Phát triển kinh tế xanh - Kinh nghiệm quốc tế và gợi mở cho Việt Nam

1. Vai trò của kinh tế xanh

Trên toàn cầu, có nhiều cách định nghĩa khác nhau về khái niệm kinh tế xanh - Green Economy. Xây dựng và phát triển kinh tế xanh là kinh tế tăng trưởng thông minh, bền vững, tạo ra chất lượng cuộc sống tốt hơn cho tất cả mọi người. Kinh tế xanh cũng được hiểu là nền kinh tế mà đi đôi với tốc độ phát triển kinh tế là bảo vệ tài nguyên và môi trường. Trên cơ sở những quan niệm về kinh tế xanh, có những điểm chung mà một nền kinh tế xanh cần hướng tới là việc giảm các tác động tiêu cực của hoạt động kinh tế đối với môi trường và xã hội. Phát triển kinh tế xanh có vai trò hết sức quan trọng, thể hiện cụ thể ở các nội dung cơ bản sau:

Một là, phát triển kinh tế xanh nhằm hướng tới phát triển bền vững. Kinh tế xanh xây dựng và đạt được mục tiêu phát triển bền vững bằng cách sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách có trách nhiệm và chú trọng đến việc tái chế, sử dụng tài nguyên hiệu quả để cả thế hệ hiện tại và tương lai đều có thể tận hưởng tài nguyên thiên nhiên mà không gây ra hậu quả tiêu cực cho môi trường. Khi xây dựng và phát triển nền kinh tế xanh là xây dựng, tăng trưởng kinh tế bền vững phụ thuộc vào việc sử dụng và bảo vệ các hệ sinh thái, tài nguyên thiên nhiên một cách có trách nhiệm. Nền kinh tế xanh cũng cố gắng giảm thiểu phát thải khí nhà kính, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, nhằm đảm bảo tăng trưởng kinh tế và phát triển được thực hiện một cách công bằng và toàn diện về mặt xã hội.

Hai là, phát triển kinh tế xanh cũng đóng góp vào việc chống lại biến đổi khí hậu. Bằng cách thúc đẩy mô hình kinh tế xanh hơn, cả chính phủ và các doanh nghiệp tư nhân cùng hợp tác để giảm thiểu biến đổi khí hậu một cách hiệu quả. Thông qua việc giảm lượng khí thải carbon từ sản xuất và vận chuyển trên phạm vi toàn cầu, có thể đặt ra hy vọng trong thời gian tới dân số thế giới có thể tránh được những tác động xấu của thực trạng nóng lên toàn cầu do con người gây ra.

Ba là, phát triển kinh tế xanh có vai trò quan trọng trong việc cải thiện hệ sinh thái. Khi chính phủ và doanh nghiệp đưa ra các biện pháp bảo vệ môi trường trong mọi hoạt động kinh tế sẽ góp phần vào việc bảo vệ đa dạng sinh học trong các hệ sinh thái trên toàn cầu. Các dịch vụ hệ sinh thái hiệu quả giữ cho sự sống của con người, động vật và thực vật ở mức độ bình đẳng, là yếu tố không thể thiếu để duy trì sự phát triển kinh tế.

2. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển kinh tế xanh

Tăng trưởng xanh trong mục tiêu phát triển kinh tế quốc gia đã trở thành xu hướng chung đối với các quốc gia trên toàn cầu hiện nay. Điều này được minh chứng bởi việc nhiều quốc gia phát triển trên thế giới đã thành công trong việc áp dụng và đạt được những kết quả ấn tượng từ xu hướng này.

Đan Mạch, đã đặt ra mục tiêu trở thành “quốc gia xanh nhất” trên thế giới. Để thực hiện Chiến lược tăng trưởng xanh đến năm 2035, Đan Mạch đã tập trung vào việc chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch sang đầu tư vào công nghệ xanh và năng lượng tái tạo, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính. Các chính sách hiện tại đã giúp Đan Mạch đạt được các mục tiêu về biến đổi khí hậu trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu dài hạn của mình, Đan Mạch phải đối mặt với nhiều thách thức. Do đó, nỗ lực của Đan Mạch đang tập trung vào việc tối ưu hóa các mối quan hệ và tương tác với các chính sách của EU, quốc tế, cũng như tìm ra cách áp dụng công nghệ xanh và giảm lượng khí thải CO₂ trong các lĩnh vực không thuộc phạm vi của chương trình thương mại khí thải của EU (OECD, 2012).

Theo đó, tất cả nguồn cung cấp điện và nhiệt sẽ phát triển từ các nguồn năng lượng tái tạo. Ở Đan Mạch, chính phủ đang hướng tới sự chuyển đổi xanh thông qua ba trụ cột chính là việc thúc đẩy việc sử dụng xe đạp, năng lượng gió và xử lý chất thải. Thành phố Copenhagen từ những năm 1960 đã đề xuất một sáng kiến để phát triển văn hóa đi xe đạp bằng cách hạn chế đỗ xe trong trung tâm, tăng thuế xe hơi và nhiên liệu, cũng như cung cấp cơ sở hạ tầng cho xe đạp như giá đậu và đèn giao thông. Ngoài ra, Đan Mạch đã áp đặt mức thuế đặc biệt đối với xử lý chất thải, bao gồm cả phí xử lý chất thải xây dựng. Chi tiêu công cũng được điều chỉnh bởi chính phủ để giảm thiểu lượng rác sinh hoạt và sử dụng ít bao bì hàng hóa hơn.

Mỹ là một trong những quốc gia đầu tiên tiếp cận với mục tiêu xanh hóa nền kinh tế và dẫn đầu trong việc xây dựng nền kinh tế xanh trên toàn cầu. Chính phủ Mỹ đã thực hiện các mục tiêu giảm phát trong dài hạn và triển khai các chính sách phát triển nền kinh tế xanh bằng cách thúc đẩy tiết kiệm năng lượng, đầu tư vào năng lượng tái tạo và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Những nỗ lực này đã tạo ra động lực quan trọng cho các biện pháp chống biến đổi khí hậu. Sự tiến bộ trong phát triển công nghệ và sự thay đổi trong cách hoạt động của các doanh nghiệp đã thúc đẩy nền kinh tế xanh của Mỹ. Chính phủ Mỹ cũng đã đầu tư một số lượng lớn tài nguyên vào việc nâng cấp và hiện đại hóa lưới điện, phát triển cơ sở hạ tầng cho xe điện, năng lượng tái tạo, bảo vệ năng lượng, sử dụng hiệu quả nước, thu gom CO₂ , và tăng cường khả năng thích ứng và phục hồi trước biến đổi khí hậu (US Green Economy, 2021).

Xanh hóa nền kinh tế là một trong những chủ trương lớn ở các nước châu Âu. Chương trình năng lượng sạch cho toàn châu Âu đã thúc đẩy các thành viên ở khu vực này chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải thấp. Mục tiêu của Nghị viện Châu Âu và các quốc gia thành viên là giảm thiểu khoảng 50% lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kình và hướng tới trung hòa khí thải carbon ở khu vực này trong thời gian tới. Ở Anh, chính phủ thực hiện phát triển kinh tế theo hướng xanh với các nhóm biện pháp cụ thể liên quan đến sử dụng năng lượng xanh, sử dụng các phương tiện có lượng khí thải thấp, sử dụng các phương tiện thân thiện với môi trường, giảm hóa đơn tiền điện và sưởi ấm.

Hàn Quốc là một trong những quốc gia tiên phong trong việc thúc đẩy tăng trưởng xanh, với việc ban hành kịp thời các chính sách toàn diện về tăng trưởng xanh cả trong ngắn và dài hạn. Điều đáng chú ý là việc xây dựng các chỉ tiêu tăng trưởng xanh ở Hàn Quốc, bao gồm hiệu quả quản lý môi trường và tài nguyên, các chỉ số về chất lượng môi trường sống, và nhóm chỉ số về cơ hội kinh tế và tác động của chính sách.

Ngay từ những năm đầu của thế kỷ XX, Chính phủ Hàn Quốc đã xác định “Carbon thấp, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh” là tầm nhìn phát triển trung và dài hạn trong giai đoạn 50 năm và đặt ra mục tiêu tự nguyện giảm 30% lượng khí phát thải CO₂ từ hoạt động kinh doanh theo kịch bản đã xây dựng. Chiến lược này tập trung vào thúc đẩy cơ hội tăng trưởng mới thân thiện với môi trường, nâng cao chất lượng đời sống, và đóng góp vào nỗ lực toàn cầu chống lại biến đổi khí hậu. Thời gian qua, Chính phủ đã triển khai nhiều biện pháp tích cực để thay đổi ý thức của người dân Hàn Quốc về biến đổi khí hậu và phát triển nền kinh tế xanh.

Singapore đã đặt mục tiêu trở thành một thành phố xanh và thiên nhiên đẹp đến năm 2030. Chiến lược quốc gia về phát triển bền vững tại Singapore đã được xây dựng từ những năm 2008 với những chương trình cụ thể. Sau đó, vào tháng 02/2021, Singapore đã khởi động Kế hoạch Xanh 2030, tập trung vào 5 trụ cột chính: Thành phố trong thiên nhiên; tái quy hoạch năng lượng; sống bền vững; kinh tế xanh và tương lai tự cường. Chính phủ Singapore tiếp tục đầu tư vào khoa học và công nghệ, đặc biệt trong nghiên cứu và phát triển về kinh tế xanh trong quý 3/2021, nhằm mục tiêu hướng đến một tương lai “carbon thấp”. Ngày 10/6/2021, Singapore và Úc đã ký kết Thỏa thuận Kinh tế xanh (GEA) giữa hai nước, nhằm thúc đẩy thương mại và đầu tư vào hàng hóa và dịch vụ môi trường. Singapore là quốc gia đầu tiên ở châu Á áp dụng thuế carbon từ đầu năm 2019, với kế hoạch nâng cao mức thuế trong tương lai để thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch và giảm lượng khí thải, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách.

3. Tình hình phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam

Trong suốt hơn 10 năm triển khai và thực hiện kinh tế xanh, với sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng và Nhà nước cùng với nhận thức ngày càng tăng của cộng đồng về tầm quan trọng của kinh tế xanh, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể. Hành vi sản xuất và tiêu dùng đã có nhiều thay đổi tích cực và đáng kể, người dân đã tham gia tích cực vào việc phát triển kinh tế xanh, và đời sống của họ đã được cải thiện đáng kể. Đặc biệt, nhiều khu đô thị mới đã được hình thành, đóng góp tích cực vào việc phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam.

Bảng: GDP bình quân đầu người của các nền kinh tế Đông Nam Á

hiện nay

Nguồn: Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) (4/2024).
 

So với các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, thứ hạng GDP của Việt Nam những năm qua đạt kết quả đáng khích lệ. Chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước là phát triển kinh tế đồng thời gắn với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, thời gian qua việc thực hiện các mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế xanh, phát triển bền vững đối mặt với nhiều khó khăn và vướng mắc, được coi là “lực cản” được các chuyên gia phân tích và đưa ra nhiều nguyên nhân, bao gồm cả các yếu tố khách quan và chủ quan. Ở Việt Nam, phát triển kinh tế xanh chưa phát huy được hiệu quả xuất phát từ những vấn đề cơ bản sau:

Thứ nhất, chưa hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế xanh là một trong những lực cản đối với hoạt động phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam.

Thứ hai, hoạt động sản xuất kinh doanh và tiêu dùng của các doanh nghiệp và đại đa số người dân còn có những lãng phí nhất định, công tác bảo vệ tài nguyên và môi trường còn chưa đạt hiệu quả cao trong thực tế.

Thứ ba, nguồn lực cho phát triển kinh tế xanh nhất là nguồn lực tài chính, vốn còn thiếu.

Thứ tư, công nghệ sản xuất ở Việt Nam hiện nay phần lớn là công nghệ cũ, tiêu tốn năng lượng lớn, xử lý chất thải kém hiệu quả, dẫn đến hiệu suất sản xuất thấp và tạo ra lượng lớn chất thải gây ô nhiễm và tăng lượng phát thải khí nhà kính.

Thứ năm, thời gian qua ảnh hưởng của biến đối khí hậu đến đời sống, hoạt động phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam được đánh giá là tương đối nặng nề.

4. Một số gợi mở cho Việt Nam trong thúc đẩy phát triển kinh tế xanh thời gian tới

Dựa trên kinh nghiệm phát triển kinh tế xanh của một số quốc gia trên thế giới và tình hình phát triển kinh tế xanh hiện tại ở Việt Nam, có một số gợi ý cho chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam như sau:

Thứ nhất, cần nhanh chóng hoàn thiện văn bản pháp luật liên quan đến tăng trưởng xanh và phát triển kinh tế xanh, đặc biệt là cải thiện hiệu quả trong việc thực thi chính sách và chủ trương. Việc tham khảo Luật khung về tăng trưởng xanh của Chính phủ Hàn Quốc là một gợi mở hay trong quá trình tiếp tục xây dựng và triển khai chính sách phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam. Ban hành và thực thi các văn bản pháp luật liên quan có vai trò quan trọng trong việc thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh của Việt Nam, đảm bảo sự phát triển kinh tế xanh đi đôi với môi trường xanh và phát triển bền vững.

Thứ hai, Chính phủ Việt Nam cần tăng cường đầu tư nguồn lực vào phát triển năng lượng tái tạo, hạn chế sử dụng năng lượng hóa thạch và thực hiện chính sách tiết kiệm năng lượng, nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong thời gian tới. Đặc biệt, cần tập trung vào ba yếu tố chính: bảo vệ môi trường, giảm lượng khí carbon, và phát triển năng lượng tái tạo để thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh.

Thứ ba, việc học hỏi, trao đổi và hợp tác với cộng đồng quốc tế là rất quan trọng, dựa trên kinh nghiệm của các quốc gia đã thành công trong việc phát triển kinh tế xanh. Qua việc tương tác với cộng đồng quốc tế, Việt Nam có cơ hội nhận được sự hỗ trợ không chỉ về mặt khoa học và công nghệ mà còn hỗ trợ về huy động vốn đầu tư trên các lĩnh vực theo hướng tăng trưởng xanh bao gồm việc phát triển các khu công nghiệp xanh, đầu tư vào tự động hóa, phát triển hạ tầng giao thông và năng lượng sạch. Ngoài ra, hợp tác quốc tế cũng giúp giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và cải thiện chất lượng môi trường sống cho người dân.

Thứ tư, Việt Nam cần tăng cường thúc đẩy vấn đề thuế carbon trong việc phát triển kinh tế xanh. Điều này là cực kỳ quan trọng vì Việt Nam là một trong những thị trường xuất khẩu lớn và cần phải thích ứng với các yêu cầu về carbon của các nước tiên tiến. Thuế carbon là một công cụ quan trọng trong nền kinh tế tuần hoàn, giúp giảm lượng phát thải CO₂. Việc này cũng có thể tăng nguồn thu ngân sách, từ đó Chính phủ có thể đầu tư vào việc bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng xanh và giảm carbon.

Như vậy, phát triển kinh tế xanh là xu hướng chung của các quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. Trên cơ sở kinh nghiệm phát triển kinh tế xanh của các quốc gia châu Á, châu Âu, châu Mỹ… Việt Nam sẽ tiếp tục thúc đẩy và phát triển nền kinh tế xanh gắn với bảo vệ môi trường tạo nên tăng trưởng xanh trên các lĩnh vực trong thời gian tới.

---

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Phúc Anh: Pháp luật về phát triển kinh tế xanh của một số nước và những gợi mở cho Việt Nam, https://phaply.net.vn/phap-luat-ve-phat-trien-kinh-te-xanh-cua-mot-so-nuoc-va-nhung-goi-mo-cho-viet-nam-a257841.html.

2. Vân Giang: Chính sách của các nước về kinh tế xanh và kinh nghiệm cho Việt Nam, https://tcnn.vn/news/detail/55247/Chinh-sach-cua-cac-nuoc-ve-kinh-te-xanh-va-kinh-nghiem-cho-Viet-Nam.html.

3. Đoàn Thanh: EU đẩy mạnh phát triển kinh tế xanh, https://nhandan.vn/eu-day-manh-phat-trien-kinh-te-xanh-post699394.html.

---

TS. CAO THỊ DUNG

Học viện Báo chí và Tuyên truyền

ThS. BÙI TUẤN ANH

Trường Đại học Tài chính  Ngân hàng Hà Nội