Đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để Hải Phòng trở thành thành phố công nghiệp phát triển hiện đại, thông minh, bền vững tầm cỡ khu vực và thế giới

Theo WIPO, Việt Nam là một trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về đổi mới sáng tạo trong thập kỷ qua (cùng với Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Philippines, Indonesia và Cộng hòa Hồi giáo Iran). Việt Nam cũng là một trong 3 quốc gia (cùng với Ấn Độ, Cộng hòa Moldova) giữ kỷ lục có thành tích vượt trội so với mức độ phát triển trong 13 năm liên tiếp.

2. Cơ hội cho thành phố Hải Phòng “bứt phá”

Sau hơn 18 năm thực hiện Nghị quyết số 54-NQ/TW, ngày 14/9/2005 của Bộ Chính trị khóa IX về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, thành phố Hải Phòng đã đạt được nhiều thành tựu trên tất cả các lĩnh vực, trở thành một trong những địa phương đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đồng thời, khẳng định được vai trò là thành phố đầu tàu kinh tế, là đầu mối giao thông quan trọng, cửa chính ra Biển Đông của khu vực Bắc Bộ, kết nối quốc tế.

Để tạo động lực thúc đẩy Hải Phòng trở thành thành phố công nghiệp phát triển hiện đại, thông minh, bền vững tầm cỡ khu vực Đông Nam Á, ngày 24/01/2019, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 45-NQ/TW về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, trong đó nhấn mạnh quyết tâm: Xây dựng và phát triển Hải Phòng trở thành thành phố đi đầu cả nước trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa; động lực phát triển của vùng Bắc Bộ và của cả nước; có công nghiệp phát triển hiện đại, thông minh, bền vững; kết cấu hạ tầng giao thông đồng bộ, hiện đại kết nối thuận lợi với trong nước và quốc tế bằng cả đường bộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không; trọng điểm dịch vụ logistics; trung tâm quốc tế về giáo dục, đào tạo, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển khoa học - công nghệ, kinh tể biển; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng được nâng cao ngang tầm với các thành phổ tiêu biểu ở châu Á; trật tự, an toàn xã hội được bảo đảm, quốc phòng, an ninh được giữ vững. Nghị quyết xác định mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế đối với Hải Phòng trên ba trụ cột chủ yếu là: công nghiệp công nghệ cao, cảng biển - logistics, du lịch - thương mại. Hải Phòng bước đầu triển khai thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 35/2021/QH15, ngày 13/11/2021 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hải Phòng và Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2020 - 2025, trong đó, chú trọng đầu tư phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo với các chương trình chuyển đổi số được triển khai mạnh mẽ ở các cấp, ngành, địa phương, triển khai thực hiện có mục tiêu, trọng điểm kế hoạch hoạt động giai đoạn 2021 - 2025 của các chương trình khoa học và công nghệ; tăng cường tiềm lực khoa học và công nghệ; phát triển thị trường khoa học và công nghệ và hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; thúc đẩy hợp tác trong nước và quốc tế về khoa học và công nghệ. Nâng cao năng suất, chất lượng và phát triển tài sản trí tuệ. Xây dựng quy chế phối hợp giữa các tổ chức, cá nhân tham gia chuẩn bị ứng phó, ứng phó với sự cố bức xạ và hạt nhân trên địa bàn thành phố.

Những kết quả đạt được trong phát triển kinh tế - xã hội của Hải Phòng trong thời gian qua cho thấy quyết tâm và sự nỗ lực rất lớn của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hải Phòng, với mục tiêu xây dựng Hải Phòng trở thành một trong những động lực phát triển của vùng Bắc Bộ và của cả nước. Theo Cục Thống kê thành phố Hải Phòng, năm 2022, tăng trưởng kinh tế thành phố đạt mức khá cao, gấp 1,5 lần tốc độ tăng trưởng bình quân chung của cả nước, thuộc “top” đầu các địa phương có tốc độ tăng trưởng cao. Một số chỉ tiêu kinh tế chủ yếu tăng trưởng khá so với cùng kỳ như: sản xuất công nghiệp, hàng qua cảng, thu ngân sách, thu hút FDI, doanh nghiệp đăng ký thành lập mới, đặc biệt ngành du lịch, dịch vụ có sự phục hồi và tăng trưởng mạnh; các chính sách an sinh xã hội được triển khai kịp thời, hiệu quả; tình hình chính trị, xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được giữ vững. Tổng sản phẩm trên địa bàn thành phố (GRDP) năm 2022 ước tăng 12,32% so với cùng kỳ năm trước (kế hoạch năm 2022 tăng từ 13%), đứng thứ 8 cả nước và đứng thứ 2 vùng đồng bằng sông Hồng. Cơ cấu nền kinh tế năm 2022 chuyển dịch đúng theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong đó khu vực: nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng 3,61%; công nghiệp - xây dựng chiếm 53,68%; thương mại - dịch vụ chiếm 36,98%; thuế sản phẩm trừ trợ cấp chiếm 5,73%. Tính chung cả năm 2022, chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 14,56% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo tăng 15,6%, đóng góp 14,87 điểm phần trăm; ngành cung cấp nước, xử lý rác thải, nước thải tăng 7,35%, đóng góp 0,07 điểm phần trăm vào mức tăng chung; hai ngành có chỉ số giảm là ngành khai khoáng (giảm 20,3%) và ngành sản xuất, phân phối điện (giảm 4,67%), tác động làm giảm tương ứng 0,04 và 0,34 điểm phần trăm vào mức tăng chung.

Tính đến ngày 15/12/2022, Hải Phòng có 852 dự án còn hiệu lực, với tổng số vốn đầu tư đạt 24.568,86 triệu USD. Toàn thành phố có 88 dự án cấp mới đến từ 13 quốc gia và vùng lãnh thổ, với số vốn đầu tư đạt 1.121,4 triệu USD, tăng 220,95 so với cùng kỳ năm trước. Điều chỉnh tăng vốn đầu tư có 40 dự án, với số vốn tăng là 910,12 triệu USD. Các dự án mới và tăng vốn chủ yếu ở ngành công nghiệp chế biến, chế tạo. Tổng cấp mới và tăng vốn toàn thành phố có 128 dự án, với số vốn đăng ký cấp mới và vốn đăng ký điều chỉnh đạt 2.031,53 triệu USD.

Thời gian tới, nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu đề ra, trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm của một số địa phương, để đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, thành phố Hải Phòng cần thực hiện một số giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động khoa học và công nghệ

Xã hội hóa hoạt động khoa học và công nghệ là một trong những giải pháp quan trọng nhằm nâng cao tiềm lực khoa học và công nghệ của thành phố; là một quá trình vừa cấp bách, vừa lâu dài, bao hàm nhiều nội dung, trong đó tập trung vào quá trình mở rộng các thành phần xã hội tham gia hoạt động khoa học và công nghệ. Trong thời gian tới, cần giải quyết một số nội dung cơ bản là:

- Tăng cường thu hút mọi nguồn lực xã hội đầu tư cho các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển và ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo; tạo thuận lợi cho các hoạt động thu hút vốn của thành phố. Tăng cường sự gắn kết khoa học với thực tiễn; đổi mới cơ chế quản lý, nâng cao hiệu quả đầu tư xã hội cho khoa học và công nghệ.

- Đẩy mạnh xây dựng và phát triển thị trường dịch vụ khoa học và công nghệ; khuyến khích doanh nghiệp thành lập quỹ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; đẩy mạnh thương mại hóa, xã hội hóa việc ứng dụng các kết quả khoa học và công nghệ vào sản xuất, kinh doanh để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa và dịch vụ, đồng thời góp phần hình thành và phát triển thị trường mua bán công nghệ, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

- Khuyến khích và có cơ chế hỗ trợ hình thành các tổ chức đánh giá, thẩm định, định giá công nghệ, tư vấn lựa chọn công nghệ, môi giới công nghệ và chuyển giao công nghệ gắn với hoạt động của sàn giao dịch công nghệ, thiết bị. Huy động mọi nguồn lực để phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của thành phố, trong đó tập trung vào hỗ trợ thành lập và phát triển các tổ chức trung gian kiểu mới như: tổ chức hỗ trợ đổi mới sáng tạo, tổ chức thúc đẩy kinh doanh, câu lạc bộ khởi nghiệp, các sự kiện kết nối khởi nghiệp với nhà đầu tư, đối tác, nhân lực và các kênh truyền thông cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Thứ hai, thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là cơ sở để tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế thành phố

Cốt lõi của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư chính là chuyển đổi số, với sự tích hợp của số hóa, kết nối, siêu kết nối và xử lý dữ liệu thông minh. Đây là quá trình phát triển tất yếu trên phạm vi toàn cầu, và Việt Nam cũng không nằm ngoài lộ trình đó. Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư nhấn mạnh yêu cầu cấp bách để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số. Trên cơ sở đó, Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết. Ngày 26/10/2021, Ban Thường vụ Thành ủy Hải Phòng ban hành Nghị quyết số 03-NQ/TU về chuyển đổi số thành phố Hải Phòng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, với mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện hoạt động lãnh đạo, quản lý, điều hành của cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội thành phố dựa trên áp dụng công nghệ số, dữ liệu số. Tạo ra giá trị tăng trưởng mới từ kinh tế số, với ba trụ cột kinh tế: công nghiệp công nghệ cao, cảng biển - logistics, du lịch - thương mại; hình thành và phát triển môi trường số an toàn, tiện ích, phục vụ tối đa nhu cầu sản xuất, kinh doanh cũng như sinh hoạt cộng đồng của người dân; tạo môi trường khởi nghiệp sáng tạo, chủ động tiếp cận và tận dụng các cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư... Theo đó, trung tâm đổi mới sáng tạo phải từ doanh nghiệp; doanh nghiệp cũng cần hiểu rõ: đầu tư cho nghiên cứu, phát triển công nghệ và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là con đường “ngắn nhất” để đạt được hiệu quả, tăng năng lực cạnh tranh và hướng tới phát triển bền vững.

- Triển khai có hiệu quả chương trình hỗ trợ các doanh nghiệp chuyển đổi số, nhất là doanh nghiệp sản xuất những mặt hàng chủ lực của địa phương. Chuyển đổi số là hoạt động đổi mới sáng tạo của một tổ chức, doanh nghiệp; nói cách khác, chuyển đổi số chính là hoạt động đổi mới sáng tạo sử dụng công nghệ số.

- Thúc đẩy phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của thành phố, lấy doanh nghiệp làm trung tâm; phát triển mô hình kinh doanh mới, kinh tế số, xã hội số; nâng cao năng lực đổi mới, năng lực hấp thụ và làm chủ công nghệ của doanh nghiệp, tập trung ứng dụng công nghệ cao, công nghệ chủ chốt của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Thứ ba, gắn kết nhiệm vụ khoa học và công nghệ với các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hải Phòng

Thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao công nghệ, làm chủ một số công nghệ mới trong các lĩnh vực:

- Sản xuất nông nghiệp sạch, nông nghiệp an toàn, sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị để phát triển bền vững, trong đó khoa học và công nghệ tập trung hỗ trợ ở các khâu then chốt, như: nghiên cứu ứng dụng, tiếp nhận chuyển giao công nghệ sinh học trong chọn tạo giống có năng suất, chất lượng và sạch bệnh, giống thích ứng với biến đổi khí hậu... Ứng dụng công nghệ tiên tiến trong thu hoạch, bảo quản sau thu hoạch bảo đảm chất lượng và gia tăng khả năng cạnh tranh của nông - thủy - hải sản trên thị trường. Hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, làng nghề... nâng cao năng suất, chất lượng, xây dựng nhãn hiệu, truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm hàng hóa, nhằm bảo đảm sự minh bạch thông tin của sản phẩm, giúp người tiêu dùng yên tâm lựa chọn hàng hóa chính hãng, đồng thời giúp cơ quan quản lý nhà nước quản lý và kiểm soát hàng hóa trên thị trường.

- Tăng cường quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên, đất đai; bảo vệ, cải thiện môi trường; chủ động phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu. Trong đó, tập trung nghiên cứu, ứng dụng công nghệ trong công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, góp phần quản lý, sử dụng tài nguyên đất hiệu quả, bền vững; nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới, công nghệ tiên tiến trong hoạt động bảo vệ, cải thiện môi trường, sử dụng chế phẩm sinh học trong xử lý chất thải gia súc, gia cầm và trong quản lý ao đầm nuôi thủy, hải sản, góp phần cải thiện môi trường nông thôn, nâng cao năng suất cây trồng, vật nuôi, sử dụng men vi sinh trong chăn nuôi để xử lý mùi; tiếp nhận chuyển giao công nghệ xử lý nước thải và rác thải sinh hoạt, nước thải và chất thải y tế, bảo đảm an toàn cho môi trường và xử lý hiệu quả mầm bệnh.

Phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh để phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, đó là hướng đi đúng đắn đã và đang được Hải Phòng hiện thực hóa bằng những kết quả nổi bật trên con đường phát triển của thành phố, phấn đấu đưa Hải Phòng trở thành thành phố có trình độ phát triển cao trong nhóm các thành phố hàng đầu châu Á và thế giới.

PGS, TS. VŨ TRỌNG LÂM

Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật