Bối cảnh và các yếu tố tác động đến hiệu quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ

Bối cảnh tác động đến hiệu quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ 

Bối cảnh quốc tế 

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhận định: “Trong những năm tới dự báo tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có nhiều thay đổi rất nhanh, phức tạp, khó lường. Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song cũng đứng trước nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tiếp tục tiến triển, nhưng cũng đang bị đe dọa bởi sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, cạnh tranh chiến lược, cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại diễn ra gay gắt”¹. Bối cảnh này có tác động theo cả chiều hướng tích cực và chiều hướng  tiêu cực đối với hiệu quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ của chúng ta. Tuy nhiên, bối cảnh khó khăn đó cũng tạo ra cơ hội, điều kiện để đánh giá thực trạng của việc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Mặt khác, chính trong những khó khăn này sẽ làm nảy sinh những sáng kiến, những thử nghiệm, những giải pháp có thể trở thành hướng đi đúng, giúp cho công tác cán bộ nói chung, công tác đấu tranh, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ nói riêng đạt hiệu quả. 

Bối cảnh khó khăn đôi khi cũng làm “ló” những cái “khôn”, là cơ sở thúc đẩy cho những người tài, giỏi, những người chân chính có cơ hội thể hiện, bộc lộ bản chất để tổ chức có cơ hội lựa chọn vào đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Qua đó, chúng ta cũng phát hiện ra những cán bộ có tài, đức, đáp ứng yêu cầu. Có thể nói, bối cảnh mới tạo ra cả thời cơ, cả thách thức cho công tác đấu tranh, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Vấn đề là chúng ta phải có biện pháp, bước đi, kế hoạch cụ thể để tranh thủ cơ hội, hạn chế thách thức. Trong bối cảnh mới này, việc nước ta hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng cũng sẽ tạo ra cơ hội, điều kiện để mở rộng tầm học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm, hợp tác quốc tế về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. 

Bối cảnh trong nước 

Sau gần 37 năm đổi mới, toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta đã “... đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng, khá toàn diện, tạo nhiều dấu ấn nổi bật”². Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII khẳng định: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”³. Những thành tựu này đã cổ vũ, động viên, khích lệ, tạo điều kiện, tiền đề vật chất, kỹ thuật cũng như tinh thần để chúng ta tiếp tục thực hiện công tác đấu tranh, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ hiệu quả hơn. Đặc biệt, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nói chung và trong công tác cán bộ nói riêng đã đạt kết quả tích cực và khả quan, góp phần rất quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị, đặc biệt là từng bước lấy lại và củng cố niềm tin của nhân dân. 

Chúng ta đã nhận thức đúng đắn hơn, đầy đủ hơn về tham nhũng, tiêu cực. Khoản 1, Điều 3 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 của Việt Nam đã xác định: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi”. Như vậy, tham nhũng là lợi dụng chức vụ, quyền hạn để vụ lợi cá nhân. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “So với “tham nhũng” thì “tiêu cực” có nghĩa rộng hơn, do đó, phải xác định phạm vi của tiêu cực mà chúng ta cần tập trung phòng, chống là những hành vi có liên quan đến tham nhũng; đó là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống”⁴. Như vậy, tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ là lợi dụng chức vụ, quyền hạn và gắn liền là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cá nhân người có trách nhiệm trong thực hiện công tác cán bộ có lợi cho cá nhân, vi phạm lợi ích của tổ chức, tập thể, Đảng, Nhà nước, dân tộc.

Những kết quả trên đã tác động trực tiếp đến hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ ở nước ta.

Cùng với những thành tựu, kết quả tích cực trên thì Đảng ta cũng thẳng thắn chỉ rõ chúng ta cũng còn nhiều hạn chế, khuyết điểm và đối mặt nhiều khó khăn, thách thức⁵; “... trong đó có những hạn chế, thách thức đã được chỉ ra từ nhiều nhiệm kỳ Đại hội trước nhưng đến nay vẫn tồn tại và có mặt còn diễn biến phức tạp hơn, trong đó có tệ tham nhũng, tiêu cực”⁶. Rõ ràng là tệ tham nhũng, tiêu cực còn diễn biến phức tạp, trong đó có tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Thực trạng này đã ảnh hưởng, tác động trực tiếp đến hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ ở nước ta.

Các yếu tố tác động đến hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ ở nước ta

Thứ nhất, sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng ta

Đảng Cộng sản Việt Nam là đảng cầm quyền, là một đảng cách mạng chân chính, hoạt động vì sự nghiệp của giai cấp công nhân, của dân tộc Việt Nam, vì lợi ích của Nhân dân Việt Nam. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ: “Hơn 90 năm qua, Đảng ta đã xác lập, củng cố và ngày càng nâng cao vai trò lãnh đạo, sức mạnh và uy tín của Đảng bằng chính phẩm chất, bản lĩnh, đạo đức, nghị lực, trí tuệ, lý luận khoa học; bằng đường lối đúng đắn mang lại lợi ích thiết thân cho Nhân dân, cho đất nước; bằng sự nêu gương, hy sinh quên mình, phấn đấu không mệt mỏi của đội ngũ cán bộ, đảng viên; bằng một tổ chức đoàn kết, thống nhất chặt chẽ, vững chắc; bằng mối liên hệ máu thịt với nhân dân, được nhân dân hết lòng tin yêu, ủng hộ và bảo vệ. Thực tế từ ngày có Đảng, nhân dân ta đã có người lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt và nhờ thế chúng ta đã giành được hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, lập nên những kỳ tích trong thế kỷ XX”⁷. Do vậy, sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. 

Sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực thể hiện ở việc Đảng đã lãnh đạo, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đồng bộ giữa thi hành kỷ luật Đảng với các hình thức kỷ luật của Nhà nước, rất nghiêm minh nhưng cũng rất nhân văn; chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai để “không dám” tham nhũng, tiêu cực; hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để “không thể” tham nhũng, tiêu cực; tăng cường công khai, minh bạch, giám sát, kiểm soát quyền lực; xây dựng văn hóa liêm chính, tiết kiệm để “không muốn”, “không cần” tham nhũng, tiêu cực; từng bước mở rộng hoạt động phòng, chống tham nhũng, tiêu cực khu vực ngoài nhà nước và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về phòng, chống tham nhũng; thường xuyên đúc kết, rút ra những bài học có giá trị để củng cố thêm bản lĩnh và niềm tin. 

Chính những điều này đã quyết định thành công của công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ.

Thứ hai, sự tham gia, ủng hộ của Nhân dân vào đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ

Chúng ta đều rõ, Đảng ta không có mục tiêu nào khác ngoài mục tiêu phục vụ Nhân dân. Đảng ta nhận thức rõ “... trong mọi công việc của Đảng và Nhà nước, phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm “dân là gốc”, thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII xác định: “Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ cuộc sống, nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu. Thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng; củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”⁸. Do đó, nếu không lôi cuốn được sự tham gia, đồng tình ủng hộ của Nhân dân thì công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ không thể đạt kết quả như mong muốn. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn cán bộ, chiến sĩ Công an nhân dân Việt Nam, cũng đồng thời là căn dặn cán bộ, đảng viên: “Khi nhân dân giúp đỡ ta nhiều thì thành công nhiều, giúp đỡ ít thì thành công ít, giúp đỡ hoàn toàn thì thắng lợi hoàn toàn”⁹. Rõ ràng không có sự giúp đỡ của Nhân dân thì cán bộ, đảng viên khó mà hoàn thành nhiệm vụ. Người cũng nhấn mạnh: “Lực lượng dân chúng nhiều vô cùng... dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách đơn giản, mau chóng, đầy đủ, mà những người tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra”¹⁰. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Sức mạnh và động lực to lớn của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là sự đồng tình, ủng hộ, hưởng ứng, tham gia tích cực của Nhân dân và cả hệ thống chính trị, báo chí, mà nòng cốt là các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, như nội chính, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án. Nếu không dựa vào dân thì cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực khó có thể thành công”¹¹. Do đó, sự tham gia của đông đảo quần chúng nhân dân là yếu tố rất quan trọng góp phần quyết định thành công của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nói chung, trong công tác cán bộ nói riêng.

Thứ ba, phẩm chất của cán bộ, đảng viên nói chung và cán bộ, đảng viên có chức vụ trong bộ máy đảng, chính quyền, trong cơ quan tổ chức cán bộ

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”¹²; “Cán bộ là những người đem chính sách của Đảng, của Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và thi hành. Đồng thời đem tình hình của dân chúng báo cáo cho Đảng, cho Chính phủ hiểu rõ, để đặt chính sách cho đúng. Vì vậy, cán bộ là cái gốc của mọi công việc”¹³. Vì vậy, “gốc” của công tác đấu tranh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ là chính cán bộ, đảng viên nói chung; cán bộ, đảng viên có chức vụ trong bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ nói riêng. Cũng chính họ là người đem chính sách của Đảng, của Chính phủ về công tác cán bộ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và thi hành; chính họ là người vận dụng, thực thi chính sách cán bộ của Đảng. Do vậy, nếu chính họ thật thà, thực sự vì lợi ích của đất nước, vì dân, vì Đảng, vì dân tộc thì nhất định không có tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Nếu họ là những người có trái tim yêu thương Nhân dân thực sự; am hiểu, thông cảm với Nhân dân, đau nỗi đau của Nhân dân thì chắc chắn không vụ lợi cá nhân trong công tác cán bộ. Nhưng nếu họ không còn phẩm chất cách mạng, không có đạo đức, không còn nhân cách thì chắc chắn họ sẽ vụ lợi cá nhân trong thực thi công tác cán bộ. 

Không phải ngẫu nhiên mà Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng lại nhiều lần khẳng định nguồn gốc sâu xa cơ bản nhất của tham nhũng, tiêu cực là “sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống”. Do vậy, “Phòng, chống tiêu cực, mà trọng tâm là phòng, chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, tức là trị tận gốc của tham nhũng”¹⁴. Cũng “Bởi nguyên nhân sâu xa của tham nhũng là do chủ nghĩa cá nhân, do sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo cấp cao. Vì vậy, phải chấn chỉnh, uốn nắn từ suy nghĩ, nhận thức mới có thể phòng, chống từ sớm, từ xa, cả ngọn lẫn gốc tình trạng tham nhũng”¹⁵. Vì vậy, Đảng ta rất coi trọng công tác xây dựng Đảng, coi đây là công việc “then chốt” của Đảng, đặc biệt chú trọng xây dựng Đảng về đạo đức. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng yêu cầu tập trung xây dựng Đảng về đạo đức với phương châm: “Nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên. Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, thực hiện thường xuyên, sâu rộng, có hiệu quả việc học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị”¹⁶. 

Để thực hiện tốt yêu cầu này, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đề ra các biện pháp cụ thể cần thực hiện nghiêm túc: 

Một là, thực hiện nghiêm túc quy định của Đảng về trách nhiệm nêu gương, chức vụ càng cao càng phải gương mẫu, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương. Mỗi đảng viên tự giác nêu gương để khẳng định vai trò tiền phong, gương mẫu, tạo sự lan tỏa. Coi trọng kiểm tra, giám sát trong Đảng kết hợp với phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, của Mặt trận Tổ quốc, báo chí và nhân dân đối với cán bộ, đảng viên thực hiện các quy định nêu gương; 

Hai là, nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện các giá trị đạo đức cách mạng theo tinh thần “Đảng ta là đạo đức, là văn minh” cho phù hợp điều kiện mới và truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Xây dựng các chuẩn mực đạo đức làm cơ sở cho cán bộ, đảng viên tự điều chỉnh hành vi ứng xử trong công việc hàng ngày. Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, nâng cao ý thức tu dưỡng, rèn luyện và thực hành đạo đức cách mạng. 

Ba là, tăng cường đấu tranh chống các quan điểm, hành vi phản đạo đức, phi đạo đức. Cổ vũ, biểu dương các gương sáng đạo đức tạo ảnh hưởng sâu rộng trong Đảng và ngoài xã hội. 

Thực hiện tốt ba biện pháp cụ thể này sẽ thực hiện tốt giải pháp xây dựng Đảng về đạo đức và đây là yếu tố tác động quan trọng đến hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ.

Thứ tư, hệ thống cơ chế, chính sách phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và tổ chức thực hiện trong thực tiễn

Cơ chế, chính sách phù hợp sẽ sàng lọc được những cán bộ cũng như tổ chức bộ máy để hoạt động ngày càng hiệu lực, hiệu quả. Đối với công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực phải tạo ra cơ chế trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, xây dựng Đảng... từng bước hoàn thiện thể chế để bảo đảm “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng, tiêu cực. Từ năm 2012 đến nay, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các cơ quan tham mưu, giúp việc của Trung ương đã ban hành hơn 250 văn bản về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; trong đó có nhiều chủ trương, quy định được cán bộ, đảng viên và Nhân dân đồng tình, đánh giá cao, triển khai thực hiện nghiêm túc, đi vào cuộc sống, tạo chuyển biến rõ rệt. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đánh giá: “Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành cũng đã tập trung rà soát, sửa đổi, bổ sung, ban hành hàng nghìn văn bản quy phạm pháp luật; khắc phục được một bước những sơ hở, bất cập làm phát sinh tham nhũng, tiêu cực”¹⁷; “Có thể khẳng định, cho đến nay, các chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã tương đối đầy đủ; cái cần nhất lúc này là sự tự giác, sự thống nhất cao về ý chí và hành động, là tổ chức thực hiện”¹⁸. 

Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện cơ chế, chính sách, nghị quyết của chúng ta trên thực tế còn nhiều hạn chế. Điều này đã ảnh hưởng đến hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Do đó, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng yêu cầu: “Chúng ta phải khắc phục bằng được tình trạng mà Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã chỉ ra và tại nhiều hội nghị quán triệt, triển khai các nghị quyết, quy định của Đảng, đó là tổ chức thực hiện vẫn là khâu yếu, “rằng hay thì thật là hay, xem ra thực hiện còn gay trăm bề”¹⁹. Như vậy, hệ thống cơ chế, chính sách phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và tổ chức thực hiện trong cuộc sống đã, đang và sẽ tác động trực tiếp đến hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ.

Những bối cảnh và yếu tố nêu trên đều có sự liên hệ, ảnh hưởng lẫn nhau và tác động nhiều chiều đến hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ của Đảng. Do vậy, để xây dựng hoàn thiện cơ chế, chính sách đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực phù hợp, hiệu quả trong công tác cán bộ của Đảng cần lưu ý tới bối cảnh và những yếu tố này.

---

1, 2, 3, 5, 8, 16. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I,  tr. 30, 77, 25, 79-90, 27-28, 183.

4, 14. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2023, tr. 16.

6, 11, 15. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Sđd, tr. 15, 21, 19. 

7. Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr. 370.

9. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t. 7, tr. 270.

10, 12,13. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 295, 240, 269.

17, 18, 19. Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Sđd, tr. 31. 

Theo Tạp chí Tổ chức nhà nước điện tử

Phạm Hương tổng hợp