CT&PT - Du lịch dựa vào cộng đồng đã và đang nhận được nhiều sự đồng thuận trong chiến lược phát triển du lịch không chỉ ở các quốc gia phát triển mà còn có ở nhiều quốc gia khác với mục tiêu mang lại lợi ích chung cho cộng đồng địa phương, đặc biệt cho cộng đồng các làng quê xa xôi ở nông thôn. Bên cạnh những lợi ích về mặt kinh tế, du lịch dựa vào cộng đồng còn giúp bảo vệ tài nguyên môi trường sinh thái, bảo tồn và phát huy những nét văn hoá độc đáo của địa phương... nếu biết khai thác đúng cách và hiệu quả.
1. Du lịch dựa vào cộng đồng giúp phát triển kinh tế bền vững
Du lịch cộng đồng là một loại hình du lịch do chính cộng đồng người dân phối hợp tổ chức, quản lý và làm chủ. Nó được tổ chức dựa trên cơ sở tạo ra các dịch vụ gia tăng cho du khách dựa trên các hoạt động văn hóa, đời sống hằng ngày của cộng đồng dân cư. So với các loại hình du lịch khác, du lịch dựa vào cộng đồng không cần mức đầu tư cao để xây dựng hay cải tạo các cơ sở vật chất theo thời gian. Chính những nét văn hóa, cuộc sống hằng ngày của cộng đồng sẽ tạo thu nhập và giá trị cho họ khi kết hợp khai thác du lịch.
Rõ ràng du lịch dựa vào cộng đồng chủ yếu được phát triển dựa trên nền tảng giữ nguyên và gắn kết với các giá trị, hoạt động sẵn có ở địa phương. Bất kỳ nơi nào cũng có thể xây dựng được loại hình du lịch này dựa trên các giá trị truyền thống và văn hóa cuộc sống sẵn có, thậm chí không cần có những tiềm năng du dịch thiên nhiên hoặc đầu tư xây dựng nhân tạo. Giá trị kinh tế trong du lịch dựa vào cộng đồng được tạo ra từ chính cuộc sống thường ngày trong khi cuộc sống thường ngày của cộng đồng dân cư vẫn cứ diễn ra theo quy luật. Do đó, nếu biết sử dụng các giá trị sẵn có đó để biến thành các sản phẩm du lịch và phát triển hiệu quả thì chắc chắn du lịch dựa vào cộng đồng sẽ là phương thức giúp phát triển kinh tế bền vững.
2. Du lịch dựa vào cộng đồng tạo ra việc làm cho người dân
Các hình thức du lịch dựa vào cộng đồng tạo ra các cơ hội việc làm cho dân cư ở các địa phương. Người lao động có thể tiếp tục ở lại địa phương và phối với các doanh nghiệp du lịch để cung cấp các dịch vụ du lịch ngay tại địa phương.
Bên cạnh đó, du lịch dựa vào cộng đồng có thể giúp thay đổi cơ cấu việc làm địa phương và cải thiện chất lượng lao động ở các vùng địa phương. Điều này giúp cơ cấu lao động trong lĩnh vực dịch vụ có thể tăng lên ngay tại các vùng nông thôn khó khăn và giảm di cư từ nông thôn ra các đô thị. Kết quả này mở ra một hướng phát triển mới cho các địa phương, đặc biệt là các vùng nông thôn có kinh tế chủ yếu dựa trên nông nghiệp năng suất và khả năng tạo ra việc làm thấp.
3. Du lịch dựa vào cộng đồng góp phần phát triển địa phương và cộng đồng
Du lịch cộng đồng đang và sẽ nhận được nhiều sự đồng thuận trong chiến lược phát triển du lịch không chỉ ở các quốc gia phát triển mà còn có ở nhiều quốc gia khác với mục tiêu mang lại lợi ích chung cho cộng đồng địa phương, đặc biệt cho cộng đồng các làng quê xa xôi ở nông thôn. Như đã đề cập, một nhân tố đóng vai trò không thể thiếu trong du lịch dựa vào cộng đồng chính là cộng đồng dân cư tại nơi diễn ra các hoạt động du lịch. Họ là chìa khóa quan trọng trong việc tạo ra các dịch vụ cho du khách, thậm chí là những chủ thể cung ứng chính trong loại hình du lịch này. Các nguồn lợi kinh tế đó có thể được mang lại từ du lịch dựa vào cộng đồng bao gồm:
- Dịch vụ lưu trú homestay
- Dịch vụ trải nghiệm cuộc sống dân dã
- Dịch vụ ăn uống
- Bán các sản phẩm nông nghiệp, thủ công mỹ nghệ
- Các dịch vụ liên quan khác
Với việc biến các hoạt động trong cuộc sống thường ngày thành các hoạt động du lịch, người dân có thể tăng thêm thu nhập, phát triển kinh tế và từ đó góp phần phát triển kinh tế địa phương nói chung. Ở cấp độ địa phương, ngoài giúp tăng thu nhập cho những người dân là những chủ thể cung ứng chính, lượng khách du lịch đến với địa phương cũng góp phần phát triển kinh tế địa phương thông qua các dịch vụ như: vận chuyển, ăn uống, mua sắm,…tại địa phương.
Ở một góc độ khác, với nguồn thu nhập tăng lên từ các việc cung cấp các dịch vụ du lịch, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, người dân có điều kiện kinh tế tốt hơn để đầu tư cho các thế hệ tiếp theo. Bên cạnh đó, tư duy, giao tiếp và kiến thức của cộng đồng dân cư cũng được mở rộng và cải thiện hơn để có thể cung cấp dịch vụ cho du khách một cách tốt nhất. Tất cả những điều đó góp phần làm thay đổi, phát triển cộng đồng cả về mặt kinh tế, tư duy và phong cách sống.
4. Du lịch dựa vào cộng đồng góp phần bảo tồn văn hóa, truyền thống
Việc phát triển các sản phẩm du lịch dựa vào cộng đồng là phù hợp với xu thế thời đại, đáp ứng nhu cầu khám phá của đông đảo du khách muốn tìm hiểu văn hoá dân tộc đặc sắc. Trong du lịch dựa vào cộng đồng, du khách thích gặp gỡ với người dân địa phương và tìm hiểu các văn hóa truyền thống. Sự tham gia của cộng đồng sẽ bổ sung thêm các giá trị cho các chương trình của du khách và tạo ra thu nhập cho người dân. Chính vì thế nó khuyến khích người dân bản địa trong việc hình thành các sản phẩm du lịch đặc trưng và bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống văn hóa của địa phương để cung cấp cho du khách.
Bên cạnh đó, du lịch dựa vào cộng đồng không những góp phần làm thay đổi diện mạo cuộc sống, mở ra một hướng phát triển kinh tế mới mà còn là cơ hội lớn để giao lưu, quảng bá những giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc đến với du khách khắp nơi. Do đó, bên cạnh giá trị kinh tế mang lại, người dân với ý thức tự hào dân tộc và văn hóa địa phương sẽ có động lực nhiều hơn trong việc phục dựng và phát triển các giá trị văn hóa, truyền thống của địa phương để giới thiệu đến du khách.
5. Du lịch dựa vào cộng đồng góp phần bảo vệ môi trường
Nếu như du lịch dựa vào các nguồn tài nguyên du lịch thiên nhiên sẽ chủ yếu tồn tại ở một số địa phương có lợi thế sẵn có về danh lam thắng cảnh thì du lịch dựa vào cộng đồng có khả năng phát triển ở hầu hết các địa phương vì mỗi địa phương có những đặc điểm văn hóa, truyền thống và cách sống đặc trưng. Sự cạnh tranh trong du lịch cộng đồng có xu hướng cao hơn các loại hình khác. Đến lượt mình, các địa phương muốn thu hút được du khách thì ngoài yếu tố các giá trị văn hóa, truyền thống đặc trưng thì môi trường trong lành là yếu tố quan trọng hàng đầu để có được sự quan tâm của du khách. Do đó, các địa phương khi phát triển các loại hình du lịch dựa vào cộng đồng luôn có những chính sách quyết liệt trong việc bảo vệ môi trường để có thể thu hút được du khách.
Ở góc độ khác, chính người dân địa phương là các đối tượng được hưởng lợi nhiều nhất (chứ không phải doanh nghiệp du lịch hay địa phương) nên họ luôn ý thức được việc bảo vệ môi trường là yếu tố sống còn, yếu tố cạnh tranh trong du lịch dựa vào cộng đồng. Chính sự cạnh tranh đó đã thúc đẩy họ quan tâm nhiều hơn trong việc bảo vệ môi trường để có thể thu hút du khách nhiều hơn.
Du lịch dựa vào cộng đồng đã mang lại nguồn thu đáng kể, giúp nhiều hộ dân thoát nghèo. Nhưng nếu địa phương không có chiến lược phát triển, định hướng sản phẩm rõ ràng thì hiệu quả sẽ không cao. Nhiều địa phương xây dựng những sản phẩm du lịch giống nhau dẫn đến tình trạng bản sắc văn hóa của địa phương bị lai tạp, những nét hay, nét riêng biệt đặc sắc của văn hóa, ẩm thực các địa phương bị mai một dần. Và quan trọng hơn là không có điểm nhấn để thu hút du khách. Do đó, để phát triển du lịch dựa vào cộng đồng bền vững nhất thiết phải có quy hoạch cụ thể và chiến lược phát triển rõ ràng.
ThS. Nguyễn Thị Lan Anh
Trường Chính trị Hoàng Văn Thụ
