1. Vai trò xây dựng văn hóa Đảng
Từ lâu văn hóa đã trở thành bộ phận không thể thiếu trong đời sống của mỗi quốc gia - dân tộc, mỗi con người. Nói đến văn hóa là nói đến những giá trị nhân đạo, nhân văn; hệ giá trị chân, thiện, mỹ do con người sáng tạo, lưu giữ, bồi đắp, phát huy nhằm hoàn thiện nhân cách, có giá trị soi đường cho các hoạt động, các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, xây dựng Đảng,...
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”1.
Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, theo đó văn hóa cũng là nền tảng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Lấy văn hóa soi đường cho quốc dân đi”2. Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc”.
Sự ra đời của Đảng chính là một sản phẩm của văn hóa, là kết quả của sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa đỉnh cao của văn hóa nhân loại (chủ nghĩa Mác - Lênin) với tinh hoa của văn hóa dân tộc (phong trào yêu nước và phong trào đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân Việt Nam). Văn hóa Đảng gắn liền với quá trình hình thành, phát triển, với truyền thống, lịch sử vẻ vang của Đảng và của dân tộc Việt Nam.
Từ khi thành lập cho đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đặc biệt chú trọng xây dựng văn hóa Đảng, xây dựng những giá trị chuẩn mực được thể hiện trong các hoạt động của tổ chức Đảng và không bị tách rời với văn hóa dân tộc. Đây là một trong 6 nhiệm vụ trọng tâm được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu ra tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, chú trọng xây dựng Đảng và hệ thống chính trị về văn hóa, đạo đức, kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực để Đảng thực sự tiêu biểu cho lương tri, phẩm giá con người Việt Nam.
V.I. Lênin từng chỉ rõ, phải xây dựng đảng cầm quyền thật sự là một đảng tiêu biểu cho “trí tuệ, danh dự và lương tâm của thời đại”3. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng nhấn mạnh: “Đảng ta là đạo đức, là văn minh”4.
Xét đến cùng, trí tuệ, danh dự, lương tâm, đạo đức, văn minh đều thuộc về phạm trù văn hóa. Bản chất của Đảng trước tiên và quan trọng nhất là văn hóa Đảng, mà hạt nhân là văn hóa lãnh đạo, văn hóa cầm quyền. Chuẩn giá trị văn hóa Đảng chính là sự hiện diện của hệ giá trị chân, thiện, mỹ trong quan hệ giữa Đảng với Nhà nước, với các đoàn thể, với Nhân dân; trong việc hoạch định và lãnh đạo thực hiện đường lối; trong nguyên tắc tổ chức và hoạt động; trong tác phong, lề lối làm việc, phong cách ứng xử của đội ngũ cán bộ, đảng viên… từ cách tiếp cận đó chúng ta có thể hiểu văn hóa Đảng là văn hóa của tổ chức cầm quyền, tổ chức tinh hoa giữ trọng trách dẫn dắt, lãnh đạo giai cấp công nhân, nhân dân lao động và cả dân tộc Việt Nam theo một cương lĩnh, đường lối vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Đó là tính văn hóa cao nhất của Đảng. Văn hóa Đảng trước hết là văn hóa người, là phẩm chất đạo đức trong mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là với những người đứng đầu, đảng viên giữ cương vị lãnh đạo, quản lý, đó là những người tiên phong, gương mẫu trong mọi lĩnh vực.
Văn hóa Đảng được thể hiện ở những nội dung sau:
Thứ nhất, văn hóa Đảng được thể hiện ở tính cách mạng, khoa học và nhân văn của đường lối lãnh đạo của Đảng. Đây là biểu hiện của văn hóa Đảng, đồng thời, là một trong những nhân tố quan trọng góp phần củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng. Đường lối, nghị quyết của Đảng phải được xây dựng trên quan điểm vì dân, phát huy dân chủ, tập trung trí tuệ, sức mạnh tổng hợp của mọi đảng viên, của cả hệ thống chính trị để đề ra nghị quyết lãnh đạo đúng đắn, khoa học, hợp lòng dân, có sức thuyết phục và khả thi.
Mặt khác, đường lối, nghị quyết của Đảng còn phải được xây dựng trên cơ sở nhận thức đúng đắn, sâu sắc bản chất cánh mạng, phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Có được tính cách mạng, khoa học và nhân văn đó, sự lãnh đạo của Đảng mới thực sự đứng vững, mới được hiện thực hóa và có khả năng chống lại mọi sự xuyên tạc và chống phá của các thế lực thù địch cả về lý luận và thực tiễn.
Thứ hai, văn hóa Đảng còn được thể hiện ở tính tiền phong gương mẫu, phong cách ứng xử của mỗi cán bộ, đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội. Đảng dùng sự gương mẫu để lãnh đạo cách mạng, xem đây là một phương thức lãnh đạo văn minh nhất. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”5, cán bộ, đảng viên “muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước”6. Nhân cách, đạo đức, trí tuệ, sự gương mẫu của cán bộ, đảng viên là những biểu hiện thực tế sinh động, thuyết phục nhất đối với Nhân dân về sự chân chính và năng lực lãnh đạo của Đảng.
Đảng là đạo đức, là văn minh, bởi vậy xét về khía cạnh văn hóa, đạo đức của Đảng chính là thể hiện bằng đạo đức của người cán bộ thực hành đạo đức cách mạng, chính là lời nói đi đôi với việc làm, rèn luyện nhân cách, lối sống, nghiêm túc tự phê bình và phê bình, chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, biết hy sinh lợi ích cá nhân, đặt lợi ích của Nhân dân lên trên hết, trước hết. Đó chính là cách để người cán bộ, đảng viên phấn đấu cho lý tưởng cao đẹp của Đảng cầm quyền, đó cũng là cách thể hiện văn hóa Đảng một cách sinh động nhất.
Thứ ba, văn hóa Đảng thể hiện trong mối liên hệ mật thiết giữa Đảng và Nhân dân. Trong thực tiễn lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức một cách sâu sắc về vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của Nhân dân nên hết sức quan tâm chăm lo xây dựng, củng cố mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với Nhân dân. Từ đó, đã động viên được toàn thể Nhân dân tích cực tham gia vào cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, tạo nên sức mạnh tổng lực đưa cách mạng Việt Nam đi đến thắng lợi hoàn toàn.
2. Xây dựng văn hóa trong Đảng là việc làm thường xuyên
Hơn 2.700 tổ chức Đảng và gần 168.000 đảng viên bị kỷ luật, trong đó có hơn 7.390 đảng viên bị kỷ luật do tham nhũng là những con số được thông tin tại hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác phòng-chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012-2022 do Bộ Chính trị tổ chức. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã kỷ luật hơn 170 cán bộ cấp cao diện Trung ương quản lý, trong đó có 33 Ủy viên, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, hơn 50 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang. Riêng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng đến nay, 50 cán bộ diện Trung ương quản lý đã bị kỷ luật, trong đó có 8 Ủy viên, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, 20 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang…
Những con số đó đã cho thấy sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện của tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, mất dân chủ, thiếu trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, đảng viên đang làm vẩn đục văn hóa trong Đảng, làm tổn hại uy tín, thanh danh của Đảng, làm phương hại tới năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng.
Việc Đảng nhận diện và nhìn thẳng vào thực tế đang tồn tại một bộ phận cán bộ, đảng viên có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, sự yếu kém và thiếu hụt năng lực, sự lệch chuẩn văn hóa cho thấy đây là vấn đề hệ trọng liên quan trực tiếp đến sinh mệnh của Đảng và sự tồn vong của chế độ. Khi nói đến tác động tiêu cực của suy thoái văn hóa trong Đảng, Văn kiện Đại hội X của Đảng đã cảnh báo “Đó là một nguy cơ liên quan đến sự sống còn của Đảng, của chế độ”.
Đảng ta nhiều lần đề cập đến vấn đề văn hóa trong Đảng và xem đây là “nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh”. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước khẳng định: “Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh”, trọng tâm là xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức, tận tụy, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, gắn bó máu thịt với Nhân dân.
Nhất quán quan điểm nêu trên, Văn kiện Đại hội XII của Đảng tiếp tục khẳng định: “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế. Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể, coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh”. Trong đó, cần tập trung xây dựng văn hóa trong các tổ chức Đảng, cơ quan nhà nước, trong hệ thống chính trị; đổi mới phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng; xây dựng phong cách làm việc khoa học, tập thể, dân chủ, gần dân, trọng dân, vì dân, bám sát thực tiễn, nói đi đôi với làm; xây dựng và thực hiện tốt các quy định để phát huy vai trò gương mẫu trong rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, phong cách, tác phong, lề lối công tác của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo các cấp, người đứng đầu các cơ quan, đơn vị.
Xây dựng văn hóa trong Đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) cũng như Chỉ thị số 03-CT/TW của Bộ Chính trị là xây dựng đạo đức cán bộ, đảng viên, nhất là việc nêu cao gương mẫu của đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Đó cũng chính là xây dựng Đảng về văn hóa.
Nếu xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức là điều kiện cần thì xây dựng Đảng về đạo đức và văn hóa là điều kiện đủ để làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh. Vì nếu không chú trọng những bảo đảm tối thiểu cần thiết về phẩm chất đạo đức, nhân cách của đảng viên, nhất là đảng viên có trọng trách lãnh đạo ở các cấp ủy thì khó có thể nói tới chất lượng, hiệu quả, tác dụng của chính trị, tư tưởng và tổ chức.
Xây dựng văn hóa trong Đảng là việc làm thường xuyên và cần thiết hơn bao giờ hết để Đảng thực sự là đạo đức, là văn minh, là danh dự và lương tâm của dân tộc. Bởi lẽ, văn hóa trong Đảng là một bộ phận của văn hóa dân tộc; là nơi hội tụ, kết tinh, biểu hiện tập trung nhất của văn hóa, trí tuệ dân tộc; là thước đo trình độ trưởng thành của Đảng và là nhân tố quan trọng quyết định năng lực lãnh đạo, khả năng cầm quyền của Đảng.
3. Đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh xây dựng văn hóa trong Đảng
Một là, tiếp tục đẩy mạnh giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao nhận thức về vai trò của văn hóa và đạo đức trong xây dựng Đảng theo tinh thần Quy định số 16-QĐ/TU. Thực hiện nền nếp việc bồi dưỡng lý luận, cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Hai là, đẩy mạnh thực hiện Quy định số 144-QĐ/TW ngày 09/5/2024 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới; tiếp tục thực hiện có hiệu quả Kết luận số 21-KL/TW của Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; các quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên; về thực hiện văn hóa, đạo đức trong Đảng.
Ba là, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng và nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm tạo sự chuyển biến thực sự mạnh mẽ, rõ nét, tạo được sức lan tỏa trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, góp phần tạo động lực mới thúc đẩy thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị.
Bốn là, nêu cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, đảng viên; hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân; sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật; đưa việc thực hiện các quy định về văn hóa, đạo đức trong Đảng, quy định nêu gương trở thành việc làm tự giác, thường xuyên; coi trọng việc phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp, đậm đà bản sắc các dân tộc góp phần xây dựng con người Yên Bái "thân thiện, nhân ái, đoàn kết, sáng tạo, hội nhập” trong giai đoạn mới.
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 3, tr. 458.
2, 5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 1, tr. 25, 263.
3. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t. 24, tr.122.
4, 6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t. 5, tr.552.
TS. NGUYỄN TRƯỜNG NAM
Học viện Chính trị khu vực II
