1. Tính tất yếu nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ cán bộ, đảng viên
Gần 40 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định: Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay. Có được những thành tựu đó, một phần là do Đảng ta đã quan tâm chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, trong đó có nâng cao văn hóa chính trị. Qua các kỳ đại hội và đặc biệt là Đại hội XIII, Đảng ta luôn khẳng định: Đội ngũ cán bộ có lập trường tư tưởng, bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức, lối sống giản dị, gương mẫu, có ý thức tổ chức kỷ luật, luôn tu dưỡng, rèn luyện; trình độ năng lực được nâng lên, phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ được giao. Nhiều cán bộ năng động, sáng tạo, thích ứng với xu thế hội nhập. Đa số cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở các cấp có năng lực, phẩm chất, uy tín.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, văn hóa chính trị của một bộ phận cán bộ, đảng viên, kể cả một số cán bộ giữ vị trí chủ chốt tại các cơ quan, đơn vị vẫn còn một số hạn chế. Một bộ phận cán bộ, đảng viên bản lĩnh chính trị thiếu vững vàng, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Đặc biệt, tình trạng lợi dụng, lạm dụng quyền lực chính trị dẫn đến hiện tượng chuyên quyền, độc đoán, mất dân chủ, tham nhũng, đặc quyền, đặc lợi. Một bộ phận không nhỏ cán bộ phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, làm việc hời hợt, ngại khó, ngại khổ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Một số cán bộ lãnh đạo, quản lý, trong đó có cả cán bộ cấp chiến lược, thiếu gương mẫu, uy tín thấp, năng lực, phẩm chất chưa ngang tầm nhiệm vụ, quan liêu, xa dân, cá nhân chủ nghĩa, vướng vào tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm. Không ít cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nước thiếu tu dưỡng, rèn luyện, thiếu tính đảng, lợi dụng sơ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật, cố ý làm trái, trục lợi, làm thất thoát vốn, tài sản của Nhà nước, gây hậu quả nghiêm trọng, bị xử lý kỷ luật đảng và xử theo pháp luật.
Trước những yêu cầu của thời kỳ hội nhập quốc tế và yêu cầu phát triển đất nước, dân tộc trong kỷ nguyên mới, đặt ra yêu cầu đội ngũ cán bộ, đảng viên phải có sự nhận thức đầy đủ về văn hóa chính trị và thực hành văn hóa chính trị trong thực tiễn công tác của mình, góp phần vào sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ, đảng viên cần được coi như những chuẩn mực, giá trị chung trong hoạt động thực thi nhiệm vụ của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Văn hóa chính trị là tập hợp các giá trị, thái độ, niềm tin được cộng đồng chia sẻ, chi phối, định hướng hoạt động của các cá nhân và tổ chức khi các chủ thể này tham gia vào đời sống chính trị. Có thể tiếp cận văn hóa chính trị ở những khía cạnh cơ bản sau:
Thứ nhất, văn hóa chính trị được hiểu là một bộ phận, một phương diện của văn hóa trong xã hội có giai cấp. Nó biểu hiện khả năng, năng lực của con người trong việc giác ngộ lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc, trong việc tổ chức, hoàn thiện hệ thống tổ chức quyền lực nhằm hiện thực hóa lợi ích giai cấp, hay lợi ích nhân dân phù hợp với mục tiêu chính trị và sự tiến bộ xã hội. Văn hóa chính trị cũng thể hiện khả năng, mức độ điều chỉnh những quan hệ chính trị phù hợp với truyền thống và những chuẩn mực giá trị của cộng đồng. Với cách tiếp cận này, văn hóa chính trị là những giá trị, lý tưởng cao đẹp mà con người hướng tới trong hoạt động chính trị, thể hiện ở sự hiểu biết về chính trị, trình độ tổ chức hệ thống quyền lực, hành động chính trị theo một chuẩn giá trị xã hội nhất định, từ đó góp phần định hướng mục tiêu hoạt động cho các chủ thể chính trị trong xã hội.
Thứ hai, văn hóa chính trị chủ yếu được nghiên cứu dựa trên các hoạt động, các quyết định lựa chọn của con người khi họ tham gia vào đời sống chính trị. Nếu hiểu văn hóa là một hệ thống các ý nghĩa và niềm tin, thì văn hóa chính trị sẽ là hệ thống các ý nghĩa và niềm tin liên quan đến chính trị, nghĩa là liên quan đến quan hệ quyền lực giữa các cá nhân, giữa các nhóm trong một quốc gia, cũng như giữa các quốc gia với nhau.
Trong đời sống xã hội, văn hóa chính trị có vị trí, vai trò quan trọng mang tính quyết định. Thông qua quá trình xã hội hóa chính trị, văn hóa chính trị trang bị cho người dân những tri thức, năng lực cần thiết cho hoạt động chính trị, giúp họ hiểu biết về phương thức tổ chức và vận hành của hệ thống chính trị, qua đó mỗi cá nhân ý thức rõ hơn vai trò, cũng như nghĩa vụ và bổn phận của mình trong hệ thống tổ chức quyền lực. Không chỉ giúp trang bị cho con người những giá trị truyền thống đã tương đối ổn định, văn hóa chính trị còn góp phần bồi đắp cho các cá nhân những giá trị chính trị đang hình thành. Các giá trị này tạo thành một hệ thống các chuẩn mực mà con người hướng tới. Văn hóa chính trị còn góp phần điều chỉnh hành vi của các công dân, các nhà chính trị khi họ tham gia vào đời sống chính trị: Văn hóa chính trị là môi trường trong đó các hoạt động chính trị diễn ra. Khi là thành viên của một tổ chức, một cộng đồng, các cá nhân luôn có xu hướng điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với các giá trị, chuẩn mực của cộng đồng. Các niềm tin, giá trị chính trị được cộng đồng chia sẻ sẽ trở thành yếu tố quan trọng để các thành viên cộng đồng cân nhắc trước khi đưa ra các quyết định,các hành động chính trị.
2. Một số giải pháp nâng cao văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ, đảng viên
Để nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên, cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp sau:
Một là, giáo dục cán bộ, đảng viên nhận thức sâu sắc hơn về vị trí, vai trò và sự cần thiết phải nâng cao văn hóa chính trị. Muốn nâng cao văn hóa chính trị, tổ chức đảng các cấp cần thường xuyên làm tốt công tác quán triệt, giáo dục để cán bộ, đảng viên trong từng cơ quan, đơn vị nhận thức rõ yêu cầu, giải pháp rèn luyện văn hóa chính trị. Cần tuyên truyền, giáo dục cho các tổ chức, cá nhân nắm vững và hiểu rõ thực trạng văn hóa chính trị và yêu cầu nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ này. Kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện lệch lạc về tư tưởng, những việc làm sai trái, thiếu trách nhiệm trong xây dựng, nâng cao văn hóa chính trị. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, chấn chỉnh những nhận thức và việc làm không đúng của cấp ủy, lãnh đạo các cấp, của các cơ quan chức năng và đội ngũ cán bộ, đảng viên về xây dựng văn hóa chính trị. Cấp ủy, tổ chức đảng các cấp thực hiện nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và trực tiếp quản lý đội ngũ cán bộ, đảng viên; hoạt động xây dựng văn hóa chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của cấp ủy, lãnh đạo cơ quan, đơn vị; thông qua sinh hoạt, hội họp, phân công nhiệm vụ để bồi dưỡng.
Hai là, nâng cao trình độ tri thức về mọi mặt, đặc biệt về tri thức chính trị cho cán bộ, đảng viên. Nhận thức có vị trí đặc biệt quan trọng trong hoạt động thực tiễn, trên cơ sở nhận thức đúng mới có hành động đúng. Chính trị là một lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm, đòi hỏi con người khi tham gia vào đời sống chính trị, hoạt động chính trị phải có những tri thức và sự hiểu biết toàn diện, đúng đắn và sâu sắc về nó. V.I. Lênin quan niệm: Một người không biết chữ là người đứng ngoài chính trị. Trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến động như hiện nay, việc bồi dưỡng nâng cao trình độ tri thức toàn diện càng đặc biệt quan trọng. Trên cơ sở những tri thức và sự hiểu biết về chính trị, cán bộ, đảng viên mới có thể giác ngộ về lập trường, quan điểm giai cấp đúng đắn, qua đó xác định đúng mục tiêu, thái độ và động cơ chính trị, phát huy tính tự giác, quyết tâm, sáng tạo cả trong hoạt động thực tiễn cũng như ở hành vi chính trị. Về điều này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng được. Tư tưởng đó là lập trường, quan điểm và lý tưởng chính trị của cán bộ, đảng viên được biểu hiện ở lòng trung thành với sự lựa chọn chính trị của Đảng, ở hành động thực tế trong hoạt động chính trị mang lại lợi ích cho Tổ quốc, nhân dân.
Tri thức chính trị của cán bộ, đảng viên có vai trò định hướng cho mọi hoạt động trên tất cả các lĩnh vực. Trang bị tri thức chính trị cần tập trung vào nâng cao hiểu biết về lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; tri thức về chính trị, tri thức về lãnh đạo, quản lý... Đó là những giá trị cốt lõi của văn hóa chính trị để cán bộ, đảng viên nhận thức đầy đủ giá trị trong đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Xây dựng văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên trước hết và trên hết là xây dựng hệ tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng của Đảng, là cái gốc văn hóa chính trị của Đảng cầm quyền. Một mặt, nâng cao tri thức chính trị giúp cho cán bộ, đảng viên nắm được cốt lõi văn hóa chính trị, là cơ sở cho việc hình thành văn hóa trong hoạt động chính trị và đời sống chính trị. Mặt khác, việc hoạch định chủ trương, tổ chức triển khai nghị quyết, hoạt động lãnh đạo, quản lý phụ thuộc vào trình độ nhận thức của từng cán bộ, đảng viên. Nói đến tri thức chính trị của cán bộ, đảng viên là nói tới trình độ hiểu biết, năng lực thực chất, không phải chỉ đơn thuần xét theo bằng cấp.
Ba là, tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức, nhân cách cho cán bộ, đảng viên, nhất cán bộ lãnh đạo, quản lý. Đạo đức là gốc của người cách mạng, là cơ sở quan trọng trong xây dựng văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên. Đặc biệt phải quán triệt rộng rãi Quy định số 144-QĐ/TW, ngày 09/5/2024 của Bộ Chính trị về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới vào cuộc sống, các cấp ủy, tổ chức đảng đẩy mạnh quán triệt, tuyên truyền để mỗi cán bộ, đảng viên thấm nhuần sâu sắc từng nội dung, thực hành các chuẩn mực đạo đức cách mạng một cách tự giác.
Trong tình hình hiện nay, để rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên, cần đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; “làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của đời sống xã hội, xây dựng văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Bốn là, thường xuyên kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm hoạt động đào tạo, bồi dưỡng văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên. Đây là cơ sở để các chủ thể đánh giá thực chất hiệu quả của việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao văn hóa chính trị, đồng thời rút kinh nghiệm cho quá trình tổ chức các hoạt động tiếp theo. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ mục đích của kiểm tra, giám sát là “để giúp họ rút kinh nghiệm, sửa chữa khuyết điểm, phát triển ưu điểm”. Vì vậy, cần xác định rõ, cụ thể mục đích, yêu cầu, nội dung, các tiêu chí đánh giá; quá trình đánh giá chính xác, có kết quả rõ ràng cả về định tính và định lượng đối với từng cán bộ, đảng viên trong mỗi cơ quan, đơn vị. Kết quả đánh giá văn hóa chính trị của cán bộ, đảng viên là thước đo quan trọng xếp loại mức độ hoàn thành nhiệm vụ, là cơ sở cho việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch bố trí, sắp xếp, sử dụng, đề bạt cán bộ trong nhiệm kỳ mới.
Năm là, khơi dậy tính tích cực, chủ động, tự giác của cán bộ, đảng viên trong tự nâng cao văn hóa chính trị. Để thực hiện được yêu cầu này, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên phải không ngừng chủ động, tích cực trau dồi học vấn, tích lũy tri thức, nâng cao bản lĩnh chính trị, hoàn thiện nhân cách để từng bước đạt tới giá trị của văn hóa chính trị. Mỗi người phải tự mình ra sức thực hành văn hóa chính trị ở mọi lúc, mọi nơi, trong mọi nhiệm vụ, điều kiện, hoàn cảnh, không gian và thời gian; phải tự mình điều chỉnh thái độ, tình cảm, hành vi ứng xử thấu tình, đạt lý, tôn trọng nhân dân, pháp luật của Nhà nước; không ngừng nâng cao giá trị nhân cách, tự nêu gương về văn hóa trong cơ quan, đơn vị, khu dân cư, trong nhân dân. Nội dung này, được Đảng ta khẳng định trong Văn kiện Đại hội XIII: Thực hiện tốt các quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, cán bộ có chức vụ càng cao càng phải gương mẫu. Nêu gương trở thành một nội dung quan trọng trong phương thức lãnh đạo của Đảng. Coi trọng công tác kiểm tra, giám sát trong Đảng, kết hợp với phát huy vai trò giám sát của báo chí và nhân dân đối với việc thực hiện trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên.
Sáu là, kết hợp chặt chẽ xây dựng văn hóa chính trị với chủ động phòng ngừa những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Đảng ta chỉ rõ: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; coi trọng hơn công tác đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng”; cho nên “xây dựng văn hóa trong chính trị, làm cho các giá trị văn hóa thấm sâu vào mọi hoạt động của Đảng, tạo môi trường cho cán bộ, đảng viên tu dưỡng, giữ gìn đạo đức”, được Đảng ta đặc biệt chú trọng trong nhiệm kỳ tới. Quá trình xây dựng và phát triển văn hóa chính trị ở nước ta nói chung và trong cán bộ, đảng viên nói riêng, cần phải gắn liền với cuộc đấu tranh chống lại các quan điểm, tư tưởng sai trái, thù địch, đi ngược lại với đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Nghiêm trị, ngăn chặn và đẩy lùi các tệ nạn, tiêu cực xã hội, góp phần xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, làm giàu thêm truyền thống của Đảng và bản sắc văn hóa dân tộc.
Văn hóa chính trị ở mỗi cán bộ, đảng viên không phải tự nhiên sẵn có, mà phải trải qua quá trình bồi dưỡng và rèn luyện lâu dài, gắn với hoạt động chính trị của mỗi cán bộ, đảng viên. Vì vậy, cần kết hợp chặt chẽ giữa “xây” với “chống”, nhất là chống những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; xây dựng môi trường văn hóa chính trị lành mạnh trong các cơ quan, đơn vị, cộng đồng dân cư để nuôi dưỡng văn hóa chính trị.
Tóm lại, nâng cao văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam là việc làm rất hệ trọng và cần thiết. Hệ thống các giải pháp từ nhận thức đến hành động, từ phương pháp đến nội dung có sự gắn kết chặt chẽ với nhau. Nâng cao nhận thức, tri thức chính trị của đội ngũ cán bộ, đảng viên gắn với việc rèn luyện bản lĩnh chính trị và phẩm chất chính trị trong công việc, cuộc sống của từng đảng viên, cán bộ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021.
2. Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb.Chính trị quốc gia Sự Thật, Hà Nội, 2022.
3. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: Giáo trình Cao cấp lý luận chính trị: Chính trị học, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, 2021.
4. Nguyễn Quốc Huy: "Văn hóa chính trị của người cán bộ, đảng viên hiện nay", Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 19/5/2023.
5. Lê Văn Cường: "Những điểm cốt lõi trong Quy định 144-QĐ/TW về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới", Tạp chí Tuyên giáo điện tử, ngày 28/6/2024.
ThS. TRƯƠNG NGỌC THANH NHÂN
Huyện ủy Bình Chánh, Thành phố Hồ Chí Minh
