Kinh nghiệm xây dựng chính quyền đô thị ở một số địa phương - bài học cho Thành phố Hồ Chí Minh

CT&PT - Đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung, tổ chức và hoạt động của chính quyền đô thị ở các thành phố nói riêng là nhiệm vụ quan trọng, luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm chỉ đạo thực hiện nhằm đáp ứng những yêu cầu mới đặt ra về nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước của chính quyền đô thị các cấp trong bối cảnh đô thị hóa ở nước ta hiện nay. Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm triển khai mô hình chính quyền đô thị ở một số thành phố như Hà Nội, Đà Nẵng… tác giả rút ra một số bài học có ý nghĩa quan trọng cho Thành phố Hồ Chí Minh.

1. Kinh nghiệm xây dựng chính quyền đô thị ở một số địa phương

Kinh nghiệm của Thành phố Hà Nội

Thành phố Hà Nội là một trong những địa phương đi đầu trong việc xây dựng mô hình tổ chức chính quyền đô thị đáp ứng mục tiêu nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, năng lực quản lý, điều hành của chính quyền phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội. Ngày 01/7/2021, thành phố Hà Nội chính thức thực hiện thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị theo Nghị quyết số 97/2019/QH14 ngày 27/11/2019 của Quốc hội tại các phường thuộc 12 quận và thị xã Sơn Tây.

Nhiệm kỳ 2021 - 2026, Thành phố Hà Nội thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân phường theo Nghị quyết số 97/2019/QH14, ngày 27/11/2019 của Quốc hội. Mô hình chính quyền đô thị tại Thành phố Hà Nội như sau: chính quyền địa phương ở Thành phố Hà Nội, quận, huyện, thị xã, thị trấn, xã gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân Thành phố, quận, huyện, thị xã, thị trấn, xã. Chính quyền địa phương ở các phường thuộc quận, thị xã tại Thành phố Hà Nội là Ủy ban nhân dân phường. Ủy ban nhân dân phường là cơ quan hành chính nhà nước ở phường, thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của nghị quyết của Quốc hội và theo phân cấp, ủy quyền của Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội, Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân quận, thị xã.

Ngay sau khi có Nghị quyết số 97/2019/QH14, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 171-KH/TU ngày 31/12/2019 thực hiện Nghị quyết số 97/2019/QH14 của Quốc hội, nhằm tập trung chỉ đạo, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các cấp, ngành của Thành phố, chuẩn bị tốt cho việc triển khai thực hiện thí điểm mô hình chính quyền đô thị.

Trên cơ sở chỉ đạo thống nhất của Thành ủy, các cấp chính quyền đã chủ động chuẩn bị đầy đủ các điều kiện để thực hiện thí điểm mô hình chính quyền đô thị như: phối hợp với các cơ quan Trung ương xây dựng Nghị định của Chính phủ hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 97/2019/QH14; rà soát, kiện toàn tổ chức bộ máy các phường; rà soát, hoàn thiện quy định phân cấp của Thành phố với các quận, thị xã, phường; tổ chức tuyên truyền mô hình chính quyền đô thị… Đến nay, thành phố Hà Nội đã chuẩn bị cơ bản đầy đủ các điều kiện để vận hành mô hình chính quyền đô thị từ ngày 01/7/2021:

Ngay sau khi Quốc hội ban hành Nghị quyết số 97/2019/QH14, các cấp, các ngành, cơ quan, đơn vị của thành phố Hà Nội đã xây dựng kế hoạch, phân công, triển khai các công việc cụ thể để chuẩn bị cho việc thí điểm mô hình chính quyền đô thị.

Trong đó, các sở, ban, ngành, quận, thị xã đã thực hiện việc rà soát, đánh giá hiện trạng đội ngũ cán bộ, công chức phường; đóng góp xây dựng các nội dung về tổ chức, cơ chế hoạt động, tài chính - ngân sách… cho phường khi thực hiện thí điểm theo mô hình chính quyền đô thị.

Ngày 29/3/2021, Chính phủ chính thức ban hành Nghị định số 32/2021/NĐ-CP quy định chi tiết và biện pháp thi hành Nghị quyết số 97/2019/QH14 của Quốc hội về “Thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Hà Nội”, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 100/KH-UBND ngày 12/4/2021 về việc triển khai thực hiện Nghị định số 32/2021/NĐ-CP, trong đó đã phân công các công việc cần triển khai tới các cơ quan, đơn vị của Thành phố.

Tiếp đó, ngày 22/4/2021, UBND thành phố Hà Nội ban hành văn bản số 1184/UBND-NC về hướng dẫn nội dung chủ tịch UBND phường ủy quyền cho công chức giữ chức danh tư pháp - hộ tịch thực hiện ký chứng thực và đóng dấu UBND phường đối với các giấy tờ, văn bản theo quy định tại Khoản 3, Điều 7 Nghị định số 32/2021/NĐ-CP của Chính phủ. 

Tại kỳ họp thứ nhất, Hội đồng nhân dân Thành phố Hà Nội khóa XVI đã thông qua Nghị quyết số 01/2021/NQ-HĐND, ngày 23/6/2021 của Hội đồng nhân dân Thành phố Hà Nội về việc điều chỉnh phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi, tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa ngân sách quận, thị xã, phường khi áp dụng thí điểm mô hình chính quyền đô thị.

Hiện UBND Thành phố đang hoàn thiện để ban hành Quy chế làm việc mẫu của UBND phường khi thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị; ban hành hướng dẫn UBND quận, thị xã và UBND phường thực hiện các quy định về tài chính, ngân sách khi thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị, bảo đảm các phường có đầy đủ các điều kiện đi vào hoạt động ổn định từ ngày 01/7/2021.

Việc thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Hà Nội có nhiều điểm đáng chú ý, nhận được sự quan tâm đặc biệt và kỳ vọng của người dân Thủ đô. Trong đó, phải nói đến cuộc “cách mạng” về tổ chức và nhân sự khi áp dụng chính quyền đô thị, nhất là việc không tổ chức HĐND phường; cơ cấu tổ chức UBND phường theo hướng gọn nhẹ, thông suốt, cơ động, linh hoạt… Đặc biệt, việc đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền; chủ động tuyển dụng, sử dụng, quản lý nhân sự; phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi, phân chia nguồn thu… cũng được đánh giá là những quy định sẽ tạo ra “cú hích”, mở ra giai đoạn phát triển mới mạnh mẽ hơn cho Thủ đô.

Kinh nghiệm của Thành phố Đà Nẵng

Nhìn lại 20 năm xây dựng và phát triển Thành phố Đà Nẵng và 15 năm thực hiện Nghị quyết số 33 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển Thành phố Đà Nẵng trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thấy rằng trước bối cảnh thách thức của yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của quá trình hội nhập cạnh tranh quốc tế thì còn có một số hạn chế.

Đó là mô hình quản lý hiện hành chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, chưa tự chủ, thiếu linh hoạt, khả năng tự quyết định, tự chịu trách nhiệm để giải quyết kịp thời những thách thức, nhu cầu đặt ra đối với quản lý đô thị; về phân định nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức bộ máy; phương thức hoạt động, cơ chế điều hành, phân cấp quản lý, ủy quyền trên một số lĩnh vực chưa phù hợp với đối tượng, đặc thù quản lý ở đô thị và quá trình đô thị hóa ở khu vực nông thôn đang thay đổi nhanh chóng.

Những hạn chế, bất cập kể trên đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác chỉ đạo, điều hành và sự phát triển kinh tế - xã hội của Đà Nẵng. Ngày 24/01/2019, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 43-NQ/TW về xây dựng và phát triển Thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Bộ Chính trị tiếp tục xác định mục tiêu xây dựng Đà Nẵng là trung tâm, đầu tàu dẫn dắt kinh tế - xã hội của miền Trung và Tây Nguyên phát triển bền vững. Để thực hiện mục tiêu này, Bộ Chính trị đã đồng ý chủ trương “xây dựng và thực hiện thí điểm mô hình chính quyền đô thị phù hợp với yêu cầu phát triển của thành phố” và “cần có cơ chế, chính sách đặc thù để xây dựng và phát triển thành phố Đà Nẵng, tạo động lực cho phát triển khu vực miền Trung - Tây Nguyên và cả nước…”.

Để tiếp tục triển khai áp dụng thí điểm mô hình chính quyền đô thị đối với Thành phố Đà Nẵng, ngày 19/6/2020, Quốc hội thông qua Nghị quyết số 119/2020/QH14 “Về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị và một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng”. Tại Điều 1 Nghị quyết xác định thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại Thành phố Đà Nẵng như sau:

Chính quyền địa phương ở Thành phố Đà Nẵng là cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân thành phố và Ủy ban nhân dân thành phố; Chính quyền địa phương ở các quận thuộc thành phố Đà Nẵng là Ủy ban nhân dân quận. Ủy ban nhân dân quận là cơ quan hành chính nhà nước ở quận, thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của Nghị quyết này và theo phân cấp, ủy quyền của Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố; Chính quyền địa phương ở các phường thuộc quận tại thành phố Đà Nẵng là Ủy ban nhân dân phường. Ủy ban nhân dân phường là cơ quan hành chính nhà nước ở phường, thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của Nghị quyết này và theo phân cấp, ủy quyền của Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố, Ủy ban nhân dân quận; Việc tổ chức chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính khác của thành phố Đà Nẵng được thực hiện theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

Theo đó, vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân, Thường trực Hội đồng nhân dân và các Ban Hội đồng nhân dân Thành phố được tăng cường với nhiều yêu cầu mới và trách nhiệm lớn hơn, nhất là tăng cường giám sát việc chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ở cấp quận, phường.

Mặc dù, việc thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường chỉ là một bộ phận của thí điểm mô hình chính quyền đô thị nhưng cũng đủ để Đà Nẵng tích lũy được nhiều kinh nghiệm, chẳng hạn kinh nghiệm trong công tác cán bộ, nhất là trong việc sắp xếp số người công tác chuyên trách dôi dư do không tổ chức HĐND quận và HĐND phường. Tuy nhiên, không vì thế mà trong quá trình xây dựng Đề án thí điểm mô hình chính quyền đô thị lần này, Đà Nẵng lại tỏ ra thiếu thận trọng. Đà Nẵng luôn ý thức rằng hai lần thí điểm mô hình chính quyền đô thị thực chất là cả hai lần tiến hành hoạt động nghiên cứu khoa học về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương.

Thành phố đã tổ chức nhiều sinh hoạt học thuật nhằm tranh thủ ý kiến chuyên gia ở Trung ương, ở Đà Nẵng và một số tỉnh, thành phố khác không chỉ trước khi Quốc hội ban hành Nghị quyết số 119/2020/QH14 về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị và một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng mà cả sau khi Chính phủ đã ban hành Nghị định số 34/2021/NĐ-CP quy định chi tiết và biện pháp thi hành Nghị quyết số 119/2020/QH14.

Chuẩn bị rõ nhất của Đà Nẵng khi chính thức bước vào thời kỳ thực hiện mô hình chính quyền đô thị là ở việc bầu các chức danh Chủ tịch và Phó chủ tịch, Trưởng ban và Phó trưởng ban tại kỳ họp đầu tiên vào ngày 25/6/2021 của HĐND Thành phố khóa X, nhiệm kỳ 2021 - 2026. Qua đó, nâng tổng số đại biểu chuyên trách lên 14 người - đạt ngưỡng tối đa theo Nghị quyết số 1187/NQ-UBTVQH14 của Quốc hội, tăng một Phó chủ tịch so với nhiệm kỳ trước, tăng 5 đại biểu chuyên trách so với nhiệm kỳ trước; trong đó có một Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy và bốn Thành ủy viên, tăng ba Thành ủy viên so với nhiệm kỳ trước.

Trong thời gian tới, Thành phố Đà Nẵng tiếp tục nghiên cứu xây dựng, ban hành các nghị quyết có tính khả thi cao, phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu phát triển của Thành phố, trong đó tăng cường chức năng giám sát của các đoàn thể chính trị - xã hội, nâng cao vai trò Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác phối hợp với Hội đồng nhân dân Thành phố triển khai đồng bộ công tác giám sát và phản biện xã hội.

Người dân làm thủ tục hành chính tại UBND phường Bình Hưng Hòa A, quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Mai Phương.

2. Bài học cho Thành phố Hồ Chí Minh

Từ nghiên cứu mô hình tổ chức và hoạt động  mô hình chính quyền đô thị tại một số thành phố nêu trên có thể rút ra một số kinh nghiệm như sau:

Thứ nhất, quán triệt, thống nhất nhận thức về yêu cầu đổi mới tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương nói chung, của chính quyền đô thị nói riêng, đặc biệt là nhiệm vụ phát triển đô thị đã được đề cập trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030. Đẩy nhanh tốc độ, nâng cao chất lượng đô thị hóa và phát triển kinh tế đô thị. Xây dựng cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy phát triển hệ thống đô thị hài hòa, phù hợp với tiềm năng, lợi thế của từng vùng, từng địa phương. Đây là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, vì vậy, cần có sự quyết tâm cao, phối hợp đồng bộ của cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở.

Thứ hai, việc thiết kế mô hình tổ chức, hoạt động quản lý của chính quyền đô thị phải quán triệt đầy đủ, sâu sắc đường lối, quan điểm, chủ trương của Đảng đối với việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; phải xuất phát từ cơ sở lý luận về chính quyền đô thị; cần tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới; căn cứ vào đặc thù, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương; đồng thời, phải bảo đảm hoạt động nhanh nhạy, thông suốt, có hiệu lực, hiệu quả cao.

Thứ ba, tiếp tục thực hiện và tổng kết việc thí điểm chính quyền đô thị. Trên cơ sở đó, xây dựng và vận hành các mô hình quản trị chính quyền đô thị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Tập trung hoàn thiện hệ thống thể chế, cơ chế, chính sách, công cụ quản lý, xây dựng mô hình chính quyền đô thị gắn với quản trị đô thị hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh, từng bước nâng cao chất lượng phát triển đô thị cả về kinh tế, xã hội, kết cấu hạ tầng, kiến trúc, nhà ở, chất lượng sống của người dân. Nghiên cứu cơ chế, chính sách phân cấp quản lý phù hợp giữa Trung ương và địa phương, giữa chính quyền cấp tỉnh và chính quyền cấp quận, huyện. Xây dựng bộ máy chính quyền đô thị đủ năng lực tiếp nhận và thực hiện phân cấp từ Trung ương, giảm cấp trung gian trong hệ thống chính quyền đô thị; bảo đảm đáp ứng yêu cầu mới đặt ra về nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Thứ tư, có các chế độ, chính sách phù hợp với thực tiễn để giải quyết tốt, kịp thời việc sắp xếp, tổ chức bộ máy, nhân sự. Coi trọng công tác cán bộ khi thực hiện chủ trương thí điểm chính quyền đô thị, đặc biệt là đánh giá, lựa chọn, bố trí cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực đảm nhiệm các chức vụ chủ chốt ở nơi thực hiện thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân.

Thứ năm, đẩy mạnh phân cấp cho chính quyền đô thị, bảo đảm cho chính quyền mỗi cấp quyền tự chủ (tự quản) trong các lĩnh vực từ ngân sách, tài chính, tổ chức bộ máy đến quản lý dân cư, bảo vệ môi trường…

Thứ sáu, tăng cường, nâng cao chất lượng công tác giám sát, kiểm tra của cơ quan nhà nước cấp trên và cấp ủy đảng cùng cấp; tạo điều kiện cho Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội cùng cấp tham gia giám sát đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước; bảo đảm và tăng cường dân chủ trực tiếp của nhân dân.

Thứ bảy, chuẩn bị tốt phương án thông tin, tuyên truyền khi thực hiện thí điểm chính quyền đô thị, cập nhật thông tin kịp thời, đầy đủ về kết quả thực hiện để tạo sự đồng thuận trong nhân dân về chủ trương thí điểm.

Việc xây dựng và triển khai thực hiện mô hình thí điểm chính quyền đô thị là một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp. Phương án đổi mới nên xây dựng theo từng giai đoạn, có lộ trình thận trọng để có đánh giá, tổng kết, rút kinh nghiệm kịp thời, từng bước hoàn thiện, không cầu toàn, nóng vội, bảo đảm mục tiêu vì sự ổn định và phát triển bền vững của các địa phương.

Thứ tám, ứng dụng công nghệ tin học trong quản lý và xây dựng mô hình “chính quyền điện tử”. Do điều kiện kinh tế - xã hội phát triển, mức sống tốt hơn nên người dân đô thị thường đòi hỏi cao hơn về thời gian và chất lượng cung ứng dịch vụ công. Do đó, chính quyền các thành phố phải đẩy nhanh việc ứng dụng công nghệ tin học vào quản lý hành chính nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền, thay đổi phương thức, cách thức quản lý, cải thiện mối quan hệ giữa người dân và chính quyền.

ThS. PHẠM MAI PHƯƠNG

Học viện Chính trị khu vực II