Vận dụng quan điểm đổi mới sáng tạo trong cuốn sách của Tổng Bí thư, tạo động lực mới đưa Quảng Nam phát triển nhanh và bền vững

1. Đổi mới sáng tạo để tạo động lực mới phát triển nhanh và bền vững đất nước

Trong cuốn sách Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định “Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và nền văn hóa, con người Việt Nam; thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng mạnh mẽ khoa học và công nghệ, nhất là những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư”¹ là một trong những động lực và nguồn lực phát triển quan trọng của đất nước. Từ quan điểm trên, bài viết phân tích, làm rõ các định hướng, tư tưởng chỉ đạo nhằm biến đổi mới sáng tạo thành động lực mới của sự phát triển nhanh và bền vững đất nước ở các nội dung sau:

Thứ nhất, gắn đổi mới sáng tạo với phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và nền văn hóa, con người Việt Nam

Tổng Bí thư gắn liền vấn đề “Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và nền văn hóa, con người Việt Nam” với nội dung “thúc đẩy đổi mới sáng tạo”, khi Đảng ta siết chặt kỷ luật, kỷ cương, xử lý nghiêm những vi phạm thì đâu đó trong hệ thống chính trị có xu hướng co lại, không dám đổi mới sáng tạo, thậm chí có hiện tượng bảo thủ, trì trệ và suy thoái. Hơn nữa, trong hệ thống văn bản của Đảng chưa có quy định bảo vệ những cán bộ dám đột phá, đổi mới sáng tạo. Trong khi đó, bản chất công cuộc đổi mới ở nước ta là kết quả của một quá trình dám làm, dám sửa và đổi mới sáng tạo, luôn là những việc khó, việc mới, chưa từng có tiền lệ, nên khi khai phá, thực hiện gặp rất nhiều khó khăn.

Trước thực trạng đó, Tổng Bí thư đã chỉ rõ cần “Có chính sách khuyến khích và cơ chế phù hợp bảo vệ những cán bộ, đảng viên có ý chí chiến đấu cao, gương mẫu thực hiện nguyên tắc của Đảng và pháp luật của Nhà nước, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và quyết liệt trong hành động vì lợi ích chung”². Bộ Chính trị cũng đã ban hành Kết luận số 14-KL/TW ngày 22/9/2021 “về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung”, đây là một chủ trương đúng đắn, kịp thời để cán bộ và nhân dân có động lực vượt qua trở ngại, chủ động phát hiện bất hợp lý trong cuộc sống, dám đổi mới sáng tạo.

Khẳng định nền văn hóa, con người Việt Nam là động lực của sự phát triển đất nước, Tổng Bí thư đã đặt ra yêu cầu phải tạo nguồn lực nội sinh, “phát huy cao độ những giá trị văn hóa, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam”³. Trong bài viết Quyết tâm chấn hưng và xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Tổng Bí thư đã coi “tự cường”, “sáng tạo” là giá trị truyền thống văn hóa của dân tộc cần giữ gìn và phát huy⁴. Mang trong mình những giá trị truyền thống tốt đẹp, con người Việt Nam sẽ có năng lực chọn lọc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, nâng cao năng lực trong hội nhập, đổi mới sáng tạo. Đổi mới sáng tạo, với tư cách là động lực mới của sự phát triển sẽ khơi dậy ý chí, khát vọng để con người vươn tới các giá trị nhân văn, tiến bộ. Mục tiêu của đổi mới sáng tạo là nhằm giải phóng, phát triển toàn diện con người. Mục tiêu ấy thống nhất với định hướng xây dựng, phát huy nền văn hóa, con người Việt Nam và với mục tiêu phát triển đất nước. Tổng Bí thư đặt đổi mới sáng tạo với phát huy nền văn hóa, con người Việt Nam trong một chỉnh thể khi đề cập đến nguồn lực của đất nước không chỉ là sự sắp xếp về mặt câu chữ mà còn thể hiện rõ quan điểm phát triển toàn diện con người Việt Nam trong giai đoạn mới.

Thứ hai, coi đổi mới sáng tạo như một định hướng trung tâm, xuyên suốt trong chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

Trong sắp xếp các nguồn lực phát triển của đất nước, Tổng Bí thư đặt vấn đề thúc đẩy đổi mới sáng tạo trước nội dung “ứng dụng mạnh mẽ khoa học và công nghệ, nhất là những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư”. Qua đó, không chỉ nhấn mạnh vai trò của đổi mới sáng tạo đối với quá trình phát triển mà còn đề cao tính chủ động, tối ưu hóa nguồn lực từ cuộc Cách mạng công nghiệp mang lại. Cuộc cách mạng này đang tác động mạnh mẽ, sâu sắc tới mọi lĩnh vực cuộc sống con người, tạo động lực cho phát triển bền vững. Tất nhiên nó chỉ trở thành động lực phát triển khi được định hướng, quản lý, ứng dụng một cách chủ động, sáng tạo vì mục tiêu công bằng và tiến bộ xã hội. Vì vậy, cùng với tiếp thu, ứng dụng có chọn lọc những thành tựu của khoa học và công nghệ thì việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo là yêu cầu căn bản, đầu tiên để bảo đảm cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Để đạt mục tiêu đến giữa thế kỷ XXI, nước ta trở thành một nước phát triển, theo định hướng XHCN, Tổng Bí thư đã nêu ra 7 định hướng lớn trong 10 năm tới với nhiều vấn đề mới, nổi bật. Trong đó, trước tiên là định hướng liên qua trực tiếp đến nội dung đổi mới sáng tạo. Cùng với tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy, xây dựng và hoàn thiện thể chế phát triển bền vững đất nước, cần “đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, chú trọng đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, phát triển nền kinh tế số, xã hội số”⁵. Đây là định hướng rất quan trọng khi đất nước đang triển khai thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2030.

Để đưa nền kinh tế Việt Nam tiến tới CNH, HĐH như các nước tiên tiến trên thế giới, nước ta phải tận dụng được cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Bởi, thông qua cuộc cách mạng này, những nước công nghiệp hóa sau có thể nỗ lực để đi cùng các nước đã đi trước, một số lĩnh vực có thế mạnh có thể phấn đấu “đi trước, vượt trước”. Do đó, đòi hỏi chúng ta phải tự điều chỉnh, bổ sung đường lối chiến lược về CNH, HĐH và hội nhập quốc tế. Trước sự tăng tốc cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Tổng Bí thư không chỉ nhấn mạnh coi trọng phát triển khoa học và công nghệ, mà còn đề cao yêu cầu đổi mới sáng tạo như một định hướng trung tâm, xuyên suốt trong chiến lược CNH, HĐH đất nước. Hơn nữa, cần chủ động tham gia, có sự bứt tốc trong chuyển đổi số để theo kịp những lĩnh vực mới của kinh tế số, xã hội số. Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo sẽ trở thành động lực quyết định tạo bứt phá về nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế⁶.

Thứ ba, đổi mới sáng tạo phải toàn diện, đồng bộ, do nhân dân, vì nhân dân

Đổi mới sáng tạo là thuộc tính của phát triển bền vững và luôn đòi hỏi cao về tính đồng bộ, toàn diện. Bởi bất kỳ quốc gia nào, thời kỳ nào, lĩnh vực nào cũng cần đổi mới sáng tạo, có đổi mới sáng tạo mới có phát triển. Nghiên cứu những điểm bổ sung, phát triển ở ba nhiệm vụ đột phá chiến lược ở Đại hội XIII của Đảng đã thể hiện rõ định hướng thúc đẩy đổi mới sáng tạo toàn diện, đồng bộ của Đảng ta và Tổng Bí thư.

Ở đột phá thứ nhất, trong hoàn thiện thể chế cần hướng đến mục tiêu thúc đẩy đổi mới sáng tạo, huy động, quản lý và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho phát triển. Thứ hai, ưu tiên phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho công tác lãnh đạo, quản lý và các lĩnh vực then chốt, đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng và phát triển khoa học công nghệ. Thứ ba, xây dựng những tiền đề vật chất thiết yếu, hạ tầng đồng bộ để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư⁷.

Như vậy, cả ba đột phá chiến lược đều có nội dung nhằm tạo cơ chế, tiền đề, nền tảng để thực hiện đổi mới sáng tạo, cũng như lấy đổi mới sáng tạo làm cơ sở, nguồn lực, động lực cho phát triển bền vững. Những quan điểm này của Đảng ta và Tổng Bí thư thể hiện quyết tâm cao về đổi mới sáng tạo, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu thực hiện đổi mới sáng tạo toàn diện, đồng bộ, có kết quả, có chiều sâu và bền vững.

Tổng Bí thư khẳng định, “Phát huy tối đa nhân tố con người; con người là trung tâm, chủ thể, là nguồn lực chủ yếu và mục tiêu của sự phát triển”⁸ và “bồi dưỡng sức dân, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, có cơ chế đột phá để thu hút, trọng dụng nhân tài, ứng dụng mạnh mẽ khoa học và công nghệ… thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo động lực mới cho phát triển nhanh và bền vững đất nước”⁹. Đổi mới sáng tạo là sự nghiệp của toàn dân nên phải có cách tiếp cận toàn dân, phải khơi dậy sức sáng tạo, tinh thần cống hiến của nhân dân và phải nhằm mục tiêu làm cho người dân ngày càng ấm no, hạnh phúc. Suy cho cùng, nguồn lực con người là tài nguyên trí tuệ, là nền tảng cốt lõi, là phương tiện hữu hiệu nhất để biến đổi mới sáng tạo thành đòn bẩy của sự phát triển đất nước.

2. Vận dụng vào xây dựng và phát triển tỉnh Quảng Nam

Thứ nhất, khơi dậy và phát huy năng lực đổi mới sáng tạo của quê hương trong cán bộ,đảng viên, nhân dân

Thực tế đã chỉ ra, ở những con người có tư tưởng và hành động sáng tạo thì đầu tiên phải là người am hiểu thực tế, có dũng khí và hơn hết là lòng trong sáng, vô tư, tâm huyết lớn đối với lợi ích của nhân dân và dân tộc. Những chủ trương, tư tưởng cấp tiến, đổi mới sáng tạo ấy đều có mục tiêu vì sự nghiệp chung, vì sự phát triển quê hương, đất nước và xuất phát từ niềm tin vào sức mạnh lớn lao của nhân dân.

Vậy nên, để khơi dậy và phát huy truyền thống quê hương, trước hết Đảng bộ và nhân dân tỉnh Quảng Nam phải thấy được, cảm nhận được tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo.

Hai là, phải nêu cao, lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo và thấm đẫm trong tâm trí của mỗi người dân, nhất là trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Ba là, cần “tạo môi trường thuận lợi phát huy cao nhất năng lực cán bộ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khuyến khích, trọng dụng cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân”¹⁰.

Bốn là, tiếp tục “đẩy mạnh đổi mới tư duy, mạnh dạn đột phá, sáng tạo trong công tác, tìm ra cách làm mới, mở rộng ra các lĩnh vực mới, tìm kiếm các đối tác mới, hướng đi mới”¹¹.

Thứ hai, triển khai thực hiện có kết quả, có chiều sâu những chủ trương của Đảng bộ, tạo động lực mới để Quảng Nam phát triển nhanh và bền vững

Văn kiện Đại hội Đảng bộ XXII tỉnh Quảng Nam thể hiện rõ chủ trương khuyến khích, động viên cán bộ, đảng viên và nhân dân mạnh dạn đổi mới sáng tạo. Trong Văn kiện Đại hội có 13 lần nhắc đến cụm từ “đổi mới sáng tạo” trên nhiều phương diện. Đặc biệt, nội dung của hai trong ba nhiệm vụ đột phá chiến lược trong 5 năm tới có nội hàm thể hiện rõ chủ trương tạo lực đẩy, khơi dậy, phát huy tinh thần đổi mới sáng tạo toàn diện, đồng bộ để hội nhập, tận dụng thời cơ để phát triển. Đó là, “thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trên tất cả các ngành, lĩnh vực”¹², “tạo môi trường làm việc thuận lợi, đồng thời với việc đào tạo về năng lực tiếp cận, tư duy sáng tạo và khả năng thích ứng với môi trường công nghệ hiện đại”¹³, “xây dựng đề án hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo cho mọi thành phần kinh tế, hoàn thiện hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; xây dựng văn hóa khởi nghiệp và thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội”¹⁴.

Cụ thể hóa chủ trương của Đảng bộ, Tỉnh ủy Quảng Nam đã ban hành Chỉ thị số 19-CT/TU ngày 20/10/2021 “về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo”; Hội đồng nhân dân tỉnh đã thông qua Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐND ngày 12/01/2022 “về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết số 02/2019/NQ-HĐND, ngày 12/7/2019 của Hội đồng nhân dân tỉnh quy định một số cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển hoạt động khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2019 - 2025”. Các cấp chính quyền của tỉnh đã có nhiều cơ chế, chính sách thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học và công nghệ. Năm 2022, lần đầu tiên Bộ Khoa học - công nghệ triển khai thử nghiệm đánh giá theo Bộ chỉ số đổi mới sáng tạo (PII), Quảng Nam nằm vị thứ 16/20, tỉnh thành phố.

Để thực hiện có kết quả, có chiều sâu những chủ trương của Đảng bộ về thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học và công nghệ cần quán triệt quan điểm của Tổng Bí thư ở các giải pháp sau:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức, chủ động cụ thể hóa quan điểm “khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực quan trọng nhất để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”¹⁵ vào thực tiễn địa phương.

Hai là, sớm hoàn thiện “cơ chế, chính sách, tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi, lành mạnh, công bằng, thúc đẩy đổi mới sáng tạo”¹⁶; tạo bứt phá trong xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp.

Ba là, áp dụng kết quả của đổi mới sáng tạo, thành tựu khoa học và công nghệ vào giải quyết trực tiếp các vấn đề phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, doanh nghiệp.

Bốn là, tham gia thực hiện một cách chủ động vào chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, xã hội số; chủ động, sáng tạo vươn lên làm chủ công nghệ, tận dụng cơ hội mới từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Thứ ba, luôn coi trọng nhân tố con người và lấy hiệu quả thực tế làm thước đo trong đánh giá kết quả đổi mới sáng tạo

Trong các nhiệm kỳ gần đây, Đảng bộ tỉnh Quảng Nam luôn coi trọng phát triển nguồn nhân lực, nhất là không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ và coi đó là khâu đột phá chiến lược cực kỳ quan trọng trong quá trình phát triển của địa phương. Tỉnh ủy đã ban hành Kết luận số 29-KL/TU ngày 04/5/2021 “về thực hiện ba nhiệm vụ đột phá chiến lược giai đoạn 2021 - 2025” với nhiều giải pháp quyết liệt về chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư gắn với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và cải thiện môi trường đầu tư, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và Nghị quyết số 20-NQ/TU ngày 20/12/2021 của Tỉnh ủy “về nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công tác cán bộ và kiện toàn tổ chức bộ máy giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030” và các đề án, chính sách cụ thể để triển khai thực hiện.

Nhân tố con người là nguồn lực mạnh nhất, tiềm tàng nhất và là tài sản vô giá của đất nước. Để khơi dậy sức mạnh đó trở thành “vốn liếng”, nguồn lực chính của đổi mới sáng tạo, Quảng Nam cần tiếp tục quán triệt quan điểm coi trọng nhấn tố con người trên các phương diện cơ bản:

Một là, phải tạo dựng môi trường xã hội tối ưu để mọi người sinh sống, làm việc, phát huy năng lực đổi mới sáng tạo. Trong đó, môi trường chính trị cần đề cao tư duy phản biện, có cơ chế thuận lợi cho cán bộ dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám đổi mới sáng tạo và trọng dụng nhân tài. Về môi trường kinh tế, cần tạo dựng môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, lành mạnh, chú trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo ở doanh nghiệp vừa và nhỏ. Về môi trường văn hóa - giáo dục, cần khơi dậy khát vọng phát triển quê hương, nêu cao tinh thần giáo dục khai phóng, coi trọng thực học, thực tài.

Hai là, lấy phát huy nhân tố con người trong hệ thống chính trị làm cơ sở, động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các tầng lớp nhân dân. Mọi người đều có thể tham gia đổi mới sáng tạo, trước hết là đội ngũ cán bộ ở tất cả các cấp, ngành. Chủ thể này có vai trò quyết định trong hoạch định và thực thi chính sách, cũng như đưa ra tầm nhìn cho đổi mới sáng tạo. Vậy nên, bên cạnh việc phát huy tính năng động sáng tạo, khát vọng cống hiến, ý thức trách nhiệm cũng cần khắc phục sự trì trệ, giáo điều, rập khuôn, định kiến, ỷ lại của một bộ phận đội ngũ cán bộ.

Ba là, muốn làm rõ nội hàm đúng - sai, thành - bại trong mỗi quyết định, hành động đổi mới sáng tạo thì phải căn cứ vào thực tiễn, lấy chất lượng cuộc sống của nhân dân làm thước đo. Chỉ khi đánh giá đúng kết quả đổi mới sáng tạo mới có thể công nhận, nhân rộng, biến nó thành động lực của sự phát triển. Điều này cũng liên quan đến việc xem xét người đổi mới sáng tạo có động cơ trong sáng, vì lợi ích chung hay không. Do đó, Quảng Nam cần sớm cụ thể hóa chủ trương của Trung ương trong đánh giá kết quả đổi mới sáng tạo theo hướng căn cứ vào tác dụng đối với sự phát triển, hiệu quả của nó trong cuộc sống; là lòng dân thuận hay không thuận.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nêu ra những tư tưởng, quan điểm chỉ đạo có giá trị lý luận, thực tiễn to lớn về đổi mới sáng tạo ở Việt Nam. Con đường tiến đến thịnh vượng với đòn bẩy đổi mới sáng tạo chỉ thành công khi đặt đổi mới sáng tạo như một ưu tiên hàng đầu, biết cách tập trung phát triển nguồn lực con người và xác định các lợi thế để tạo lập ưu thế cạnh tranh của riêng mình. Tỉnh Quảng Nam đã lựa chọn con đường đó và đang đi đúng hướng với khát vọng phát triển nhanh và bền vững.

---

1, 2, 3, 5, 8, 11, 15, 16. Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr. 52, 57,170, 54, 60, 193, 268, 64.

4, 6, 7. Xem: Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Sđd, tr. 170, 59, 64-65.

9. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t. I, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr. 110.

10, 12, 13, 14. Đảng bộ tỉnh Quảng Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Nam lần thứ XXII, nhiệm kỳ 2020-2025, Sở Thông tin và Truyền thông Quảng Nam, 2020, tr. 161-162, 83, 83, 85.

ThS. TRẦN ĐỨC HIẾU TH

Trường Chính trị tỉnh Quảng Nam