tinh thần sáp nhập theo chỉ đạo, định hướng của Đảng và Nhà nước.