1. Bối cảnh hiện nay
Nhìn chung, đội ngũ cán bộ ở nước ta có lập trường tư tưởng, bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức, lối sống giản dị, gương mẫu, có ý thức tổ chức kỷ luật, luôn tu dưỡng, rèn luyện, trình độ, năng lực được nâng lên, phấn đấu, hoàn thành nhiệm vụ được giao. Đa số cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở các cấp có năng lực, phẩm chất, uy tín. Cán bộ cấp chiến lược có bản lĩnh chính trị, kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có tư duy đổi mới, có khả năng hoạch định đường lối, chính sách và lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện. Hầu hết cán bộ lãnh đạo lực lượng vũ trang được rèn luyện, thử thách qua thực tiễn, trung thành với Đảng, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì Tổ quốc, vì nhân dân. Một số cán bộ lãnh đạo, quản lý doanh nghiệp nhà nước thích ứng nhanh với cơ chế thị trường, tổ chức sản xuất - kinh doanh có hiệu quả.
Cùng với quá trình đẩy mạnh công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xu hướng toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ cùng với sự xâm nhập của các luồng tư tưởng, văn hóa khác nhau từ bên ngoài vào, thông qua sự hợp tác của kinh tế, sự giao thoa của văn hóa, sự phát triển của công nghệ… đã ảnh hưởng đến không ít người, trong đó có đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta.
Đây là xu thế khách quan mang tính thời đại. Xu thế này mở ra khả năng to lớn để chúng ta tiếp cận với các giá trị văn hoá và văn minh nhân loại. Tuy nhiên, cùng với những mặt tích cực trên là sự xâm nhập khó tránh khỏi của lối sống thực dụng, coi trọng tiền bạc, ham hưởng thụ, ngại gian khổ…, nhất là khi nhân tố nội sinh ở lúc này, lúc khác, mặt này, mặt nọ tỏ ra chưa đủ mạnh.
Chính vì vậy, một bộ phận không nhỏ cán bộ phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, làm việc hời hợt, ngại khó, ngại khổ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá”. Một số cán bộ lãnh đạo, quản lý, trong đó có cả cán bộ cấp chiến lược, thiếu gương mẫu, uy tín thấp, năng lực, phẩm chất chưa ngang tầm nhiệm vụ, quan liêu, xa dân, cá nhân chủ nghĩa, vướng vào tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm. Tình trạng chạy chức, chạy quyền, chạy tuổi, chạy quy hoạch, chạy luân chuyển, chạy bằng cấp, chạy khen thưởng, chạy danh hiệu, chạy tội..., trong đó có cả cán bộ cao cấp, chậm được ngăn chặn, đẩy lùi1.
2. Giải pháp xây dựng đạo đức cách mạng đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý trong bối cảnh hiện nay
Trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, điều kiện tiên quyết để đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý đảm đương được trọng trách, hoàn thành tốt nhiệm vụ là phải có phẩm chất đạo đức cách mạng. Thời gian qua, Đảng đã tăng cường bồi dưỡng, rèn luyện cán bộ, thường xuyên tạo điều kiện để đội ngũ này học tập, trau dồi tri thức lý luận, nâng cao trình độ, nhận thức, đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, kết hợp với nhiều quy định, chỉ thị, nghị quyết để cuộc vận động này thật sự đi vào cuộc sống. Và hơn hết, với cán bộ lãnh đạo, quản lý, Đảng cũng đưa ra yêu cầu, tiêu chuẩn cụ thể hóa những chuẩn mực đạo đức cách mạng theo tư tưởng Hồ Chí Minh: một mặt, kiên quyết đấu tranh nhằm phát hiện và loại trừ những cán bộ, đảng viên không còn đủ tư cách, thoái hóa, biến chất ra khỏi đội ngũ; mặt khác, xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý đủ phẩm chất, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ, tập trung ở các giải pháp sau:
Một là, tuyệt đối trung thành với lợi ích của Đảng, của quốc gia - dân tộc và nhân dân; kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, mục tiêu, lý tưởng về độc lập dân tộc, chủ nghĩa xã hội và đường lối đổi mới của Đảng. Khi đã xác định được mục tiêu, lý tưởng, con đường sẽ đi thì lòng trung thành luôn là điều quan trọng nhất; nó không chỉ mang tính nguyên tắc, mà còn là động lực thúc đẩy cho việc quyết tâm thực hiện. Cán bộ lãnh đạo, quản lý phải ý thức rõ nhất điều này, có lập trường, quan điểm, bản lĩnh chính trị vững vàng, không dao động trong bất kì tình huống nào. Trong bài viết Người cán bộ cách mạng (năm 1955), Hồ Chí Minh căn dặn: “Người cán bộ cách mạng phải có đạo đức cách mạng. Phải giữ đạo đức cách mạng mới là người cách mạng chân chính. Đạo đức cách mạng có thể nói tóm tắt là: Nhận rõ phải, trái. Giữ vững lập trường. Tận trung với nước. Tận hiếu với dân”2.
Hai là, mẫu mực trong đạo đức, lối sống, tác phong kỷ luật. Cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh là mẫu mực của đạo đức cách mạng. Ở Người luôn có sự thống nhất nhất giữa nói và làm, gương mẫu đi đầu và tu dưỡng rèn luyện đạo đức suốt đời. Người cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ đứng đầu các cơ quan, đơn vị trong Đảng và trong bộ máy chính quyền phải thực hiện tốt vai trò nêu gương - hiện Đảng đã coi nêu gương như là một phương thức lãnh đạo của Đảng. Cán bộ lãnh đạo, quản lý phải thật sự là những tấm gương mẫu mực trong tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, phong cách, tác phong, lề lối công tác để quần chúng noi theo. Bởi, “Một trăm bài diễn thuyết hay không bằng một tấm gương sống”3 và “trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước”4.
Hiện nay, một trong những nguyên nhân chính làm giảm niềm tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng lại xuất phát chủ yếu từ sự thiếu gương mẫu trong tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, phong cách, tác phong công tác, lề lối làm việc của đội ngũ cán bộ, đảng viên, đặc biệt là trong một bộ phận cán bộ cấp cao. Trong bài phát biểu khai mạc Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã thẳng thắn chỉ ra: “Nhiều cán bộ, đảng viên, trong đó có cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, chưa xác định rõ trách nhiệm và chưa thật sự gương mẫu trong rèn luyện, giữ gìn phẩm chất, đạo đức, lối sống, tác phong với những biểu hiện như nói không đi đôi với làm, nói nhiều làm ít, có cán bộ còn trục lợi, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; đặc biệt có cán bộ lãnh đạo cấp cao, cả đương chức và nghỉ hưu, đã vi phạm nghiêm trọng kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước, gây dư luận xấu trong cán bộ, đảng viên và nhân dân”5. Do đó, để Đảng thật sự “là đạo đức, là văn minh” thì cán bộ trong Đảng, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý phải là những người mẫu mực về đạo đức, lối sống, tác phong kỷ luật, phải phát huy tốt vai trò nêu gương trong việc đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, chống chủ nghĩa cá nhân, lối sống cơ hội, thực dụng, bè phái, “lợi ích nhóm”, phải công bằng, chính trực, trọng dụng người tài, không để người thân, người quen lợi dụng chức vụ, quyền hạn để trục lợi, tuân thủ và thực hiện nghiêm các nguyên tắc tổ chức, kỷ luật của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình.
Ba là, không ngừng nâng cao năng lực, uy tín, trách nhiệm. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: cán bộ cách mạng phải mạnh dạn, quyết tâm, có chí khí tiến lên mãi, tiến lên không ngừng. Mạnh dạn học tập, thay đổi tích cực; quyết tâm thực hiên mục tiêu, lý tưởng đã chọn và xây dựng chí khí dựa vào năng lực, uy tín, trách nhiệm. Cán bộ, đảng viên, nhất là những người đứng đầu phải “ham học, ham làm, ham tiến bộ”, tạo dựng uy tín bằng cách nâng cao năng lực chuyên môn và ý thức trách nhiệm đối với mình, với người và với việc để xứng đáng với vai trò, ví trí lãnh đạo.
Hồ Chí Minh khẳng định: “Uy tín của người lãnh đạo là ở chỗ mạnh dạn thực hiện tự phê bình và phê bình, biết học hỏi quần chúng, sửa chữa khuyết điểm, để đưa công việc ngày càng tiến bộ chứ không phải ở chỗ giấu giếm khuyết điểm và e sợ quần chúng phê bình”6. Cán bộ lãnh đạo, quản lý phải có tư duy đổi mới, có tầm nhìn, phương pháp làm việc khoa học; có năng lực tổng hợp, phân tích và dự báo; có khả năng phát hiện những mâu thuẫn, thách thức, thời cơ, thuận lợi, vấn đề mới, khó và những hạn chế, bất cập trong thực tiễn; mạnh dạn đề xuất những nhiệm vụ, giải pháp phù hợp, khả thi, hiệu quả để phát huy, thúc đẩy hoặc tháo gỡ; có năng lực thực tiễn, nắm chắc và hiểu biết cơ bản tình hình thực tế để cụ thể hóa và tổ chức thực hiện có hiệu quả các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ở lĩnh vực, địa bàn công tác được phân công; cần cù, chịu khó, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm và vì nhân dân phục vụ; có khả năng lãnh đạo, chỉ đạo; gương mẫu, quy tụ và phát huy sức mạnh tổng hợp của tập thể, cá nhân; được cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân tin tưởng, tín nhiệm7.
Bốn là, cán bộ lãnh đạo, quản lý phải đóng vai trò tiên phong trong mọi hoạt động, phải có lòng kiên quyết, chí hy sinh. Cán bộ lãnh đạo, quản lý phải đặt sự kiên quyết, sự hy sinh của mình lên đầu, sẵn sàng đi trước vào những khó khăn, nguy hiểm. Muốn vậy, họ phải là những người có bản lĩnh chính trị vững vàng, phải có đạo đức cách mạng.
Năm là, thường xuyên củng cố và giữ vững mối liên hệ gắn bó mật thiết giữa cán bộ lãnh đạo, quản lý với nhân dân. Trong điều kiện một Đảng cầm quyền, nguy cơ mà Đảng cần đề phòng là bệnh quan liêu, “kiêu ngạo cộng sản”, xa rời quần chúng nhân dân. Vì vậy, sự tham gia tích cực, có hiệu quả của quần chúng nhân dân trong xây dựng Đảng sẽ làm cho Đảng thêm vững mạnh, tăng thêm mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân.
Những khuyết điểm, sai lầm của người cán bộ lãnh đạo, quản lý, của tổ chức cơ sở Đảng do nhiều nguyên nhân, có thể tổ chức và cấp ủy không phát hiện được, hoặc không phát hiện kịp thời, nhưng không thể che được “tai mắt” của nhân dân. Bởi vì, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “Họ chẳng những trông thấy những người tốt, việc tốt, mà họ còn trông thấy những người xấu, việc xấu trong Đảng”8. Muốn thực hiện có hiệu quả công tác xây dựng Đảng, xây dựng đạo đức mới cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, thì nhất thiết phải phát huy vai trò của quần chúng nhân dân. Không phát huy được vai trò của quần chúng nhân dân thì việc xây dựng đạo đức mới cho cán bộ lãnh đạo, quản lý sẽ không có kết quả như mong muốn, những khuyết điểm của cán bộ lãnh đạo, quản lý không được khắc phục kịp thời, tổ chức Đảng và đảng viên sẽ không thể tiến bộ nhanh; đồng thời, đó là dấu hiệu của sự “xa dân”, thứ bệnh quan liêu mà chính Hồ Chí Minh đã nhiều lần cảnh báo đối với cán bộ, đảng viên nói chung và cán bộ lãnh đạo, quản lý nói riêng.
Để làm tốt vấn đề này, cần có quy chế rõ ràng lấy ý kiến của quần chúng về tổ chức Đảng và cán bộ lãnh đạo, quản lý. Phải thật sự tôn trọng ý kiến đóng góp của quần chúng, chống lại sự lợi dụng, xuyên tạc tình hình làm sai lệch nhận thức của quần chúng, để làm cơ sở chống đối, “đấu đá” lẫn nhau. Cần nhận thức rõ, quần chúng nhân dân là người xây dựng Đảng, bảo vệ Đảng, vì sự vững mạnh của Đảng chứ không phải là người bảo vệ cho những lợi ích ích kỷ của bất cứ một cá nhân nào.
Thực tế cho thấy, sự buông lỏng quản lý, kiểm tra, giám sát của các cấp, các ngành các đoàn thể và nhân dân đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý thời gian qua đã tạo nên môi trường thuận lợi cho sự xuống cấp về đạo đức ở một bộ phận không nhỏ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Chính vì vậy, cần đổi mới và tăng cường hiệu lực kiểm tra, giám sát đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý. Kiên quyết không để cán bộ nào đứng ngoài sự kiểm tra, giám sát của các cơ quan chức năng cũng như của các cấp, các ngành và nhân dân.
Tóm lại, để đẩy mạnh học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thì yêu cầu khách quan đặt ra đối với mỗi người cán bộ là phải tự rèn luyện, bồi dưỡng đạo đức cách mạng, xem đây là việc “cần làm ngay” và phải được thực hiện liên tục, bền bỉ, thường xuyên “như rửa mặt hàng ngày”. Rèn luyện đạo đức không phải là việc làm ngày một ngày hai mà đó là cả một quá trình đấu tranh với chính bản thân mình, với quyết chí, quyết tâm tu dưỡng, rèn luyện không phải chỉ trong lời nói, còn phải gắn liền với hành động thiết thực, cụ thể để xứng đáng với niềm tin của Đảng, mong mỏi của nhân dân.
Đặc biệt, trong bối cảnh thế giới đang biến đổi nhanh chóng, phức tạp và khó lường như hiện nay, đòi hỏi cán bộ lãnh đạo, quản lý phải có tư duy đổi mới, đổi mới với chính mình nhằm đáp ứng được yêu cầu của bối cảnh mới, kể cả trong rèn luyện đạo đức cách mạng cũng không cứng nhắc mà phải có những bổ sung, phát triển cho phù hợp với xu thế của thời đại và những yêu cầu, nguyên tắc, quy định mới của Đảng.
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Hà Nội, 2018.
2. Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t.7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 480.
3. Hồ Chí Minh Toàn tập. Sđd, t.1, tr. 263.
4. Hồ Chí Minh Toàn tập. Sđd, t.5, tr. 552.
5. Trích Bài phát biểu khai mạc Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp Trung ương Đảng khóa XII của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng.
6. Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t.10, tr. 578.
7. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Quy định số 89-QĐ/TW, ngày 04/8/2017 về Khung tiêu chuẩn chức danh, định hướng khung tiêu chí đánh giá cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.
8. Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t.6, tr. 225.
TS. Nguyễn Thị Phương Thảo
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh
