Ngành Xuất bản, In và Phát hành sách Việt Nam trong tiến trình xây dựng và phát triển đất nước

… Xuất bản cách mạng Việt Nam (bao gồm 3 lĩnh vực: xuất bản, in và phát hành) ra đời trong thời gian cách mạng còn non trẻ, từng bước trưởng thành và vươn lên trở thành nền xuất bản độc lập, tự chủ, có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp cách mạng dân tộc. Để ghi nhận những đóng góp, cống hiến, tôn vinh những thế hệ người làm công tác xuất bản, trước hết, cần điểm lại những mốc son trên chặng đường phát triển của xuất bản cách mạng Việt Nam.

Thời kỳ trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Đầu thế kỷ XX, đất nước ta trải qua những biến động xã hội sâu sắc do quá trình khai phá thuộc địa của chủ nghĩa tư bản - thực dân Pháp, cùng các cuộc vận động canh tân trong nước và các cuộc cách mạng giải phóng dân tộc trên thế giới. Trong bối cảnh đó, cùng với trào lưu tư tưởng yêu nước tiến bộ, một khuynh hướng xuất bản mới, nhân văn, cách mạng đã ra đời với mốc son là các tác phẩm của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và các bậc tiền bối cách mạng, trong đó tiêu biểu là tác phẩm Đường kách mệnh (xuất bản năm 1927, tại Quảng Châu, Trung Quốc), đánh dấu bước ngoặt trong hành trình tìm đường cứu nước của Nguyễn Ái Quốc, cho thấy sự chín muồi trong tư tưởng của Người về cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, trên cơ sở  kết hợp nhuần nhuyễn giữa nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào cách mạng Việt Nam, từ đó xác định con đường cách mạng đúng đắn để nhân dân Việt Nam tiến hành đấu tranh giành độc lập.

Từ đây, những cơ sở xuất bản cách mạng đầu tiên lần lượt ra đời, đó là: Xưởng in Lê Văn Tân, Xưởng in Rạng Đông, Hiệu sách Đồng Xuân (Hà Nội), Nhà xuất bản Tân Thanh, Hiệu sách Hương Giang (Huế), Nhà xuất bản Tư tưởng mới, Hiệu sách Việt Quang (Đà Nẵng), Nhà sách Tân văn hóa (Sài Gòn)…, mở đầu cho việc hình thành một nền xuất bản mới - xuất bản cách mạng.

Thời kỳ từ năm 1945 đến năm 1975

Năm 1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Đảng định hướng rõ mục tiêu xây dựng nền văn hóa mới với tính dân tộc, khoa học, đại chúng, đồng thời xác định rõ việc xây dựng nền văn hóa mới phải đi liền với đánh đổ nền văn hóa nô dịch của chủ nghĩa thực dân. Từ định hướng quan trọng đó, lĩnh vực xuất bản, in, phát hành từng bước được kiện toàn và dần đi vào hoạt động ổn định. Từ năm 1945 đến năm 1951, nhiều nhà xuất bản, xưởng in được thành lập: Nhà xuất bản Lao động, Nhà xuất bản Sự thật, Nhà xuất bản Văn hóa cứu quốc, Nhà in Tiến bộ, Nhà xuất bản Quân du kích, Nhà xuất bản Vệ quốc quân, Xưởng ấn I (tách từ Nhà in Tiến Bộ) cũng được hình thành tại ATK Việt Bắc.

Năm 1952, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp chuyển sang giai đoạn quyết định, tổng lực chuẩn bị cho Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử, theo đó, nhu cầu sách, báo phục vụ kháng chiến ngày càng gia tăng cả về số lượng và chất lượng. Trong bối cảnh đó, ngày 10/10/1952, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 122-SL thành lập Nhà in Quốc gia. Lần đầu tiên ngành Xuất bản có một cơ quan vừa là doanh nghiệp quốc gia, vừa là cơ quan quản lý nhà nước, thống nhất cả ba khâu: xuất bản, in và phát hành trên phạm vi cả nước. Đây là dấu mốc quan trọng, mở ra một giai đoạn mới, tạo dựng cơ sở, nền móng để ngành Xuất bản cách mạng ngày càng phát triển. Cũng từ đây, ngày 10/10 trở thành Ngày truyền thống của ngành Xuất bản, In và Phát hành sách Việt Nam.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, toàn ngành đã xuất bản được 31 nghìn tên sách với 529 triệu bản sách. Đây là minh chứng cho sự phát triển lớn mạnh của ngành, khẳng định những đóng góp to lớn, quan trọng của ngành vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Cũng trong những năm tháng chiến tranh ác liệt ấy, nhiều cán bộ - chiến sĩ làm công tác xuất bản, in và phát hành đã tình nguyện ra trận, nhiều người đã anh dũng hy sinh vì quê hương, đất nước, góp phần tô thắm thêm những trang sử vẻ vang của dân tộc.

Thời kỳ từ năm 1975 đến năm 1986

Năm 1975, miền Nam được hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, non sông thu về một mối, tạo điều kiện cho việc khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội. Vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, ngành Xuất bản Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với thế và lực mới, không ngừng phấn đấu nâng cao năng lực hoạt động. Trong giai đoạn này, toàn ngành đã xuất bản được 22 nghìn tên sách với 533 triệu bản sách. Thông qua các xuất bản phẩm, ngành đã làm tốt chức năng tuyên truyền, giáo dục, cung cấp tri thức cho xã hội trong công cuộc khôi phục, phát triển kinh tế sau chiến tranh; đồng thời, góp phần tiếp tục khẳng định chân lý độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, tạo nền tảng vững chắc cho sự đổi mới sâu sắc và toàn diện trong giai đoạn tiếp theo.

Thời kỳ từ năm 1986 đến nay

Bước vào thời kỳ đổi mới, với mục tiêu phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, sau những khó khăn, lúng túng ban đầu, ngành Xuất bản, In và Phát hành sách Việt Nam đã nỗ lực vươn lên, phát triển ổn định và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, từng bước khẳng định vị thế, vai trò là lĩnh vực hoạt động tư tưởng sắc bén của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, là một bộ phận quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc đổi mới đất nước.

Từ một quốc gia thiếu sách vào những năm 80 - 90 của thế kỷ XX, với năng lực sản xuất chỉ khoảng trên 2000 đầu sách/năm, bình quân sách/người đạt 0,8 bản, ngành Xuất bản Việt Nam đã vươn lên mạnh mẽ, phát triển nhanh chóng và toàn diện về quy mô, trình độ, năng lực, với hệ thống gồm 57 nhà xuất bản, hơn 2.300 cơ sở in, hơn 2.000 doanh nghiệp phát hành, gần 13.000 điểm phát hành trên cả nước; xuất bản khoảng 450 triệu bản sách/năm, đưa mức bình quân sách/đầu người đạt 4,4 - 4,5 bản, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội.

Đặc biệt, trong những năm gần đây, để thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, bắt kịp với xu thế chung của nền xuất bản toàn cầu, ngành Xuất bản, In và Phát hành sách Việt Nam đã và đang không ngừng đổi mới. Nhiều nhà xuất bản, đơn vị phát hành đã mở rộng chức năng xuất bản, phát hành sách điện tử, nhiều loại hình xuất bản phẩm điện tử hiện đại được xuất bản và giới thiệu đến độc giả, nhiều cơ sở in quy mô, hiện đại ngang tầm khu vực được xây dựng, góp phần tạo dựng diện mạo mới cho toàn ngành.

Để đạt được những thành tựu nêu trên, trong suốt chặng đường phát triển, dù ở thời kỳ nào, ngành Xuất bản, In và Phát hành sách cũng luôn nhận được sự quan tâm chỉ đạo, tạo điều kiện của Đảng, Nhà nước để thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ chính trị được giao, từng bước phát triển vững mạnh. Trong sự kiện trọng đại hôm nay, ngành vinh dự được Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng gửi Thư chúc mừng, được Đồng chí Chủ tịch Quốc hội gặp mặt, chúc mừng, và được Đồng chí Thường trực Ban Bí thư thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến dự và phát biểu chỉ đạo.

Lễ kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống ngành Xuất bản, In và Phát hành sách Việt Nam và Gặp mặt, tuyên dương người làm xuất bản tiêu biểu là dịp để chúng ta ôn lại những truyền thống vẻ vang đầy tự hào của ngành; được lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các cấp, ngành động viên, ghi nhận, biểu dương, giao nhiệm vụ. Đây cũng là cơ hội để những người làm xuất bản qua các thế hệ giao lưu, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, tiếp tục lao động và cống hiến vì nền Xuất bản cách mạng Việt Nam hôm nay và mai sau.

Cũng tại Lễ kỷ niệm và cuộc Gặp mặt, tuyên dương đầy ý nghĩa này, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Xuất bản Việt Nam, Hiệp hội In Việt Nam đã phối hợp với các ban, bộ, ngành, các tỉnh, thành ủy là cơ quan chủ quản nhà xuất bản và Hội Xuất bản, Hiệp hội In lựa chọn, đề cử, giới thiệu những đại biểu ưu tú, người làm xuất bản tiêu biểu. Sau quá trình rà soát, thẩm định kỹ lưỡng các hồ sơ, báo cáo thành tích, Ban Tổ chức quyết định lựa chọn 86 đại biểu tiêu biểu có thành tích nổi bật, đóng góp quan trọng vào hoạt động xuất bản, in và phát hành sách, được cơ quan, đồng nghiệp tín nhiệm, đánh giá cao.

Cơ cấu đại biểu khá toàn diện: đại biểu đại diện các cơ quan xuất bản ban, bộ, ngành, đoàn thể, hội ở Trung ương, cơ quan xuất bản địa phương; đại biểu đại diện cho cơ quan chỉ đạo, quản lý xuất bản; đại biểu đại diện cho cả 03 lĩnh vực: xuất bản, in và phát hành sách; cơ sở đào tạo, đơn vị thư viện... Trong đó, khối cơ quan xuất bản có 54 đại biểu (chiếm khoảng 66%); khối cơ quan chỉ đạo, quản lý, cơ sở đào tạo, thư viện có 17 đại biểu (chiếm 20%); cơ sở phát hành có 10 đại biểu (chiếm 12%); khối in có 05 đại biểu (chiếm 6%). Trong đó, có 31 đại biểu nữ (chiếm 36%), 03 đại biểu trẻ dưới 35 tuổi (chiếm 3%).

Chúng ta vui mừng tôn vinh, tri ân và dành tình cảm đặc biệt đối với các cán bộ, thế hệ đi trước - những người có đóng góp quan trọng, dành nhiều tâm huyết và sức lực cho sự phát triển của ngành Xuất bản cách mạng Việt Nam trong thời gian qua. Tiêu biểu là đồng chí Huỳnh Văn Bé, Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới, lão thành ngành In Tây Nam Bộ; đồng chí Phan Khắc Hải, nguyên Thứ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, nguyên Chủ tịch đầu tiên của Hội Xuất bản Việt Nam; đồng chí Đinh Xuân Dũng, nguyên Vụ trưởng Vụ Xuất bản, Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) - người đã có đóng góp nổi bật trong công tác tham mưu lãnh đạo và chỉ đạo hoạt động xuất bản; đồng chí Lê Hoàng, Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam, nguyên Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Trẻ - người sáng lập Mô hình Đường sách Thành phố Hồ Chí Minh, được trao “Giải thưởng Thành tựu trọn đời trong xuất bản” (tại Hội thảo Xuất bản châu Á thường niên lần thứ tư, năm 2010); đồng chí Nguyễn Văn Dòng, Chủ tịch Hiệp hội In Việt Nam với những đóng góp quan trọng cho sự phát triển mạnh mẽ của ngành In trong thời gian qua.

Tự hào tiếp nối truyền thống vẻ vang của thế hệ đi trước, những người làm công tác xuất bản, in và phát hành sách hôm nay đã và đang không ngừng nỗ lực, phấn đấu để góp sức mình vào sự phát triển của cơ quan, đơn vị nơi mình công tác nói riêng và sự nghiệp xuất bản cách mạng nói chung, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới. Đó là đồng chí Cù Thị Thúy Lan, Trưởng Ban sách Quốc tế, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, người đã cùng đơn vị mình biên tập, xuất bản nhiều đầu sách hay, có chất lượng, giá trị, được trao giải Sách Hay, Sách Đẹp, Giải thưởng Sách Quốc gia trong những năm qua và được nhận Bằng khen của Bộ Thông tin, Văn hóa và Du lịch Lào năm 2013. Đó là đồng chí Nguyễn Lệ Chi, Giám đốc điều hành Công ty Văn hóa Chibooks - một trong những người Việt Nam đầu tiên mua bản quyền sách nước ngoài về Việt Nam, người đầu tiên tổ chức triển lãm sách Việt Nam tại Trung Quốc, 02 lần được đề cử Giải Cống hiến đặc biệt cho ngành Xuất bản (do Bộ Văn hóa Trung Quốc, Tổng cục Xuất bản - Phát thanh và Truyền thông Trung Quốc tổ chức).

Và còn rất nhiều, rất nhiều những người làm công tác xuất bản khác vẫn đang thầm lặng, bền bỉ cống hiến sức lực, trí tuệ, tài năng và tâm huyết cho sự phát triển của ngành, của đất nước. Họ đã tiếp nối truyền thống vẻ vang của thế hệ đi trước và đều xứng đáng được tri ân, ghi nhận, tôn vinh trong những trang sử vẻ vang của ngành Xuất bản, In và Phát hành sách Việt Nam.

Tiếp nối tinh thần, ý nghĩa của Lễ kỷ niệm hôm nay, với truyền thống 70 năm xây dựng và phát triển đầy tự hào, những người làm công tác xuất bản, in và phát hành sách tiêu biểu được vinh danh và những người làm công tác xuất bản, in và phát hành sách trên cả nước tiếp tục đoàn kết, thống nhất một lòng, vững vàng, tự tin và không ngừng đổi mới sáng tạo để đạt được nhiều thành tích hơn nữa trong sự nghiệp của mình, đóng góp tích cực vào sự phát triển của nền Xuất bản cách mạng Việt Nam.

---

(*) Tiêu đề do Ban Biên tập Tạp chí Chính trị và Phát triển đặt.

TRẦN THANH LÂM

Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương