Chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận, chính trị phục vụ công tác tư tưởng, lý luận ở Việt Nam hiện nay

1. Chỉ thị số 20-CT/TW, ngày 27/01/2003 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới xác định: “Sách lý luận, chính trị có vai trò, vị trí quan trọng, trực tiếp truyền bá, bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; giới thiệu kiến thức, kinh nghiệm có giá trị của các nước; góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục, nâng cao trình độ và bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; xây dựng con người mới, nếp sống mới; đấu tranh bác bỏ các quan điểm sai trái”¹.

Sau hơn 15 năm thực hiện Chỉ thị số 20-CT/TW, ngày 27/01/2003 của Ban Bí thư khóa IX, công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Nội dung, hình thức, cơ cấu, thể loại sách ngày càng phong phú. Phương thức, cơ chế hoạt động và quản lý công tác xuất bản, phát hành đã được đổi mới. Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ làm công tác biên tập, xuất bản, phát hành từng bước được nâng cao. Những tiến bộ đó đã đáp ứng tốt hơn nhu cầu về sách lý luận, chính trị của cán bộ, đảng viên, nhân dân và góp phần quan trọng phục vụ công tác tư tưởng, lý luận. Cụ thể: tích cực tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác những quan điểm sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch; nâng cao nhận thức chính trị, củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước.

Tuy nhiên, chất lượng chính trị, khoa học, tính thực tiễn, tính chiến đấu, tính thuyết phục và hấp dẫn của sách lý luận, chính trị còn hạn chế, chưa có nhiều đầu sách hay, có giá trị cao về lý luận và thực tiễn. Số lượng sách bình quân theo đầu người còn thấp, cơ cấu sách chưa hợp lý. Phương thức xuất bản còn nhiều bất cập, đặc biệt là chuyển đổi số trong công tác xuất bản sách lý luận, chính trị phục vụ công tác tư tưởng, lý luận và xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị phục vụ công tác tư tưởng, lý luận chưa được quan tâm đúng mức…

Những hạn chế, yếu kém nói trên là do hoạt động xuất bản, phát hành sách lý luận chính trị chưa nhận được sự quan tâm đúng mức và đầu tư tương xứng. Một số tổ chức đảng, chính quyền, cơ quan chủ quản của các nhà xuất bản chưa nhận thức sâu sắc về vai trò, tầm quan trọng của sách lý luận, chính trị. Việc mua, đọc, nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị của không ít cơ sở, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên chưa được chú trọng. Cơ chế, chính sách cho hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ, còn chậm trong việc thể chế hóa chủ trương, định hướng của Đảng. Mô hình tổ chức, hoạt động, quy mô của các nhà xuất bản và công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, biên tập viên về lý luận, chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức quản lý còn chưa thực sự phù hợp.

Để đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị, tại Chỉ thị số 44-CT/TW, ngày 16/4/2020 của Ban Bí thư về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị, Ban Bí thư yêu cầu: “Nâng cao chất lượng chính trị, khoa học, tính thực tiễn, tính chiến đấu của sách lý luận, chính trị, đáp ứng yêu cầu của công tác tư tưởng trong tình hình mới. Tích cực đổi mới, nâng cao chất lượng sách lý luận chính trị, bảo đảm đa dạng về hình thức, phong phú về thể loại, nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân… Đổi mới công tác biên soạn, biên tập, hoạt động xuất bản, in, phát hành sách lý luận, chính trị phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Chuyển đổi loại hình hoạt động của nhà xuất bản phù hợp với thực tế, đúng với chỉ đạo của Đảng, Chính phủ và quy định pháp luật… Đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin cho các nhà xuất bản, cơ sở phát hành sách lý luận, chính trị. Đa dạng hóa các thể loại sách và phương thức xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị, đặc biệt là xuất bản sách điện tử và phát hành sách trên mạng internet. Tăng cường công tác tuyên truyền, giới thiệu sách lý luận, chính trị trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng internet và đội ngũ tuyên truyền các cấp. Mở rộng giao lưu hợp tác, trao đổi xuất bản phẩm, kinh nghiệm với các nhà xuất bản nước ngoài. Triển khai cơ sở dữ liệu quốc gia về sách lý luận, chính trị thống nhất trong cả nước; cung cấp dịch vụ khai thác nội dung thông tin sách lý luận, chính trị trên Internet… Xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác biên soạn, biên tập, xuất bản, phát hành, cán bộ lãnh đạo, quản lý xuất bản sách lý luận, chính trị có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn cao. Đổi mới, hiện đại hóa chương trình đào tạo, trong đó đặc biệt chú trọng đào tạo kỹ năng, nghiệp vụ biên tập, xuất bản; có chính sách tuyển chọn, đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ làm công tác biên tập, xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới… Xây dựng Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trở thành trung tâm xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị; giữ vai trò nòng cốt, phối hợp với các cơ quan liên quan về xuất bản sách lý luận, chính trị”².

2. Quán triệt thực hiện Chỉ thị số 20-CT/TW, ngày 27/01/2003 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới, Chỉ thị số 44-CT/TW, ngày 16/4/2020 của Ban Bí thư về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về xây dựng và phát triển ngành Xuất bản Việt Nam theo hướng “tinh gọn, hiện đại hóa”, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Thông tin và Truyền thông, Cục Xuất bản, In và Phát hành đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chủ quản, các nhà xuất bản, doanh nghiệp in và phát hành triển khai nhiều giải pháp đẩy mạnh chuyển đổi số, trong đó có chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận, chính trị và bước đầu đạt được những kết quả quan trọng.

Thứ nhất, ứng dụng công nghệ số để triển khai: Số hóa dữ liệu bản thảo sách, tạo dữ liệu lớn - kho bản thảo sách của các đơn vị xuất bản; chuyển đổi số quy trình làm việc để làm ra các sản phẩm xuất bản, trong đó có sách lý luận, chính trị, đáp ứng nhu cầu đọc đa dạng của xã hội; đưa toàn bộ hoạt động của nhà xuất bản lên môi trường mạng, từ việc xây dựng kế hoạch xuất bản, chọn bản thảo, biên tập, tới việc xuất bản và phát hành xuất bản phẩm, quản lý nhân sự, tổ chức, quản lý sản phẩm, quản lý khách hàng..., tạo sự giao tiếp trực tuyến, lưu trữ dữ liệu tập trung trên hệ thống.

Thứ hai, phát triển nền tảng xuất bản và phát hành điện tử dùng chung nhằm đẩy nhanh tiến trình mở rộng xuất bản điện tử trong toàn ngành.

Thứ ba, tiếp tục ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong 2 nội dung của công tác xuất bản: (1) Ứng dụng trong công tác biên tập nội dung sách; (2) Ứng dụng trong chuyển sách từ nội dung chữ sang sách nói.

Thứ tư, phát triển nền tảng tổ chức hội sách, triển lãm sách trực tuyến.

3. Nỗ lực thực hiện thật tốt Chỉ thị số 20-CT/TW, ngày 27/01/2003 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới, Chỉ thị số 44-CT/TW, ngày 16/4/2020 của Ban Bí thư về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về xây dựng và phát triển ngành Xuất bản Việt Nam theo hướng “tinh gọn, hiện đại hóa”; hướng đến mục tiêu xây dựng Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trở thành trung tâm xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị, giữ vai trò nòng cốt, phối hợp với các cơ quan liên quan về xuất bản sách lý luận, chính trị như Chỉ thị số 44-CT/TW đã đề ra; góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị; phục vụ đắc lực và hiệu quả cho công tác tư tưởng, lý luận; trong thời gian qua, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã có nhiều kết quả tích cực trong chuyển đổi số hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị, cụ thể là ứng dụng công nghệ số để triển khai một số nội dung gồm:

(1) Số hóa dữ liệu sách: Là cơ quan xuất bản chính trị, lý luận, pháp luật của Đảng và Nhà nước, trong gần 8 thập kỷ qua, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã tổ chức biên tập, xuất bản, phát hành rất nhiều đầu sách lý luận, chính trị, pháp luật quan trọng, có ý nghĩa và giá trị lớn đối với công tác tư tưởng, lý luận như: Lênin toàn tập; Hồ Chí Minh toàn tập; Văn kiện Đảng toàn tập; Bản chất khoa học và cách mạng của Chủ nghĩa Mác - Lênin; Tư tưởng chính trị của C. Mác, Ph. Ăng ghen, V.I. Lênin và Hồ Chí Minh; Đạo đức học Mác - Lênin và giáo dục đạo đức;… Đặc biệt, các bộ sách lớn như: Lê-nin toàn tập; Hồ Chí Minh toàn tập; Văn kiện Đảng toàn tập… đã được ứng dụng công nghệ số để số hóa từ rất sớm, phục vụ hiệu quả việc nghiên cứu và tra cứu trực tuyến của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Qua đó, góp phần làm cho thế giới quan chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội; phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nâng cao kiến thức của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về chính trị, lý luận, pháp luật, phục vụ sự nghiệp đổi mới và hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

(2) Xuất bản điện tử: Bên cạnh sách lý luận, chính trị và pháp luật có tính hàn lâm, nghiên cứu, ngày nay, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật còn biên soạn và xuất bản (định dạng sách giấy và sách điện tử) nhiều bộ sách chính trị phổ thông, có tính chất ngắn gọn, dễ hiểu, bám sát nhu cầu trang bị kiến thức lý luận, chính trị cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và nhân dân như: Tài liệu bồi dưỡng lý luận chính trị dành cho đảng viên mới; Tài liệu bồi dưỡng lý luận chính trị dành cho học viên lớp đối tượng kết nạp Đảng; Bộ giáo trình lý luận chính trị dành cho bậc đại học… Qua đó, truyền tải một cách trực tiếp, sâu rộng, hệ thống, rõ ràng, dễ hiểu các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước đến đội ngũ cán bộ, đảng viên và nhân dân; góp phần ổn định chính trị tư tưởng, nâng cao nhận thức, trình độ lý luận, chính trị cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, về chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối đổi mới và sự lãnh đạo của Đảng; góp phần vào việc giáo dục cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân hiểu rõ, kiên định mục tiêu độc lập và chủ nghĩa xã hội, kiên định chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối đổi mới của Đảng.

Ngoài ra, từ năm 2009, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã thực hiện Đề án trang bị sách cho các xã, phường, thị trấn do Ban Tuyên giáo Trung ương triển khai, rất nhiều loại sách, trong đó có các sách về kinh tế, chính trị, văn hóa, lịch sử; sách phục vụ cho việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; sách hướng dẫn nghiệp vụ công tác đảng, chính quyền, đoàn thể; sách phục vụ tuyên truyền thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; sách về tình hình thời sự, thời cuộc trong nước, khu vực và thế giới... đã được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản, đưa về các địa phương, đơn vị trên cả nước. Thực hiện Kết luận số 30-KL/TW, ngày 08/02/2016 của Ban Bí thư về việc tiếp tục thực hiện Đề án trang bị sách cho cơ sở xã, phường, thị trấn, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật được giao nhiệm vụ xây dựng Thư viện điện tử sách của Đề án, số hóa các đầu sách đã xuất bản để phục vụ việc đọc và tra cứu trực tuyến của cán bộ, đảng viên và nhân dân ở cơ sở.

(3) Xây dựng các tủ sách điện tử: Nhằm đáp ứng nhu cầu đọc đa dạng của xã hội, góp phần tích cực trong công tác tư tưởng, lý luận, trực tiếp truyền bá, bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; giới thiệu kiến thức, kinh nghiệm có giá trị của các nước; góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục, nâng cao trình độ và bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; xây dựng con người mới, nếp sống mới; đấu tranh bác bỏ các quan điểm sai trái…, trong những năm gần đây, công tác xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật ngày càng được quan tâm phát triển với sự ra đời của nhiều tủ sách điện tử quan trọng như: Tủ sách bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; Tủ sách học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Tủ sách chi bộ; Tủ sách thông tin, đối ngoại… và gần đây nhất là sự ra đời của Tủ sách điện tử Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tập hợp các cuốn sách của người đứng đầu Đảng ta, thể hiện sự lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện của Đảng về đường lối xây dựng đất nước cũng như đối với các lĩnh vực, các ngành, các cấp; định hướng các nhiệm vụ trọng yếu nhằm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hiện thực hóa mục tiêu phát triển đất nước phồn vinh, văn minh, nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

(4) Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong trong công tác biên tập nội dung sách. Nhiều biên tập viên của Nhà xuất bản đã kịp thời cập nhật các công cụ hỗ trợ xuất bản mới và kiến thức về nghiệp vụ xuất bản để tăng cường chất lượng biên tập, tối ưu thời gian biên tập... Đa dạng hóa các thể loại sách và phương thức xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị, đặc biệt là xuất bản sách điện tử và phát hành sách trên mạng internet.

(5) Đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin trong các hoạt động nghiệp vụ như: phát triển hệ thống văn phòng điện tử, họp trực tuyến, biên tập, xuất bản và phát hành xuất bản phẩm, quản lý nhân sự, tổ chức, quản lý sản phẩm, quản lý khách hàng..., tạo sự giao tiếp trực tuyến, lưu trữ dữ liệu tập trung trên hệ thống.

(6) Tăng cường công tác tuyên truyền, giới thiệu sách lý luận, chính trị trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng internet và đội ngũ tuyên truyền các cấp. Cung cấp dịch vụ khai thác nội dung thông tin sách lý luận, chính trị trên internet. Hiện nay, Nhà xuất bản phát triển 3 trang sách điện tử: https://stbook.vn/, https://sachquocgia.vn/, https://thuviencoso.vn/ và 1 ứng dụng trên điện thoại di động STbook để cung cấp dịch vụ khai thác nội dung thông tin sách lý luận, chính trị trên internet cho đông đảo bạn đọc. Bên cạnh trang thông tin điện tử Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật https://www.nxbctqg.org.vn/, Tạp chí Chính trị và Phát triển (bản giấy và bản điện tử https://chinhtrivaphattrien.vn/), Nhà xuất bản còn tích cực phối hợp với các cơ quan báo chí, truyền thông và đội ngũ tuyên truyền các cấp để tuyên truyền, giới thiệu sách lý luận, chính trị của Nhà xuất bản. Hình thức, sản phẩm tuyên truyền, truyền thông cũng được đổi mới, sáng tạo, ứng dụng công nghệ nhằm giới thiệu rộng rãi các sách lý luận, chính trị đến đông đảo bạn đọc.

(7) Xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác biên soạn, biên tập, xuất bản, phát hành, cán bộ lãnh đạo, quản lý xuất bản sách lý luận, chính trị có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn cao, có khả năng thích ứng nhanh với những thay đổi của công nghệ trong bối cảnh chuyển đổi số, đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới.

Trong thời gian tới, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật sẽ tiếp tục đổi mới với những bước tiến trong chuyển đổi số hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị phục vụ công tác tư tưởng, lý luận, nỗ lực trở thành trung tâm xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị nòng cốt của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, góp phần trực tiếp truyền bá, bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; giới thiệu kiến thức, kinh nghiệm có giá trị của các nước; góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục, nâng cao trình độ và bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; xây dựng con người mới, nếp sống mới; đấu tranh bác bỏ các quan điểm sai trái.