Hoàng Văn Thụ - Từ người yêu nước chân chính trở thành người cộng sản kiên trung, mẫu mực

Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của cách mạng Việt Nam liên tục thất bại và bị kẻ thù dìm trong biển máu, đẩy con đường cách mạng Việt Nam lâm vào cảnh bế tắc. Chính bối cảnh cấp thiết đó của lịch sử đã trở thành động lực để các thế hệ yêu nước tìm đến chủ nghĩa Mác - Lênin và trở thành người cộng sản. Trong số những thanh niên yêu nước tiêu biểu thời kỳ này, không thể không nhắc tới Hoàng Văn Thụ. Quá trình hoạt động cách mạng của Hoàng Văn Thụ là quá trình đi từ chủ nghĩa yêu nước đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, từ một người yêu nước chân chính trở thành người cộng sản kiên trung, mẫu mực.
Từ người yêu nước chân chính
Hoàng Văn Thụ sinh ngày 04/11/1909 trong một gia đình có truyền thống yêu nước, lao động cần cù tại thôn Phạc Lạn, tổng Nhân Lý, châu Văn Uyên, nay là thôn Nhân Hòa, xã Hoàng Văn Thụ, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn. Là một người thông minh, hiếu học, được kế thừa truyền thống yêu nước của gia đình, quê hương, nên khi chứng kiến cảnh người dân bị áp bức lầm than dưới ách đô hộ của chế độ thực dân, phong kiến, Hoàng Văn Thụ đã sớm hình thành lòng yêu nước, thương dân, nung nấu ý chí đấu tranh cách mạng, giải phóng dân tộc. Khi còn học tại trường Tiểu học Pháp - Việt (Lạng Sơn), Hoàng Văn Thụ đã rất say mê tìm hiểu tư tưởng “Tự do, Bình đẳng, Bác ái” của cách mạng tư sản Pháp và đọc những sách báo tiến bộ từ nước ngoài bí mật chuyển về nước, tiếp thu những luồng thông tin mới, nhận biết tình hình thế giới... Nhưng những hành động của thực dân Pháp ở Việt Nam đã tố cáo sự giả tạo, ngụy biện trong triết lý “Tự do, Bình đẳng, Bác ái” mà họ nêu khẩu hiệu tại ngôi trường mà Hoàng Văn Thụ đang theo học. Hoàng Văn Thụ dần nhận thấy những bất công, ngang trái do chính quyền thực dân gây ra ngay trên mảnh đất quê hương mình, những hình ảnh người dân bị áp bức, bóc lột, đè nén cùng cực đã thôi thúc anh suy nghĩ và hành động. Hưởng ứng cuộc vận động cách mạng của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, Hoàng Văn Thụ cùng người bạn đồng chí hướng Lương Văn Tri và một số học sinh ở trường Tiểu học Pháp - Việt đã bí mật tiếp nhận, phát sách, báo, tài liệu của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, vận động tổ chức nhóm học sinh yêu nước tại trường, tìm cách liên lạc với các cán bộ của Hội. Ngoài ra, Hoàng Văn Thụ còn tham gia cuộc đấu tranh của thanh niên, học sinh đòi thả nhà yêu nước Phan Bội Châu (1925) và để tang nhà yêu nước Phan Chu Trinh (1926) do Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên phát động, làm dấy lên phong trào đấu tranh yêu nước rộng khắp trong cả nước nói chung, ở Lạng Sơn nói riêng.
Tháng 01/1928, Hoàng Văn Thụ và Lương Văn Tri đã tìm đường vượt qua biên giới, bắt liên lạc với tổ chức Cách mạng Việt Nam ở Long Châu (Trung Quốc). Với bí danh là Lôi Minh Hạ, Hoàng Văn Thụ vừa làm công việc của một người thợ cơ khí, vừa thâm nhập tuyên truyền gây dựng các cơ sở quần chúng bí mật giúp đỡ cách mạng Việt Nam. Cuối năm 1928, Hoàng Văn Thụ được kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Từ khi được kết nạp vào Hội, Hoàng Văn Thụ đã nhanh chóng tiếp thu chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm lập trường của giai cấp công nhân, giác ngộ lý tưởng cộng sản. Quá trình chuyển biến tư tưởng của Hoàng Văn Thụ từ chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa Mác - Lênin đã trải qua những giai đoạn thâm nhập thực tiễn phong phú ở cả trong nước và nước ngoài. Đầu năm 1929, Hoàng Văn Thụ được giới thiệu vào làm việc ở “Tu giới sở”. Thông qua hoạt động thực tiễn, đồng chí đã tạo dựng được mối quan hệ chặt chẽ giữa các cán bộ cách mạng Việt Nam đang hoạt động ở Long Châu - Nam Ninh với những người cách mạng Trung Quốc, đồng thời gây dựng được một số cơ sở hoạt động bí mật tại đây.

Tượng đài đồng chí Hoàng Văn Thụ tại thành phố Lạng Sơn

Trở thành người cộng sản kiên trung, mẫu mực
Cuối năm 1929, Hoàng Văn Thụ được kết nạp vào Đông Dương Cộng sản Đảng cùng với các đồng chí Hoàng Đình Giong, Lương Văn Tri, Hoàng Văn Nọn… Từ ngày 06/01 đến ngày 07/02/1930, Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Việt Nam được tiến hành và thành công tốt đẹp. Như vậy, từ một thanh niên yêu nước, Hoàng Văn Thụ đã trở thành đảng viên cộng sản, nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp, phấn đấu vì độc lập dân tộc, vì hạnh phúc của Nhân dân.
Theo chủ trương chung, Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng ở Long Châu đã chuyển thành Chi bộ của Đảng Cộng sản Việt Nam, được Đảng trực tiếp giao nhiệm vụ chỉ đạo việc tổ chức, gây dựng và phát triển phong trào cách mạng ở hai tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn. Trong đó, đồng chí Hoàng Văn Thụ được phân công tiếp tục chỉ đạo phát triển mở rộng phong trào quần chúng cách mạng ở Lạng Sơn. Sau khi nghiên cứu kỹ tình hình, Hoàng Văn Thụ đã nhiều lần bí mật về nước hoạt động. Để bảo đảm bí mật, đồng chí đã ở hang Áng Cúm, gần làng Lũng Nghịu hoạt động cách mạng. Từ cuối năm 1932 đến đầu năm 1933, bằng sự hoạt động tích cực của mình, đồng chí đã trực tiếp chỉ đạo các tổ chức quần chúng trung kiên ở Khưa Lếch (Trung Quốc) và Khưa Đa, Ma Mèo, Tài Lài, xã Tân Yên (Văn Uyên, Lạng Sơn, Việt Nam) tổ chức in tài liệu, rải truyền đơn giác ngộ quần chúng yêu nước trong các dịp kỷ niệm phong trào Xôviết -  Nghệ Tĩnh. Vì thế, phong trào quần chúng cách mạng tiếp tục nhanh chóng được phát triển tới các xã thuộc châu Văn Uyên như Thụy Hùng, Hồng Phong, Phú Xá…
Từ khi được Đảng giao nhiệm vụ, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã có nhiều đóng góp tích cực vào việc xây dựng, phát triển Đảng bộ các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, củng cố được nhiều cơ sở Đảng ở Hà Nội và các tỉnh Hà Đông, Vĩnh Yên, Quảng Ninh, Hải Dương... Sự phát triển vững chắc của các cơ sở Đảng ở các tỉnh đóng vai trò nòng cốt trong việc mở rộng phát triển phong trào cách mạng trên một địa bàn rộng lớn. Hoạt động của đồng chí Hoàng Văn Thụ trên nhiều địa bàn, ở các công việc khác nhau đã thể hiện quan điểm cách mạng toàn diện của một cán bộ lãnh đạo có tầm nhìn xa, hiểu rộng.
Ngày 08/9/1939, tại Hội nghị Xứ ủy Bắc Kỳ mở rộng do Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ chủ trì họp tại làng Vạn Phúc (Hà Đông, Hà Nội), đồng chí Hoàng Văn Thụ được cử làm Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ. Trên cương vị mới, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã đề nghị lập tờ báo Giải phóng làm cơ quan tuyên truyền của Xứ ủy Bắc Kỳ. Đảm nhận vai trò chủ bút, đồng chí thường xuyên viết bài tuyên truyền chủ trương đấu tranh của Đảng và Xứ ủy Bắc Kỳ với bí danh là Lý. Đồng chí đã chủ động, sáng tạo trong lãnh đạo Đảng bộ Bắc Kỳ thực hiện chủ trương, đường lối cách mạng của Đảng; đồng thời nỗ lực trong công tác tuyên truyền, huấn luyện, chủ động chuẩn bị cán bộ cho Đảng và cách mạng. 
Tại Hội nghị Trung ương lần thứ tám (tháng 5/1941), đồng chí Hoàng Văn Thụ được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng, đặc trách công tác công vận và binh vận của Đảng. 
Ngày 25/8/1943, trong lúc phong trào cách mạng đang sôi sục, đồng chí Hoàng Văn Thụ bị mật thám Pháp bắt giữ tại Hà Nội. Biết đồng chí là cán bộ cao cấp của Đảng, Phủ Toàn quyền Đông Dương đã lệnh cho Sở Mật thám Bắc Kỳ bằng mọi cách bắt đồng chí phải khai ra cơ quan lãnh đạo Trung ương của Đảng ta. Thực dân Pháp đã dùng mọi thủ đoạn xảo quyệt, từ dụ dỗ, mua chuộc cho đến tra tấn dã man hòng khuất phục ý chí cách mạng của người chiến sĩ cộng sản Hoàng Văn Thụ. Đồng chí Hoàng Văn Thụ đã phải chịu tới hơn 20 trận đòn tra tấn của thực dân, trong đó có 8 trận “thập tử nhất sinh”. Chỉ khi thấy đồng chí ngất đi, chúng mới khiêng xuống xà lim. Dùng nhục hình thất bại, chúng chuyển sang âm mưu thâm độc là đưa Hoàng Văn Thụ đến những nơi mà đồng chí thường qua lại liên lạc để anh em cán bộ của ta nghi ngờ đồng chí phản bội. Nhưng Hoàng Văn Thụ kiên quyết phản đối: “Tôi không biết ai cả. Nếu các ông đưa tôi đến nhà những người nào, tôi sẽ nói với họ rằng tôi không quen họ và chỉ là bị các ông tự ý đưa đến bắt họ mà thôi”¹. Những lần hiếm hoi được gặp các bạn tù, đồng chí thường động viên họ giữ vững chí khí cách mạng: “Có đau thì cố chịu nhé. Đừng quên Tổ quốc và Đảng”². Vượt lên mọi cực hình dã man và những thủ đoạn nham hiểm của kẻ thù, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã nêu cao khí tiết của người chiến sĩ cộng sản kiên trung. Đồng chí đã biến nhà tù thực dân thành trường học cách mạng lớn, là nơi rèn luyện và thử thách ý chí cách mạng của những người cộng sản. 
Trong những ngày bị thực dân Pháp giam cầm, tra tấn dã man tại nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội), với ý chí kiên cường và tinh thần lạc quan cách mạng, người chiến sĩ cộng sản Hoàng Văn Thụ đã viết bài thơ Nhắn bạn với những vần thơ đầy dũng khí để nhắn nhủ tới các đồng chí của mình:
                      Việc nước xưa, nay có bại thành
                      Miễn sao giữ trọn được thanh danh
                      Phục thù chí lớn không hề nản
                      Ngọc nát còn hơn giữ ngói lành
                     Thân dẫu lao tù lâm cảnh hiểm
                     Chí còn theo dõi buổi tung hoành
                     Bạn hỡi xa gần hăng chiến đấu
                    Trước, sau xin giữ tấm lòng thành³.
Không khuất phục được ý chí kiên cường của người chiến sĩ cộng sản Hoàng Văn Thụ, ngày 21/12/1943, thực dân Pháp mở “Tòa án đại hình” để xử tội đồng chí. 
Rạng sáng 24/5/1944, kẻ thù đã xử bắn đồng chí tại trường bắn Tương Mai (Hà Nội) trong niềm đau thương vô hạn của đồng bào, đồng chí. Trước mặt kẻ thù, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã nói những lời đanh thép: “Trong cuộc đấu tranh sinh tử giữa chúng tôi, những người mất nước và các ông, những kẻ cướp nước, sự hy sinh của những người như tôi là một sự dĩ nhiên. Chỉ biết rằng, cuối cùng chúng tôi sẽ thắng”⁴. Khi tên giám mục hỏi: “Anh có muốn rửa tội không?”, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã nói những lời đầy lý lẽ thuyết phục đối với những người Pháp thực dân còn đôi chút lương tri: “Cám ơn ông. Tôi không có tội! Nếu yêu nước, cứu nước mà có tội, thì những người Pháp hiện giờ đang đấu tranh trên đất nước ông đều là có tội cả. Ông hãy về hỏi họ xem có tội không?”⁵.
Trong tư thế của một người chiến thắng, trước lúc hy sinh, trong giờ phút vĩnh biệt đồng bào, đồng chí của mình, đồng chí đã hô vang những lời bất tử:
                     - Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm!
                     - Đảng Cộng sản Pháp muôn năm!
                     - Liên bang Xôviết muôn năm!
                     - Việt Nam độc lập muôn năm!⁶
Hình ảnh hiên ngang, bất khuất của đồng chí Hoàng Văn Thụ trước pháp trường mãi là bản anh hùng ca về khí tiết của người cộng sản trước quân thù. Đồng chí để lại cho chúng ta những kinh nghiệm quý báu về tinh thần yêu nước, giác ngộ lý tưởng cộng sản, kiên định lập trường giai cấp công nhân; là sự sáng ngời phẩm chất đạo đức cao đẹp của người chiến sĩ cộng sản; là tác phong dân chủ, gần gũi, hòa đồng của người cách mạng đối với Nhân dân. Trong bài “Ðạo đức cách mạng” đăng trên Tạp chí Cộng sản (tháng 12/1958), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Trong Ðảng ta, các đồng chí Trần Phú, Ngô Gia Tự, Lê Hồng Phong, Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Văn Thụ, Nguyễn Thị Minh Khai và nhiều đồng chí khác đã vì dân, vì Ðảng mà oanh liệt hy sinh, đã nêu gương chói lọi của đạo đức cách mạng chí công vô tư cho tất cả chúng ta học tập”⁷. Cuộc đời, sự nghiệp của đồng chí Hoàng Văn Thụ mãi là niềm tự hào của Ðảng và dân tộc Việt Nam.
Quá trình từ người yêu nước chân chính trở thành người cộng sản kiên trung, mẫu mực của đồng chí Hoàng Văn Thụ là cả một chặng đường dài phấn đấu, rèn luyện bền bỉ, hy sinh không mệt mỏi cho lý tưởng cách mạng, cho độc lập, tự do của dân tộc và hạnh phúc của Nhân dân. Đồng chí Hoàng Văn Thụ đã mãi mãi đi vào lịch sử dân tộc, sự hy sinh oanh liệt của đồng chí đã gieo mầm tái sinh cho sự sống, tinh thần kiên trung của đồng chí đã trở nên bất tử trong đồng bào, đồng chí và bao thế hệ cách mạng. 
1, 2, 3, 4, 5, 6. Hoàng Văn Thụ - Tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2015, tr. 204, 205, 213-214, 217-218, 218, 220-221.
7. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 11, tr. 602.

PGS.TS. Nguyễn Xuân Trung - ThS. Lê Minh Phương

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh