Xu hướng phát triển nguồn nhân lực xuất bản ở Việt Nam hiện nay

1. Quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xuất bản, hội nhập và công nghệ, phát triển nguồn nhân lực xuất bản

Quan điểm về xuất bản

Xuất bản là một trong những lĩnh vực chịu sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, là công cụ tuyên truyền đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với công chúng. Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 25/8/2004 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản đã chỉ rõ vị trí, vai trò của hoạt động xuất bản, khẳng định xuất bản là lĩnh vực hoạt động tư tưởng - văn hóa sắc bén của Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Từ quan điểm chỉ đạo đó, có thể thấy, Đảng ta vẫn luôn dành sự quan tâm sâu sắc đến sự nghiệp xuất bản. Luật Xuất bản năm 2012 ra đời đánh dấu bước quan trọng của hoạt động xuất bản trong xu thế hội nhập quốc tế, trong đó quy đinh rõ về quản lý nhà nước và chính sách của Nhà nước đối với hoạt động xuất bản. 

Quan điểm về hội nhập và công nghệ

Quan điểm về hội nhập văn hóa nói chung, đó là Việt Nam mở cửa về văn hóa, trao đổi các giá trị văn hóa, tinh thần đối với quốc gia khác, đồng thời thụ hưởng các giá trị văn hóa của nhân loại. Là một bộ phận thuộc lĩnh vực văn hóa tư tưởng, hội nhập là cơ hội để ngành Xuất bản Việt Nam đến với những tác phẩm có giá trị của nhân loại, tiếp cận với công nghệ xuất bản số, nâng cao chất lượng giáo dục phù hợp với khu vực và quốc tế. Bên cạnh đó, hội nhập còn là cơ hội để phát triển nguồn nhân lực xuất bản, trong đó có thu hút và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, xuất khẩu lao động xuất bản nhằm nâng cao thu nhập cũng như chuyển giao công nghệ xuất bản. Trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, Đảng và Nhà nước ta ban hành văn bản quan trọng như Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Nghị quyết nhấn mạnh: “Phải nắm bắt kịp thời, tận dụng hiệu quả các cơ hội để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế, hiệu lực, hiệu quả quản lý xã hội thông qua nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu tiên tiến của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cho các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, nhất là một số ngành, lĩnh vực trọng điểm, có tiềm năng, lợi thế để làm động lực cho tăng trưởng theo tinh thần bắt kịp, tiến cùng và vượt lên ở một số lĩnh vực so với khu vực và thế giới”. 

Đối với chính sách của Nhà nước, Chính phủ ban hành chương trình hành động để thực hiện Nghị quyết, trong đó nêu rõ: “Chính phủ giao Bộ Thông tin và Truyền thông thực hiện phổ cập kỹ năng số, kỹ năng đảm bảo an toàn thông tin, an ninh mạng cho người dân; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, xây dựng văn hóa số trong cộng đồng”, “đổi mới nội dung và chương trình giáo dục, đào tạo theo hướng phát triển năng lực tiếp cận, tư duy sáng tạo và khả năng thích ứng với môi trường công nghệ liên tục thay đổi, phát triển; đưa vào chương trình giáo dục phổ thông nội dung kỹ năng số và ngoại ngữ tối thiểu”. Đây là định hướng quan trọng có liên quan đến xuất bản, đó là xuất bản kỹ thuật số và giáo dục kỹ năng số.

Quan điểm về phát triển nguồn nhân lực xuất bản

Phát triển nguồn nhân lực xuất bản là một trong những vấn đề được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang tác động mạnh mẽ đến hoạt động xuất bản, trong đó sản phẩm số, phương thức xuất bản, quy trình xuất bản và kinh doanh đã và đang tác động lớn đến nguồn nhân lực xuất bản, đón đầu xu thế chuyển đổi từ xuất bản truyền thống sang xuất bản điện tử ở Việt Nam, các nhà xuất bản cần chuẩn bị nguồn nhân lực đủ tầm để có thể nắm bắt cơ hội phát triển và tránh được các nguy cơ, rủi ro trong tương lai. 

Có thể khẳng định, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 với những ưu thế vượt trội đã và đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động xuất bản nước ta. Sự chuyển dịch nhanh chóng từ xuất bản truyền thống sang môi trường internet, số hóa đòi hỏi các đơn vị xuất bản phải bắt kịp với xu thế chung. Các nhà xuất bản phải trở thành người dẫn dắt, định hướng cho bạn đọc tìm kiếm các nội dung cần thiết và hữu ích; chuyển đổi vai trò từ người trung gian truyền bá thông tin trở thành người chủ động kết nối toàn diện giữa tác giả - biên tập viên - độc giả. Đồng thời, mỗi người làm công tác xuất bản phải tự trau dồi, trang bị các kỹ năng làm việc 4.0, chủ động phát huy tính sáng tạo để trở thành những nhà truyền thông chuyên nghiệp. Hay nói cách khác, xu thế hội nhập, đặc biệt là hội nhập về công nghệ đã và đang đặt ra cho việc phát triển nguồn nhân lực xuất bản trong cả hiện tại và tương lai.

2. Một số xu hướng phát triển nguồn nhân lực xuất bản ở Việt Nam hiện nay

Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành Xuất bản theo bản sắc Việt Nam

Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngành Xuất bản là xu hướng tất yếu. Nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành Xuất bản là những người được đào tạo có chuyên môn cao: Tiến sĩ, thạc sĩ chuyên ngành; có trình độ lý luận đạt chuẩn và có kỹ năng làm việc cao. Đây là nguồn nhân lực trụ cột của ngành Xuất bản, cung cấp cho các nhà xuất bản, công ty phát hành sách nguồn lực quan trọng, tạo nên chiến lược, tăng giá trị chất lượng nội dung xuất bản phẩm, đa dạng hóa sản phẩm, phát triển thị trường trong quá trình hội nhập. Hiện nay, nguồn nhân lực xuất bản đang được đào tạo theo hướng ngược lại, nghĩa là tuyển chọn nguồn nhân lực có kiến thức khoa học rồi mới bồi dưỡng kiến thức về biên tập, phát hành… Tuy nhiên, ở mỗi nhà xuất bản lại có cách thức đào tạo khác nhau. Để đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành, cần chú trọng đào tạo khoa học cơ bản tại cơ sở đào tạo cùng với đào tạo các môn học chung và các môn học nghiệp vụ xuất bản, tức là đào tạo như nghiệp vụ sư phạm. Phát triển nguồn nhân lực xuất bản có bản lĩnh chính trị và kiến thức văn hóa để giữ gìn bản sắc dân tộc trong xuất bản phẩm. Bản lĩnh chính trị được hiểu là phải đặt lợi ích dân tộc lên trên hết, trước hết, sau đó mới đến lợi ích kinh tế cũng như lợi ích doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc bổ sung kiến thức về lịch sử, địa lý, văn hóa trong quá trình đào tạo và phát triển nguồn nhân lực xuất bản cũng rất cần thiết.

Phát triển nguồn nhân lực theo quy luật thị trường và nâng cao năng suất lao động

Trong nền kinh tế thị trường, việc tuân theo quy luật cung - cầu là mục tiêu số một. Nguồn nhân lực đáp ứng thị trường phải có kiến thức về quản trị kinh doanh, quản trị doanh nghiệp và quản trị sản phẩm. Khai thác và phát triển thị trường là mục tiêu sống còn của doanh nghiệp. Như vậy, đi đôi với việc đào tạo nguồn nhân lực có kiến thức khoa học, phải bảo đảm có kiến thức về quản trị kinh doanh để đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường. 

Đối với ngành Xuất bản, quản trị là một kiến thức mới bởi ngành vốn dĩ kế thừa mô hình sản xuất kế hoạch, nghĩa là xuất bản theo định hướng và hướng đến thị trường giáo dục là chủ yếu. Việc phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam dần khẳng định vai trò của các doanh nghiệp tư nhân đối với ngành Xuất bản. Các doanh nghiệp này hoạt động theo thị trường, nguồn nhân lực của doanh nghiệp bước đầu có nhu cầu về quản trị. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất hiện nay đó là không có nhà xuất bản tư nhân, do đó các doanh nghiệp này phải thực hiện liên kết xuất bản. Điều đó ảnh hưởng đến quá trình hội nhập. Hiện nay, lực lượng lao động Việt Nam nói chung và ngành Xuất bản nói riêng có năng suất lao động thấp so với khu vực và thế giới, do đó việc phát triển nguồn nhân lực gắn với nâng cao năng suất lao động là một vấn đề quan trọng, cấp thiết.

Phát triển nguồn nhân lực theo chuẩn quốc tế và nhu cầu hội nhập

Hiện nay, hội nhập ngành Xuất bản không còn là xu thế, mà đang trong bối cảnh hội nhập sâu rộng trên nhiều mặt.

Thứ nhất, hội nhập về nội dung, trí tuệ nhân loại. Trí tuệ nhân loại đang bùng nổ với vai trò tiên phong là công nghệ. Việc truyền bá trí tuệ nhân loại là nhu cầu tất yếu đối với mỗi quốc gia, trong đó phương thức duy nhất để hiện thực hóa điều này đó là xuất bản, nhằm đưa những kiến thức, kỹ năng, phát minh, sáng chế của nhân loại vào hoạt động sản xuất, học tập, phát triển kinh tế… Để hội nhập toàn diện, sâu rộng và hiệu quả, vai trò của nguồn nhân lực công nghệ là cốt lõi, chủ đạo.

Thứ hai, hội nhập về công nghệ của ngành Xuất bản đó là công nghệ in, công nghệ kỹ thuật số, công nghệ thông tin, kinh tế số đang diễn ra hằng ngày với nhu cầu cấp thiết. Để vận hành nền xuất bản hội nhập, đòi hỏi nguồn nhân lực có trình độ cao, năng lực lãnh đạo, quản lý giỏi. Ngoài trình độ chuyên môn, đòi hỏi nguồn nhân lực phải có trình độ ngoại ngữ, năng lực quản trị, trình độ tin học đạt ở mức độ nhất định. Đây là đòi hỏi và nhu cầu tất yếu và cần thiết cho hội nhập và phát triển của ngành Xuất bản. Hội nhập về thị trường và sản phẩm là xu thế tất yếu, nhất là phát triển thể loại sách điện tử. Phát triển nguồn nhân lực theo chuẩn quốc tế là đòi hỏi cấp thiết hiện nay, nhằm đáp ứng nhu cầu nguồn lao động của các tổ chức xuất bản quốc tế và Việt Nam.

Phát triển nguồn nhân lực gắn với nền tảng công nghệ số ở Việt Nam và khu vực

Chủ trương hiện nay của Đảng và Nhà nước ta là Việt Nam đang bước vào nền kinh tế số. Kinh tế số là một nền kinh tế vận hành chủ yếu dựa trên công nghệ số, đặc biệt là các giao dịch điện tử qua internet. Kinh tế số bao gồm tất cả các lĩnh vực và nền kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ; sản xuất, phân phối, lưu thông hàng hóa, giao thông vận tải, logistic, tài chính ngân hàng…) mà công nghệ số được áp dụng. Điều đó khẳng định rằng ngành Xuất bản cũng phải hoạt động kinh doanh theo hướng của nền kinh tế số. Cùng với đó, tạo ra nhu cầu phát triển nguồn nhân lực tương ứng, nghĩa là nguồn nhân lực ngành Xuất bản phải đáp ứng nhu cầu phát triển ngành Xuất bản kỹ thuật số và giao dịch điện tử.

Biên tập viên được đào tạo để đáp ứng xuất bản điện tử, số hóa các dữ liệu và quản trị nguồn dữ liệu đó trong xuất bản và phát hành. Trong định hướng phát triển ngành Xuất bản nhấn mạnh, chuẩn bị sẵn sàng các điều kiện để xuất bản có thể thuận lợi bước vào nền kinh tế số. Mỗi biên tập viên, người làm sách phải là những người làm công tác truyền thông để tích cực quảng bá sản phẩm sách, đưa đến bạn đọc. 

Về phát hành, kinh doanh xuất bản phẩm hiện nay bao gồm hai sản phẩm chính: sách in truyền thống và sách điện tử. Tuy nhiên, với xu thế hội nhập, giao dịch điện tử là hình thức chiếm ưu thế. Do đó, nguồn nhân lực kinh doanh phải được đào tạo để kinh doanh điện tử. Đối với sách điện tử, việc kinh doanh gắn liền với quản trị dữ liệu, vì thế phát hành phải là quản trị dữ liệu và giao dịch điện tử. Khoa học và công nghệ đang phát triển với tốc độ cao. Việt Nam là một trong những quốc gia hội nhập khá mạnh mẽ về khoa học và công nghệ trong quá trình ứng dụng vào sản xuất và phát triển kinh tế. Xuất bản phẩm với vai trò là công cụ, phương tiện để tuyên truyền phổ biến các tri thức khoa học, kỹ thuật và công nghệ mới, công nghệ mũi nhọn, định hướng khoa học của Đảng, Nhà nước trong từng thời kỳ nhất định. Với mục tiêu đưa khoa học công nghệ thực sự trở thành động lực then chốt, đáp ứng các yêu cầu cơ bản của nước công nghiệp theo hướng hiện đại, việc tiếp thu và chuyển giao thành tựu khoa học và công nghệ thông qua sách khoa học, kỹ thuật là con đường ngắn nhất để Việt Nam xây dựng hệ thống tư liệu khoa học và kỹ thuật phù hợp với điều kiện thực tiễn và là yêu cầu cấp thiết có ý nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 

Trong bối cảnh ngành Xuất bản chịu ảnh hưởng bởi những thách thức như tình trạng vi phạm bản quyền, sách lậu và những khó khăn như thị trường sách bị thu hẹp bởi sách điện tử, sách nước ngoài chuyển ngữ; số lượng sách dịch về khoa học kỹ thuật khá khiêm tốn, sách khoa học do các nhà khoa học, nghiên cứu ở Việt Nam viết còn chưa nhiều, các nhà xuất bản trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, công nghệ đã có nhiều đổi mới, tiếp tục khẳng định vị trí quan trọng của mình trong thực hiện nhiệm vụ xuất bản sách khoa học, kỹ thuật và công nghệ; có nhiều cố gắng thích ứng với cơ chế thị trường và có bước phát triển đáng kể trong đổi mới; chất lượng sách cả về nội dung và hình thức không ngừng được nâng lên; cung cấp cho xã hội khối lượng thông tin, kiến thức lớn về nhiều lĩnh vực khoa học và công nghệ, góp phần tuyên truyền chủ trương, đường lối, chính sách phát triển khoa học và công nghệ của Đảng, Nhà nước; nâng cao dân trí, làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, đóng góp tích cực vào công cuộc đổi mới đất nước. Để đáp ứng yêu cầu hội nhập của ngành Xuất bản, việc phát triển nguồn nhân lực công nghệ là cốt yếu. Xây dựng mô hình và hệ thống xuất bản kỹ thuật số với sự vận hành của nguồn nhân lực này sẽ tạo nên bước đột phát mới.

---

TS. ĐẶNG CÔNG THÀNH

Học viện Chính trị